Adam, a veces el mundo es mordaz,
con ojos de corza, espejos venecianos, el mar negro.
Mil luces ... more Adam, a veces el mundo es mordaz, con ojos de corza, espejos venecianos, el mar negro. Mil luces emiten un mensaje secreto desde la otra orilla que reza: “nunca estés solo”, es decir: “olvídate de ti”. El mundo tiene destellos de belleza que tú atrapabas del fondo del mar como los pescadores de perlas para nosotros. Pero esto no es todo,
Lunga, a transwoman shaman, is resting after a long journey in an old mine of Ouro Preto, listeni... more Lunga, a transwoman shaman, is resting after a long journey in an old mine of Ouro Preto, listening to the heartbeat of the earth and feeling its humid, damped smell mixed with the musky sweat of her muscular body, and a dry, resinous smoke of the ritual incense she lit. The spirit of gold from the eucalyptus leaves approaches her and speaks up. GOLD What makes you holy? LUNGA The spirits came to me at night when I was a baby and took hold of me. GOLD What do they call you? LUNGA Men from the city gave me the name Lunga. I am on my way to hold the sky.
First, i came out as a fish. My parents did not know exactly what to do with me, even though my f... more First, i came out as a fish. My parents did not know exactly what to do with me, even though my father is sort of a fish too. But it was different with me, i was more of a fish. When the father of my mother saw me just after delivery from the hospital, he is said to have said: Jesus Maria Fish. As a son of a catholic priest (who is not supposed to have kids) he seems to me as absolved for this. It took me years to understand i am a grandson of a catholic priest and we do not even know who this gentleman was. But i did not come out as a grandson of a catholic priest, it just happened that way. Still, what to do with a fish, wondered my parents. How would we name it?
From my Berlin apartment I can see a chestnut tree outside my window; it drops its fruit and its ... more From my Berlin apartment I can see a chestnut tree outside my window; it drops its fruit and its leaves are being slowly eaten by time clothed in brown. In the corner store I spot Gorbachev vodka, filtered four times and crystal clear, of course. Mikhail Gorbachev died a few days ago. It was because of him that the regime collapsed, even if he tried to save it by supplying some oxygen in the form of glasnost and perestroika. Nonetheless that same Gorbachev supposedly said, “The Soviet Union without Ukraine is inconceivable” (Ukrainian Weekly, Nov. 24, 1991). The Soviet Union appeared to some as an iceberg, after the melting of which entities appeared that previously seemed not to exist, such as the Baltic countries and Ukraine. In 1989, the ‘Law on Language’ was adopted, which recognized Ukrainian as the only official language. Before that a diglossia existed that divided into a superior language, i.e. Russian, and an inferior language, i.e. Ukrainian. “The 1980s were a national rebirth,” Yuri Andrukhovych (age 63) tells me over Zoom from his Ivano-Frankivsk apartment where the air raid siren no longer sounds as often as it did. “Language was the number one topic. ‘Law on Language’ caused a big debate in society.” Yuri became active in rescuing the language as if it were an endangered species. It was necessary to create special conditions for it, new publications, and take care of the ecology of culture and the ecology of spirit. Perhaps a nation is an imagined community, as Benedict Anderson put it, yet it is difficult to regard languages as imagined entities.
ARIEL ROSÉ: If it wasn’t for the politics in my country, i would never feel obliged to talk about... more ARIEL ROSÉ: If it wasn’t for the politics in my country, i would never feel obliged to talk about these issues. For many years, people in my home country had no idea what was my identity. I believe intimacy should remain intimate. Yet, the oppressive aura surrounding me forced me to leave and to talk about it and i feel as if i was a self-nominated ambassador of love, if we imagine that love is a country.
Gestern haben wir auf Zoom zugehört, wie Iya Kiva
ein Gedicht vorliest, in Kyjiw, wo die goldene... more Gestern haben wir auf Zoom zugehört, wie Iya Kiva
ein Gedicht vorliest, in Kyjiw, wo die goldenen
Mützen der Kirche sich nicht im Schutzkeller verstecken,
Je me suis rendu à la frontière en novembre 2022, puis en août et novembre 2023, avec le Groupe G... more Je me suis rendu à la frontière en novembre 2022, puis en août et novembre 2023, avec le Groupe Granica, un mouvement social qui s’oppose à la manière dont les autorités ont réagi aux événements survenus à la frontière entre la Pologne et la Biélorussie, et pour participer à un séminaire organisé par Les Chercheuses de la Frontière (Researchers on the Border). J’y suis retourné en mai 2024 à l’invitation du festival Poésie dans la Puszcza : la forêt sauvage, dense et profonde. Ce texte raconte l’histoire de gens qui font œuvre de solidarité à la frontière, militants, bénévoles, résidents ou de passage. C’est le récit de l’engagement de personnes qui, mues par un élan du cœur, apportent leur aide, jusqu’à l’épuisement, de personnes traumatisées, victimes de tracasseries et harcèlements. Le travail qu’elles accomplissent incombe à l’État qui, au lieu de cela, élève un mur de barbelés contre lequel humains et animaux viennent mourir. Tous mes interlocuteurs m’ont au début répété : je ne veux plus en parler, c’est un véritable traumatisme, je n’en peux plus. // trad. Isabelle Macor
À la question « Que reste-t-il ? », Hannah Arendt répondait : « Il reste la langue ». Pour les po... more À la question « Que reste-t-il ? », Hannah Arendt répondait : « Il reste la langue ». Pour les poètes ukrainiens, la réponse est plus difficile, car la langue de la nation s'y mêle avec celle de l'agresseur, dans un tout d'où il n'est pas toujours aisé de circonscrire un héritage. Depuis le début de la guerre, je voyage en Europe pour recueillir les témoignages de poètes ukrainiens. Je mène des entretiens à Berlin, Paris, Varsovie. Parfois nous discutons sur Zoom. En tant que poète, j'observe comment les poètes ukrainiens sont aux prises avec la langue. Le russe est la langue de l'agresseur et a été présent en Ukraine pendant des siècles. C'est la langue du colonisateur, mais c'est leur héritage à eux aussi. Certains poètes ne parlaient que le russe à la maison parce que l'un des parents, parfois les deux, étaient russes. Ou bien tout simplement parce que c'était plus sûr. D'autres poètes ne parlaient qu'ukrainien mais étaient contraints à parler russe à l'école. Ils ont lu leurs premiers livres en russe, certains d'entre eux ont écrit leurs premiers poèmes en russe. Il y a des poètes qui ont à dessein choisi de passer du russe à l'ukrainien. Mais il y a ceux qui refusent. Qu'est-ce que la langue ? Est-ce seulement un instrument ? La langue est-elle coupable ? De quoi héritons-nous avec la langue ? Une langue que l'on ne choisit pas « Que reste-t-il ? », demande à Hannah Arendt le journaliste allemand, Günter Gaus, dans une émission de télévision en 1964. L'enregistrement de cet entretien est connu en anglais et l'on cite le plus souvent la réponse célèbre d'Arendt : « What remains ? Language remains1. » En vérité, Arendt dit : « Was bleibt ? Es bleibt die Muttersprache. » Muttersprache, c'est-à-dire mother tongue, « langue maternelle », ou encore dans la version patriarcale polonaise : « la langue paternelle ». Madrelingua, disent les Italiens. En ukrainien, cela donne рiдна мова, littéralement la langue « de naissance ». Une langue que l'on ne choisit pas. Pourquoi me vient-il à l'esprit Arendt et cet entretien ? Depuis l'escalade de la guerre, je circule en Europe pour recueillir les témoignages des poètes ukrainiens à présent dispersés. Dans l'appartement parisien où j'ai invité Ella Yevtushenko et Anne Malignon pour un entretien, je trouve un recueil de poèmes d'Arendt en traduction française, Heureux celui qui n'a pas de patrie2-titre qui est un emprunt à peu de chose près fidèle à Nietzsche, à ce qu'il a semblé à la penseuse-immigrante. Nietzsche avait néanmoins à l'esprit l'opposé : « Wohl dem, der jetzt noch-Heimat hat3! » Heureux donc, celui qui a une patrie. Cette presque erreur sauve Arendt. Car elle est une source d'ironie libératrice, pour quelqu'un qui a trouvé son meilleur abri dans la pensée allemande de Martin Heidegger tout d'abord, puis de Karl Jaspers. Après son émigration en France, elle s'est retrouvée à New York et jusqu'à la fin de sa vie, elle a parlé anglais avec un fort accent allemand. Sa demeure est malgré tout restée à jamais la langue allemande. De même pour les poètes Paul Celan ou Rose Ausländer-tous deux originaires de Tchernowitz (Czernowitz, Tchernivtsi ou Tchernovtsy). La ville avait changé de propriétaires. À l'époque, elle appartenait à l'empire austro-hongrois, immensité aux multiples nationalités, qui ne possédait pas une unique Muttersprache, pour ensuite passer aux mains du pouvoir roumain puis soviétique. Rose Ausländer, de même qu'Arendt, s'est retrouvée à New York. Elle écrivait aussi en anglais. Il existe une certaine parenté entre elle et la poète ukrainienne Iryna Vikyrchak, qui lui consacre maintenant un doctorat. Je vois sur l'écran son visage basané, ses cheveux bruns attachés et ses yeux marron. Elle me raconte son arrière-plan linguistique, assise dans un fauteuil à la fenêtre, dont l'énorme rideau rouge foncé cherche en vain à faire obstacle à l'assaut du soleil de Calcutta. Il n'est pas en mesure cependant de modérer la chaleur suffocante ni la pollution, peut-être à l'origine de la toux d'Iryna. Elle me raconte dans un récit entrecoupé de quintes de toux comment ses grands-parents paternels, originaires d'une petite localité frontalière avec la Roumanie, bien qu'eux-mêmes parlant roumain, n'ont pas transmis cette langue à leurs enfants. Ils ont appris le russe au père d'Iryna, avec le sentiment que c'était une langue plus prestigieuse, que son père à elle, en revanche, n'a pas transmise. Ce fut donc un passage de relais à rebours. Iryna a grandi dans une maison où l'on parlait ukrainien. Son père avait une double identité : en russe, il était Aleksandre et en ukrainien Oleksandre.
Polonais, iel a publié deux recueils de poèmes remarqués, des illustrations qui lui ont valu des ... more Polonais, iel a publié deux recueils de poèmes remarqués, des illustrations qui lui ont valu des prix ; essayiste, ariel rosé a « sillonné l'Europe » pour parler avec des poètes ukrainiens dans la guerre. Ses rencontres l'ont placée aussitôt devant la question de la langue, plus exactement devant les choix de ces artisans de la langue que sont par excellence les poètes. ariel rosé, qui avait dialogué sous les premières bombes de février avec son amie ukrainienne Iya Kiva, a confié à EaN un récit de son voyage et dessiné un portrait collectif de ses rencontres.
Nell'intimità della lingua, la poesia ucraina come bunker, asilo, rifugio, speranza? di ariel ros... more Nell'intimità della lingua, la poesia ucraina come bunker, asilo, rifugio, speranza? di ariel rosé “Che cosa resterà?”, chiese ad Hannah Arendt il giornalista tedesco Günter Gaus in un programma televisivo del 1964. La trascrizione della loro conversazione (a 36:41) è nota in inglese e in questa lingua viene più comunemente citata la famosa risposta della Arendt: “What remains? Language remains”. In realtà, la Arendt affermò: “Was bleibt? Es bleibt die Muttersprache”. Muttersprache, ossia mother tongue, oppure, secondo la patriarcale versione polacca, lingua patria. Lingua madre, dicono gli italiani. In ucraino si dice рідна мова, letteralmente lingua nativa. Una lingua che non scegliamo.
Löytöjärvi *
i followed the maps and didn’t know we had to take
a long way round to the lake as ... more Löytöjärvi *
i followed the maps and didn’t know we had to take a long way round to the lake as if one had to make those circle lines, entangled yarns and streams that run down to town, always ahead of you but never able to come back to the top of the hill which undresses itself up to the boundaries of spruces around. it is a bare moon that cheated on us and shone too soon or it was we who cheated on him and followed a fox instead
we walk the paths that shine with marble or was it just a naked potato in the garden and soft petals of velvet flowers, withered white wisps of fireweed - does it remember summer yet? it passed over me and left traces on sandy roads that lead me through the forest to the open space where cormorants cut the sky in halves and faces change into clouds to make new continents or slowly pass me by
there are two lakes, i don’t know in which we swim, water is cold when i immerse myself and learn my body is alive, oh i am just a Pavlovian dog, i need to call voglio una donna! just like in Amarcord so i keep a stone in my pocket to cool me down and watch smoke from the sauna climbing up as if it was a shadow cast on a late summer evening that looks like longing or a tattoo on your arm, this line that goes round into eternity
*Löytöjärvi is a lake close to Hyrynsalmi, Kajaani (central Finland) on the edge of the Paljakka forest reserve. Its name literally means Discovery Lake or Lake Find(ing)
Głos Louise Glück jest jak żaden inny. To głos wyjątkowy, głos
pochodzący z podziemia, od korzen... more Głos Louise Glück jest jak żaden inny. To głos wyjątkowy, głos pochodzący z podziemia, od korzeni. Gdyby był drzewem, byłaby to sosna nadmorska, sosna biała (Pinus strobus), tak często pojawiająca się w jej wierszach – stara, duża, z szyszkami wielkości dłoni, otwierającymi wiosną krynoliny łusek, o nieokreślonym kształcie korony, rosnąca na torfowiskach na północy Ameryki. Jej wiersze mają zaskakujące kształty i są dość długie. Nigdy nie skończymy tam, gdzie zaczęliśmy. „Jeśli tak trudno jest zacząć, to pomyśl co dopiero będzie skończyć” – przyznaje w utworze Wierna i cnotliwa noc.
Angelus Polonus. Nasjonen som flyr baklengs inn i fremtiden
Hvordan er det å være en frittenkende... more Angelus Polonus. Nasjonen som flyr baklengs inn i fremtiden Hvordan er det å være en frittenkende forfatter i et Polen som blir mer og mer illiberalt?
I sitt essay «Historiefilosofiske teser» fra 1940 tar den tyske filosofen Walter Benjamin for seg maleriet Angelus Novus av Paul Klee. Benjamin kaller Klees engel «Historiens engel» som har ansiktet vendt mot fortiden. Historiens engel ønsker å hele nåtiden, men blir presset frem av en storm og vind – og det er den vi kaller «fremskritt», ifølge Benjamin.
Polen er på sett og vis en slik engel. Polen beveger seg tilsynelatende fremover, men lever i fortiden og i historien. Men den som flyr fremover med hodet vendt bakover, kan lett krasje – akkurat som flyet som falt ned utenfor Smolensk i Russland den skjebnesvangre dagen 10. april 2010.
For å forstå situasjonen i dagens Polen må vi merke oss denne datoen. Den 10. april 1940 utførte Sovjetunionen en massehenrettelse av 22 000 polske offiserer og intellektuelle utenfor Katyń, en landsby i nærheten av Smolensk. På den samme datoen i 2010 var daværende president Lech Kaczyński og følget hans på vei til Smolensk for å overvære 70-årsmarkeringen av Katyń-massakren. Presidentflyet krasjet bare noen få kilometer unna Smolensk. 96 mennesker døde på stedet. Blant dem var onkelen min, derfor føler jeg at jeg har rett til å uttale meg i denne saken.
Jutlandia utkana jest z dwóch nici: zielonej i złotej. Przeplatają się one na przemian nieco kapr... more Jutlandia utkana jest z dwóch nici: zielonej i złotej. Przeplatają się one na przemian nieco kapryśnie, bez szczególnej zasady. Jakby ktoś przykrył ziemię kocem w kratę. Duński patchwork, zielono-złoty. Gdzieniegdzie lodowiec zostawił ślady, gdy przechodził tędy jakiś czas temu. W tych śladach przegląda się teraz niebo, nieraz też olcha lub wierzba. Wszystko jest nieruchome, jakby czas się zatrzymał. Złudzenie. Czas jest tu jak czapla, która codziennie nadlatuje nad staw. Jednocześnie przeszywa powietrze, niczym igła cienką tkaninę, by wylądować na brzegu i znieruchomieć na chwilę, jak posąg. Nic nie wskazuje na to, że jest nim czapla, która poderwie się do lotu. Zrobi to jednak bezszelestnie. Cały ten teatr, choć autentyczny, wydaje się nierealny. Codzienna kawa, choć parzona i chleb, choć wypiekany, są zdarzeniami wydartymi z książki z bajkami. Wszystkie te czynności układają się na przemian, jak kwadraty łąk i zbóż, zielone, złote, zielone, złote, zielone, złote… Z takim spokojem jedna czynność przechodzi w drugą, jak wówczas, gdy matka śpiące dziecko od piersi do łóżka kładzie, delikatnie, by nie zbudzić. Nikt nie pyta, dlaczego. Poranną rosę spija słońce. Nie godzi się kwestionować jego pracy.
Amor vacui, czyli o tym jak złowić nieskończoność.
Duży człowiek o jasnej, okrągłej, zadowolonej... more Amor vacui, czyli o tym jak złowić nieskończoność. Duży człowiek o jasnej, okrągłej, zadowolonej twarzy, w marynarce, a w tle rzeka Hudson cała w słońcu i jego córki bawiące się w wodzie. Oto Henry Pearlman, self-made man. Zaczynał jako sekretarz w dużej firmie, siedem dolarów na tydzień. Miał dwadzieścia cztery lata, jak założył własną-jedną z największych chłodni na wschodnim wybrzeżu. Uwielbiał piłkę nożną i łowić ryby. Kolekcjonować obrazy zaczął niewinnie, było to raczej realistyczne malarstwo, które dobrze prezentuje się w salonie. Wszystko zmieniło się za sprawą jednego obrazu Chaїma Soutine'a-Rynek w Céret, który dopiero widziany z ukosa, nabiera pewnej stałości. Soutine to krzyk, furia, "derwisz i geniusz", jak mówił o nim Czapski. Pearlmana zachwyciły kolory: niebieski, żółty, aż po złoty, "jakby przejechane murarską kielnią". Tak rozpoczęła się malarska przygoda właściciela chłodni. Portret otwierający wystawę namalował Oskar Kokoschka, gdy amerykański biznesmen był akurat w Londynie. Zaprzyjaźnili się. Kokoschka odwiedził później Pearlmana. Mieszkał na górnym piętrze z dwoma widokami: na rzekę Hudson oraz wspomniany obraz Soutine'a. Ten drugi mu nie odpowiadał. Pearlman jednak zalecił malarzowi jeszcze mu się poprzyglądać. Kokoschka po tygodniu przyznał mu rację. Wystawiono niewielką część kolekcji, ale są w niej, nomen omen, same perły malarstwa i rzeźby z przełomu XIX i XX w.: Soutine, Modigliani, Lipchitz, Degas. Ale nawet nie to uderza najbardziej. To kolekcja wytrawna, wymagająca. Obok Soutine'a i jego rozpadającego się świata, ciemnych portretów i martwego, a jednak płonącego mocną pomarańczą, indyka wbitego na rzeźniczy hak, znalazł się Paul Cézanne z subtelnymi akwarelami, jasnymi, zawieszonymi w próżni. To najcenniejsza perła w kolekcji-nie tylko dlatego, że stanowi największy zbiór akwareli autora Mont Sainte Victoire, ale stanowi klucz do Cézanne'a w ogóle.
I Frankrike sier de at hun er finsk komponist, i Finland kaller man henne en fransk komponist. De... more I Frankrike sier de at hun er finsk komponist, i Finland kaller man henne en fransk komponist. Det var en tid hun slet med en etikett: en kvinnelig komponist. Men Kaija Saariaho er alle disse og ingen av disse på samme tid. Og noe annet. Hun er en fremragende og eksepsjonell komponist.
Adam, a veces el mundo es mordaz,
con ojos de corza, espejos venecianos, el mar negro.
Mil luces ... more Adam, a veces el mundo es mordaz, con ojos de corza, espejos venecianos, el mar negro. Mil luces emiten un mensaje secreto desde la otra orilla que reza: “nunca estés solo”, es decir: “olvídate de ti”. El mundo tiene destellos de belleza que tú atrapabas del fondo del mar como los pescadores de perlas para nosotros. Pero esto no es todo,
Lunga, a transwoman shaman, is resting after a long journey in an old mine of Ouro Preto, listeni... more Lunga, a transwoman shaman, is resting after a long journey in an old mine of Ouro Preto, listening to the heartbeat of the earth and feeling its humid, damped smell mixed with the musky sweat of her muscular body, and a dry, resinous smoke of the ritual incense she lit. The spirit of gold from the eucalyptus leaves approaches her and speaks up. GOLD What makes you holy? LUNGA The spirits came to me at night when I was a baby and took hold of me. GOLD What do they call you? LUNGA Men from the city gave me the name Lunga. I am on my way to hold the sky.
First, i came out as a fish. My parents did not know exactly what to do with me, even though my f... more First, i came out as a fish. My parents did not know exactly what to do with me, even though my father is sort of a fish too. But it was different with me, i was more of a fish. When the father of my mother saw me just after delivery from the hospital, he is said to have said: Jesus Maria Fish. As a son of a catholic priest (who is not supposed to have kids) he seems to me as absolved for this. It took me years to understand i am a grandson of a catholic priest and we do not even know who this gentleman was. But i did not come out as a grandson of a catholic priest, it just happened that way. Still, what to do with a fish, wondered my parents. How would we name it?
From my Berlin apartment I can see a chestnut tree outside my window; it drops its fruit and its ... more From my Berlin apartment I can see a chestnut tree outside my window; it drops its fruit and its leaves are being slowly eaten by time clothed in brown. In the corner store I spot Gorbachev vodka, filtered four times and crystal clear, of course. Mikhail Gorbachev died a few days ago. It was because of him that the regime collapsed, even if he tried to save it by supplying some oxygen in the form of glasnost and perestroika. Nonetheless that same Gorbachev supposedly said, “The Soviet Union without Ukraine is inconceivable” (Ukrainian Weekly, Nov. 24, 1991). The Soviet Union appeared to some as an iceberg, after the melting of which entities appeared that previously seemed not to exist, such as the Baltic countries and Ukraine. In 1989, the ‘Law on Language’ was adopted, which recognized Ukrainian as the only official language. Before that a diglossia existed that divided into a superior language, i.e. Russian, and an inferior language, i.e. Ukrainian. “The 1980s were a national rebirth,” Yuri Andrukhovych (age 63) tells me over Zoom from his Ivano-Frankivsk apartment where the air raid siren no longer sounds as often as it did. “Language was the number one topic. ‘Law on Language’ caused a big debate in society.” Yuri became active in rescuing the language as if it were an endangered species. It was necessary to create special conditions for it, new publications, and take care of the ecology of culture and the ecology of spirit. Perhaps a nation is an imagined community, as Benedict Anderson put it, yet it is difficult to regard languages as imagined entities.
ARIEL ROSÉ: If it wasn’t for the politics in my country, i would never feel obliged to talk about... more ARIEL ROSÉ: If it wasn’t for the politics in my country, i would never feel obliged to talk about these issues. For many years, people in my home country had no idea what was my identity. I believe intimacy should remain intimate. Yet, the oppressive aura surrounding me forced me to leave and to talk about it and i feel as if i was a self-nominated ambassador of love, if we imagine that love is a country.
Gestern haben wir auf Zoom zugehört, wie Iya Kiva
ein Gedicht vorliest, in Kyjiw, wo die goldene... more Gestern haben wir auf Zoom zugehört, wie Iya Kiva
ein Gedicht vorliest, in Kyjiw, wo die goldenen
Mützen der Kirche sich nicht im Schutzkeller verstecken,
Je me suis rendu à la frontière en novembre 2022, puis en août et novembre 2023, avec le Groupe G... more Je me suis rendu à la frontière en novembre 2022, puis en août et novembre 2023, avec le Groupe Granica, un mouvement social qui s’oppose à la manière dont les autorités ont réagi aux événements survenus à la frontière entre la Pologne et la Biélorussie, et pour participer à un séminaire organisé par Les Chercheuses de la Frontière (Researchers on the Border). J’y suis retourné en mai 2024 à l’invitation du festival Poésie dans la Puszcza : la forêt sauvage, dense et profonde. Ce texte raconte l’histoire de gens qui font œuvre de solidarité à la frontière, militants, bénévoles, résidents ou de passage. C’est le récit de l’engagement de personnes qui, mues par un élan du cœur, apportent leur aide, jusqu’à l’épuisement, de personnes traumatisées, victimes de tracasseries et harcèlements. Le travail qu’elles accomplissent incombe à l’État qui, au lieu de cela, élève un mur de barbelés contre lequel humains et animaux viennent mourir. Tous mes interlocuteurs m’ont au début répété : je ne veux plus en parler, c’est un véritable traumatisme, je n’en peux plus. // trad. Isabelle Macor
À la question « Que reste-t-il ? », Hannah Arendt répondait : « Il reste la langue ». Pour les po... more À la question « Que reste-t-il ? », Hannah Arendt répondait : « Il reste la langue ». Pour les poètes ukrainiens, la réponse est plus difficile, car la langue de la nation s'y mêle avec celle de l'agresseur, dans un tout d'où il n'est pas toujours aisé de circonscrire un héritage. Depuis le début de la guerre, je voyage en Europe pour recueillir les témoignages de poètes ukrainiens. Je mène des entretiens à Berlin, Paris, Varsovie. Parfois nous discutons sur Zoom. En tant que poète, j'observe comment les poètes ukrainiens sont aux prises avec la langue. Le russe est la langue de l'agresseur et a été présent en Ukraine pendant des siècles. C'est la langue du colonisateur, mais c'est leur héritage à eux aussi. Certains poètes ne parlaient que le russe à la maison parce que l'un des parents, parfois les deux, étaient russes. Ou bien tout simplement parce que c'était plus sûr. D'autres poètes ne parlaient qu'ukrainien mais étaient contraints à parler russe à l'école. Ils ont lu leurs premiers livres en russe, certains d'entre eux ont écrit leurs premiers poèmes en russe. Il y a des poètes qui ont à dessein choisi de passer du russe à l'ukrainien. Mais il y a ceux qui refusent. Qu'est-ce que la langue ? Est-ce seulement un instrument ? La langue est-elle coupable ? De quoi héritons-nous avec la langue ? Une langue que l'on ne choisit pas « Que reste-t-il ? », demande à Hannah Arendt le journaliste allemand, Günter Gaus, dans une émission de télévision en 1964. L'enregistrement de cet entretien est connu en anglais et l'on cite le plus souvent la réponse célèbre d'Arendt : « What remains ? Language remains1. » En vérité, Arendt dit : « Was bleibt ? Es bleibt die Muttersprache. » Muttersprache, c'est-à-dire mother tongue, « langue maternelle », ou encore dans la version patriarcale polonaise : « la langue paternelle ». Madrelingua, disent les Italiens. En ukrainien, cela donne рiдна мова, littéralement la langue « de naissance ». Une langue que l'on ne choisit pas. Pourquoi me vient-il à l'esprit Arendt et cet entretien ? Depuis l'escalade de la guerre, je circule en Europe pour recueillir les témoignages des poètes ukrainiens à présent dispersés. Dans l'appartement parisien où j'ai invité Ella Yevtushenko et Anne Malignon pour un entretien, je trouve un recueil de poèmes d'Arendt en traduction française, Heureux celui qui n'a pas de patrie2-titre qui est un emprunt à peu de chose près fidèle à Nietzsche, à ce qu'il a semblé à la penseuse-immigrante. Nietzsche avait néanmoins à l'esprit l'opposé : « Wohl dem, der jetzt noch-Heimat hat3! » Heureux donc, celui qui a une patrie. Cette presque erreur sauve Arendt. Car elle est une source d'ironie libératrice, pour quelqu'un qui a trouvé son meilleur abri dans la pensée allemande de Martin Heidegger tout d'abord, puis de Karl Jaspers. Après son émigration en France, elle s'est retrouvée à New York et jusqu'à la fin de sa vie, elle a parlé anglais avec un fort accent allemand. Sa demeure est malgré tout restée à jamais la langue allemande. De même pour les poètes Paul Celan ou Rose Ausländer-tous deux originaires de Tchernowitz (Czernowitz, Tchernivtsi ou Tchernovtsy). La ville avait changé de propriétaires. À l'époque, elle appartenait à l'empire austro-hongrois, immensité aux multiples nationalités, qui ne possédait pas une unique Muttersprache, pour ensuite passer aux mains du pouvoir roumain puis soviétique. Rose Ausländer, de même qu'Arendt, s'est retrouvée à New York. Elle écrivait aussi en anglais. Il existe une certaine parenté entre elle et la poète ukrainienne Iryna Vikyrchak, qui lui consacre maintenant un doctorat. Je vois sur l'écran son visage basané, ses cheveux bruns attachés et ses yeux marron. Elle me raconte son arrière-plan linguistique, assise dans un fauteuil à la fenêtre, dont l'énorme rideau rouge foncé cherche en vain à faire obstacle à l'assaut du soleil de Calcutta. Il n'est pas en mesure cependant de modérer la chaleur suffocante ni la pollution, peut-être à l'origine de la toux d'Iryna. Elle me raconte dans un récit entrecoupé de quintes de toux comment ses grands-parents paternels, originaires d'une petite localité frontalière avec la Roumanie, bien qu'eux-mêmes parlant roumain, n'ont pas transmis cette langue à leurs enfants. Ils ont appris le russe au père d'Iryna, avec le sentiment que c'était une langue plus prestigieuse, que son père à elle, en revanche, n'a pas transmise. Ce fut donc un passage de relais à rebours. Iryna a grandi dans une maison où l'on parlait ukrainien. Son père avait une double identité : en russe, il était Aleksandre et en ukrainien Oleksandre.
Polonais, iel a publié deux recueils de poèmes remarqués, des illustrations qui lui ont valu des ... more Polonais, iel a publié deux recueils de poèmes remarqués, des illustrations qui lui ont valu des prix ; essayiste, ariel rosé a « sillonné l'Europe » pour parler avec des poètes ukrainiens dans la guerre. Ses rencontres l'ont placée aussitôt devant la question de la langue, plus exactement devant les choix de ces artisans de la langue que sont par excellence les poètes. ariel rosé, qui avait dialogué sous les premières bombes de février avec son amie ukrainienne Iya Kiva, a confié à EaN un récit de son voyage et dessiné un portrait collectif de ses rencontres.
Nell'intimità della lingua, la poesia ucraina come bunker, asilo, rifugio, speranza? di ariel ros... more Nell'intimità della lingua, la poesia ucraina come bunker, asilo, rifugio, speranza? di ariel rosé “Che cosa resterà?”, chiese ad Hannah Arendt il giornalista tedesco Günter Gaus in un programma televisivo del 1964. La trascrizione della loro conversazione (a 36:41) è nota in inglese e in questa lingua viene più comunemente citata la famosa risposta della Arendt: “What remains? Language remains”. In realtà, la Arendt affermò: “Was bleibt? Es bleibt die Muttersprache”. Muttersprache, ossia mother tongue, oppure, secondo la patriarcale versione polacca, lingua patria. Lingua madre, dicono gli italiani. In ucraino si dice рідна мова, letteralmente lingua nativa. Una lingua che non scegliamo.
Löytöjärvi *
i followed the maps and didn’t know we had to take
a long way round to the lake as ... more Löytöjärvi *
i followed the maps and didn’t know we had to take a long way round to the lake as if one had to make those circle lines, entangled yarns and streams that run down to town, always ahead of you but never able to come back to the top of the hill which undresses itself up to the boundaries of spruces around. it is a bare moon that cheated on us and shone too soon or it was we who cheated on him and followed a fox instead
we walk the paths that shine with marble or was it just a naked potato in the garden and soft petals of velvet flowers, withered white wisps of fireweed - does it remember summer yet? it passed over me and left traces on sandy roads that lead me through the forest to the open space where cormorants cut the sky in halves and faces change into clouds to make new continents or slowly pass me by
there are two lakes, i don’t know in which we swim, water is cold when i immerse myself and learn my body is alive, oh i am just a Pavlovian dog, i need to call voglio una donna! just like in Amarcord so i keep a stone in my pocket to cool me down and watch smoke from the sauna climbing up as if it was a shadow cast on a late summer evening that looks like longing or a tattoo on your arm, this line that goes round into eternity
*Löytöjärvi is a lake close to Hyrynsalmi, Kajaani (central Finland) on the edge of the Paljakka forest reserve. Its name literally means Discovery Lake or Lake Find(ing)
Głos Louise Glück jest jak żaden inny. To głos wyjątkowy, głos
pochodzący z podziemia, od korzen... more Głos Louise Glück jest jak żaden inny. To głos wyjątkowy, głos pochodzący z podziemia, od korzeni. Gdyby był drzewem, byłaby to sosna nadmorska, sosna biała (Pinus strobus), tak często pojawiająca się w jej wierszach – stara, duża, z szyszkami wielkości dłoni, otwierającymi wiosną krynoliny łusek, o nieokreślonym kształcie korony, rosnąca na torfowiskach na północy Ameryki. Jej wiersze mają zaskakujące kształty i są dość długie. Nigdy nie skończymy tam, gdzie zaczęliśmy. „Jeśli tak trudno jest zacząć, to pomyśl co dopiero będzie skończyć” – przyznaje w utworze Wierna i cnotliwa noc.
Angelus Polonus. Nasjonen som flyr baklengs inn i fremtiden
Hvordan er det å være en frittenkende... more Angelus Polonus. Nasjonen som flyr baklengs inn i fremtiden Hvordan er det å være en frittenkende forfatter i et Polen som blir mer og mer illiberalt?
I sitt essay «Historiefilosofiske teser» fra 1940 tar den tyske filosofen Walter Benjamin for seg maleriet Angelus Novus av Paul Klee. Benjamin kaller Klees engel «Historiens engel» som har ansiktet vendt mot fortiden. Historiens engel ønsker å hele nåtiden, men blir presset frem av en storm og vind – og det er den vi kaller «fremskritt», ifølge Benjamin.
Polen er på sett og vis en slik engel. Polen beveger seg tilsynelatende fremover, men lever i fortiden og i historien. Men den som flyr fremover med hodet vendt bakover, kan lett krasje – akkurat som flyet som falt ned utenfor Smolensk i Russland den skjebnesvangre dagen 10. april 2010.
For å forstå situasjonen i dagens Polen må vi merke oss denne datoen. Den 10. april 1940 utførte Sovjetunionen en massehenrettelse av 22 000 polske offiserer og intellektuelle utenfor Katyń, en landsby i nærheten av Smolensk. På den samme datoen i 2010 var daværende president Lech Kaczyński og følget hans på vei til Smolensk for å overvære 70-årsmarkeringen av Katyń-massakren. Presidentflyet krasjet bare noen få kilometer unna Smolensk. 96 mennesker døde på stedet. Blant dem var onkelen min, derfor føler jeg at jeg har rett til å uttale meg i denne saken.
Jutlandia utkana jest z dwóch nici: zielonej i złotej. Przeplatają się one na przemian nieco kapr... more Jutlandia utkana jest z dwóch nici: zielonej i złotej. Przeplatają się one na przemian nieco kapryśnie, bez szczególnej zasady. Jakby ktoś przykrył ziemię kocem w kratę. Duński patchwork, zielono-złoty. Gdzieniegdzie lodowiec zostawił ślady, gdy przechodził tędy jakiś czas temu. W tych śladach przegląda się teraz niebo, nieraz też olcha lub wierzba. Wszystko jest nieruchome, jakby czas się zatrzymał. Złudzenie. Czas jest tu jak czapla, która codziennie nadlatuje nad staw. Jednocześnie przeszywa powietrze, niczym igła cienką tkaninę, by wylądować na brzegu i znieruchomieć na chwilę, jak posąg. Nic nie wskazuje na to, że jest nim czapla, która poderwie się do lotu. Zrobi to jednak bezszelestnie. Cały ten teatr, choć autentyczny, wydaje się nierealny. Codzienna kawa, choć parzona i chleb, choć wypiekany, są zdarzeniami wydartymi z książki z bajkami. Wszystkie te czynności układają się na przemian, jak kwadraty łąk i zbóż, zielone, złote, zielone, złote, zielone, złote… Z takim spokojem jedna czynność przechodzi w drugą, jak wówczas, gdy matka śpiące dziecko od piersi do łóżka kładzie, delikatnie, by nie zbudzić. Nikt nie pyta, dlaczego. Poranną rosę spija słońce. Nie godzi się kwestionować jego pracy.
Amor vacui, czyli o tym jak złowić nieskończoność.
Duży człowiek o jasnej, okrągłej, zadowolonej... more Amor vacui, czyli o tym jak złowić nieskończoność. Duży człowiek o jasnej, okrągłej, zadowolonej twarzy, w marynarce, a w tle rzeka Hudson cała w słońcu i jego córki bawiące się w wodzie. Oto Henry Pearlman, self-made man. Zaczynał jako sekretarz w dużej firmie, siedem dolarów na tydzień. Miał dwadzieścia cztery lata, jak założył własną-jedną z największych chłodni na wschodnim wybrzeżu. Uwielbiał piłkę nożną i łowić ryby. Kolekcjonować obrazy zaczął niewinnie, było to raczej realistyczne malarstwo, które dobrze prezentuje się w salonie. Wszystko zmieniło się za sprawą jednego obrazu Chaїma Soutine'a-Rynek w Céret, który dopiero widziany z ukosa, nabiera pewnej stałości. Soutine to krzyk, furia, "derwisz i geniusz", jak mówił o nim Czapski. Pearlmana zachwyciły kolory: niebieski, żółty, aż po złoty, "jakby przejechane murarską kielnią". Tak rozpoczęła się malarska przygoda właściciela chłodni. Portret otwierający wystawę namalował Oskar Kokoschka, gdy amerykański biznesmen był akurat w Londynie. Zaprzyjaźnili się. Kokoschka odwiedził później Pearlmana. Mieszkał na górnym piętrze z dwoma widokami: na rzekę Hudson oraz wspomniany obraz Soutine'a. Ten drugi mu nie odpowiadał. Pearlman jednak zalecił malarzowi jeszcze mu się poprzyglądać. Kokoschka po tygodniu przyznał mu rację. Wystawiono niewielką część kolekcji, ale są w niej, nomen omen, same perły malarstwa i rzeźby z przełomu XIX i XX w.: Soutine, Modigliani, Lipchitz, Degas. Ale nawet nie to uderza najbardziej. To kolekcja wytrawna, wymagająca. Obok Soutine'a i jego rozpadającego się świata, ciemnych portretów i martwego, a jednak płonącego mocną pomarańczą, indyka wbitego na rzeźniczy hak, znalazł się Paul Cézanne z subtelnymi akwarelami, jasnymi, zawieszonymi w próżni. To najcenniejsza perła w kolekcji-nie tylko dlatego, że stanowi największy zbiór akwareli autora Mont Sainte Victoire, ale stanowi klucz do Cézanne'a w ogóle.
I Frankrike sier de at hun er finsk komponist, i Finland kaller man henne en fransk komponist. De... more I Frankrike sier de at hun er finsk komponist, i Finland kaller man henne en fransk komponist. Det var en tid hun slet med en etikett: en kvinnelig komponist. Men Kaija Saariaho er alle disse og ingen av disse på samme tid. Og noe annet. Hun er en fremragende og eksepsjonell komponist.
Löytöjärvi
i followed the maps and didn’t know we had to take
a long way round to the lake as if... more Löytöjärvi
i followed the maps and didn’t know we had to take a long way round to the lake as if one had to make those circle lines, entangled yarns and streams that run down to town, always ahead of you but never able to come back to the top of the hill which undresses itself up to the boundaries of spruces around. it is a bare moon that cheated on us and shone too soon or it was we who cheated on him and followed a fox instead.
When I moved to Warsaw and was looking for
a place to rent, I came across a strange chair. It
was... more When I moved to Warsaw and was looking for a place to rent, I came across a strange chair. It wasn’t merely a chair, but a lounge chair. But lounge chair isn’t the most accurate description either. The flat itself resembled a doctor’s office. In almost all the rooms, the floor was covered with white tiles that reflected the once-white walls. You entered the flat from the courtyard, a concrete square with rubbish bins in the middle, bins you could see from the kitchen windows. The windows in the two connecting rooms looked out onto a noisy street, one of the main never-sleeping arteries of Warsaw. // Da jeg flyttet til Warszawa og var på utkikk etter en bolig til leie, støtte jeg på en merkelig stol. Det var egentlig mer en lenestol. En lenestol er heller ikke den beste betegnelsen. Selve leiligheten minnet om et legekontor. I nesten alle rom var gulvet belagt med hvite fliser som gjenspeilet de en gang hvite veggene. Inngangen var fra bakgården, formet som en betongfirkant med søppeldunker i midten, som man kunne se fra kjøkkenvinduene. Vinduene i to gjennomgangsrom var plassert mot en støyende gate - en av hovedarteriene i Warszawa, som ”aldri sover”.
Certain plants and flowers travel with the wind, spirit-like. Or with seeds that men transfer whi... more Certain plants and flowers travel with the wind, spirit-like. Or with seeds that men transfer while on a journey. We tend to carry seeds unwittingly as if they were tiny invisible jewellery. We call such plants antropophytes: of a foreign origin (foreign to us). Some, like kenophytes – “ken” stands for “empty,” “vacant,” and φυτόν (phutón) is plant in Greek – began travelling in the sixteenth century, along with men like Columbus and Marco Polo. From our perspective, they are newcomers: neophytes, ones brought from far-off lands that began growing in our land. To us they seem vacant, unknown, lacking history, without meaning. We need first to come to know them better, to give them a name, then see whether they could actually grow here.
Now and then, Homer is born again. There are many theories, also conspiratorial ones, about Homer... more Now and then, Homer is born again. There are many theories, also conspiratorial ones, about Homer’s past existence, provenience, and work. Was there really a Homer or were there a few bards who cooperated, a collection of voices? Many points that make up a complete pointillist picture? Homer must be proof of the existence of reincarnation. There are at least two Homers, to my knowledge, living nowadays in Canada. One took the name of Anne Carson, the other of Margaret Atwood. Another one has recently received a Nobel Prize in literature and we remember well the fine poem on Achilles, who even though not being a god, almost a god, triumphs - not with death, though. Yet another one, was born in a small town of York and travelled all the way to the USA where he wrote “The Shield of Achilles”, an ode to a picture, ekphrasis in stanzas. There is one more Homer writing now in the English language, this particular one comes from Devon and took the name of Alice Oswald.
Lukashenko arranges transfers of people from Afghanistan, from Africa to Minsk. They later pay sm... more Lukashenko arranges transfers of people from Afghanistan, from Africa to Minsk. They later pay smugglers to get to the border that they try to cross and the Polish border guard pushes them back. We have learnt this new word: push-back. Some of them die on this border there in the forest, they are not allowed to enter. Or they stay in temporary camps in very bad conditions, in a very bad psychological state. I have just talked to one person who had to flee from Ukraine. He is from Nigeria but studied in Ukraine. With the escalation of the war he found his way to Poland. He did not cross this border with Belarus but still he stayed at the camp and I learnt in what conditions he found himself in. He stayed there for six months without any prospects. So he collapsed and all the people who stayed there collapsed and they did not or do not see any future. They have no idea whether they leave the place at all, when they will be released, whether they will get a chance to get a job. And he told me: I would rather die than go back to Nigeria. So closing the border is not a solution but it is water for the propaganda wheel and strengthens the nationalist narration and builds up fear which is an old Hobbes idea that the community needs to defend itself against this Leviathan. And this is not how I want to see a community.
Uploads
Papers by ariel rosé
con ojos de corza, espejos venecianos, el mar negro.
Mil luces emiten un mensaje secreto desde la otra
orilla que reza: “nunca estés solo”, es decir: “olvídate
de ti”. El mundo tiene destellos de belleza
que tú atrapabas del fondo del mar
como los pescadores de perlas
para nosotros. Pero esto no es todo,
GOLD
What makes you holy?
LUNGA
The spirits came to me at night when I was a baby and took hold of me.
GOLD
What do they call you?
LUNGA
Men from the city gave me the name Lunga. I am on my way to hold the sky.
ein Gedicht vorliest, in Kyjiw, wo die goldenen
Mützen der Kirche sich nicht im Schutzkeller verstecken,
wir hörten zu, jeder in seiner
Wohnung, fast jeder, wir hörten zu,
“Che cosa resterà?”, chiese ad Hannah Arendt il giornalista tedesco Günter Gaus in un programma televisivo del 1964. La trascrizione della loro conversazione (a 36:41) è nota in inglese e in questa lingua viene più comunemente citata la famosa risposta della Arendt: “What remains? Language remains”. In realtà, la Arendt affermò: “Was bleibt? Es bleibt die Muttersprache”. Muttersprache, ossia mother tongue, oppure, secondo la patriarcale versione polacca, lingua patria. Lingua madre, dicono gli italiani. In ucraino si dice рідна мова, letteralmente lingua nativa. Una lingua che non scegliamo.
i followed the maps and didn’t know we had to take
a long way round to the lake as if one had to make
those circle lines, entangled yarns and streams that
run down to town, always ahead of you but never
able to come back to the top of the hill which undresses
itself up to the boundaries of spruces around. it is
a bare moon that cheated on us and shone too soon
or it was we who cheated on him and followed
a fox instead
we walk the paths that shine with marble or was it
just a naked potato in the garden and soft petals
of velvet flowers, withered white wisps of fireweed
- does it remember summer yet? it passed over me
and left traces on sandy roads that lead me through
the forest to the open space where cormorants cut
the sky in halves and faces change into clouds to
make new continents or slowly
pass me by
there are two lakes, i don’t know in which we swim,
water is cold when i immerse myself and learn my
body is alive, oh i am just a Pavlovian dog, i need
to call voglio una donna! just like in Amarcord so
i keep a stone in my pocket to cool me down and watch
smoke from the sauna climbing up as if it was a shadow
cast on a late summer evening that looks like
longing or a tattoo on your arm, this line that goes round
into eternity
*Löytöjärvi is a lake close to Hyrynsalmi, Kajaani (central Finland) on the edge of the Paljakka forest reserve. Its name literally means Discovery Lake or Lake Find(ing)
pochodzący z podziemia, od korzeni. Gdyby był drzewem,
byłaby to sosna nadmorska, sosna biała (Pinus strobus), tak
często pojawiająca się w jej wierszach – stara, duża, z szyszkami
wielkości dłoni, otwierającymi wiosną krynoliny łusek,
o nieokreślonym kształcie korony, rosnąca na torfowiskach
na północy Ameryki. Jej wiersze mają zaskakujące kształty
i są dość długie. Nigdy nie skończymy tam, gdzie zaczęliśmy.
„Jeśli tak trudno jest zacząć, to pomyśl co dopiero będzie
skończyć” – przyznaje w utworze Wierna i cnotliwa noc.
Hvordan er det å være en frittenkende forfatter i et Polen som blir mer og mer illiberalt?
I sitt essay «Historiefilosofiske teser» fra 1940 tar den tyske filosofen Walter Benjamin for seg maleriet Angelus Novus av Paul Klee. Benjamin kaller Klees engel «Historiens engel» som har ansiktet vendt mot fortiden. Historiens engel ønsker å hele nåtiden, men blir presset frem av en storm og vind – og det er den vi kaller «fremskritt», ifølge Benjamin.
Polen er på sett og vis en slik engel. Polen beveger seg tilsynelatende fremover, men lever i fortiden og i historien. Men den som flyr fremover med hodet vendt bakover, kan lett krasje – akkurat som flyet som falt ned utenfor Smolensk i Russland den skjebnesvangre dagen 10. april 2010.
For å forstå situasjonen i dagens Polen må vi merke oss denne datoen. Den 10. april 1940 utførte Sovjetunionen en massehenrettelse av 22 000 polske offiserer og intellektuelle utenfor Katyń, en landsby i nærheten av Smolensk. På den samme datoen i 2010 var daværende president Lech Kaczyński og følget hans på vei til Smolensk for å overvære 70-årsmarkeringen av Katyń-massakren. Presidentflyet krasjet bare noen få kilometer unna Smolensk. 96 mennesker døde på stedet. Blant dem var onkelen min, derfor føler jeg at jeg har rett til å uttale meg i denne saken.
Duży człowiek o jasnej, okrągłej, zadowolonej twarzy, w marynarce, a w tle rzeka Hudson cała w słońcu i jego córki bawiące się w wodzie. Oto Henry Pearlman, self-made man. Zaczynał jako sekretarz w dużej firmie, siedem dolarów na tydzień. Miał dwadzieścia cztery lata, jak założył własną-jedną z największych chłodni na wschodnim wybrzeżu. Uwielbiał piłkę nożną i łowić ryby. Kolekcjonować obrazy zaczął niewinnie, było to raczej realistyczne malarstwo, które dobrze prezentuje się w salonie. Wszystko zmieniło się za sprawą jednego obrazu Chaїma Soutine'a-Rynek w Céret, który dopiero widziany z ukosa, nabiera pewnej stałości. Soutine to krzyk, furia, "derwisz i geniusz", jak mówił o nim Czapski. Pearlmana zachwyciły kolory: niebieski, żółty, aż po złoty, "jakby przejechane murarską kielnią". Tak rozpoczęła się malarska przygoda właściciela chłodni. Portret otwierający wystawę namalował Oskar Kokoschka, gdy amerykański biznesmen był akurat w Londynie. Zaprzyjaźnili się. Kokoschka odwiedził później Pearlmana. Mieszkał na górnym piętrze z dwoma widokami: na rzekę Hudson oraz wspomniany obraz Soutine'a. Ten drugi mu nie odpowiadał. Pearlman jednak zalecił malarzowi jeszcze mu się poprzyglądać. Kokoschka po tygodniu przyznał mu rację. Wystawiono niewielką część kolekcji, ale są w niej, nomen omen, same perły malarstwa i rzeźby z przełomu XIX i XX w.: Soutine, Modigliani, Lipchitz, Degas. Ale nawet nie to uderza najbardziej. To kolekcja wytrawna, wymagająca. Obok Soutine'a i jego rozpadającego się świata, ciemnych portretów i martwego, a jednak płonącego mocną pomarańczą, indyka wbitego na rzeźniczy hak, znalazł się Paul Cézanne z subtelnymi akwarelami, jasnymi, zawieszonymi w próżni. To najcenniejsza perła w kolekcji-nie tylko dlatego, że stanowi największy zbiór akwareli autora Mont Sainte Victoire, ale stanowi klucz do Cézanne'a w ogóle.
con ojos de corza, espejos venecianos, el mar negro.
Mil luces emiten un mensaje secreto desde la otra
orilla que reza: “nunca estés solo”, es decir: “olvídate
de ti”. El mundo tiene destellos de belleza
que tú atrapabas del fondo del mar
como los pescadores de perlas
para nosotros. Pero esto no es todo,
GOLD
What makes you holy?
LUNGA
The spirits came to me at night when I was a baby and took hold of me.
GOLD
What do they call you?
LUNGA
Men from the city gave me the name Lunga. I am on my way to hold the sky.
ein Gedicht vorliest, in Kyjiw, wo die goldenen
Mützen der Kirche sich nicht im Schutzkeller verstecken,
wir hörten zu, jeder in seiner
Wohnung, fast jeder, wir hörten zu,
“Che cosa resterà?”, chiese ad Hannah Arendt il giornalista tedesco Günter Gaus in un programma televisivo del 1964. La trascrizione della loro conversazione (a 36:41) è nota in inglese e in questa lingua viene più comunemente citata la famosa risposta della Arendt: “What remains? Language remains”. In realtà, la Arendt affermò: “Was bleibt? Es bleibt die Muttersprache”. Muttersprache, ossia mother tongue, oppure, secondo la patriarcale versione polacca, lingua patria. Lingua madre, dicono gli italiani. In ucraino si dice рідна мова, letteralmente lingua nativa. Una lingua che non scegliamo.
i followed the maps and didn’t know we had to take
a long way round to the lake as if one had to make
those circle lines, entangled yarns and streams that
run down to town, always ahead of you but never
able to come back to the top of the hill which undresses
itself up to the boundaries of spruces around. it is
a bare moon that cheated on us and shone too soon
or it was we who cheated on him and followed
a fox instead
we walk the paths that shine with marble or was it
just a naked potato in the garden and soft petals
of velvet flowers, withered white wisps of fireweed
- does it remember summer yet? it passed over me
and left traces on sandy roads that lead me through
the forest to the open space where cormorants cut
the sky in halves and faces change into clouds to
make new continents or slowly
pass me by
there are two lakes, i don’t know in which we swim,
water is cold when i immerse myself and learn my
body is alive, oh i am just a Pavlovian dog, i need
to call voglio una donna! just like in Amarcord so
i keep a stone in my pocket to cool me down and watch
smoke from the sauna climbing up as if it was a shadow
cast on a late summer evening that looks like
longing or a tattoo on your arm, this line that goes round
into eternity
*Löytöjärvi is a lake close to Hyrynsalmi, Kajaani (central Finland) on the edge of the Paljakka forest reserve. Its name literally means Discovery Lake or Lake Find(ing)
pochodzący z podziemia, od korzeni. Gdyby był drzewem,
byłaby to sosna nadmorska, sosna biała (Pinus strobus), tak
często pojawiająca się w jej wierszach – stara, duża, z szyszkami
wielkości dłoni, otwierającymi wiosną krynoliny łusek,
o nieokreślonym kształcie korony, rosnąca na torfowiskach
na północy Ameryki. Jej wiersze mają zaskakujące kształty
i są dość długie. Nigdy nie skończymy tam, gdzie zaczęliśmy.
„Jeśli tak trudno jest zacząć, to pomyśl co dopiero będzie
skończyć” – przyznaje w utworze Wierna i cnotliwa noc.
Hvordan er det å være en frittenkende forfatter i et Polen som blir mer og mer illiberalt?
I sitt essay «Historiefilosofiske teser» fra 1940 tar den tyske filosofen Walter Benjamin for seg maleriet Angelus Novus av Paul Klee. Benjamin kaller Klees engel «Historiens engel» som har ansiktet vendt mot fortiden. Historiens engel ønsker å hele nåtiden, men blir presset frem av en storm og vind – og det er den vi kaller «fremskritt», ifølge Benjamin.
Polen er på sett og vis en slik engel. Polen beveger seg tilsynelatende fremover, men lever i fortiden og i historien. Men den som flyr fremover med hodet vendt bakover, kan lett krasje – akkurat som flyet som falt ned utenfor Smolensk i Russland den skjebnesvangre dagen 10. april 2010.
For å forstå situasjonen i dagens Polen må vi merke oss denne datoen. Den 10. april 1940 utførte Sovjetunionen en massehenrettelse av 22 000 polske offiserer og intellektuelle utenfor Katyń, en landsby i nærheten av Smolensk. På den samme datoen i 2010 var daværende president Lech Kaczyński og følget hans på vei til Smolensk for å overvære 70-årsmarkeringen av Katyń-massakren. Presidentflyet krasjet bare noen få kilometer unna Smolensk. 96 mennesker døde på stedet. Blant dem var onkelen min, derfor føler jeg at jeg har rett til å uttale meg i denne saken.
Duży człowiek o jasnej, okrągłej, zadowolonej twarzy, w marynarce, a w tle rzeka Hudson cała w słońcu i jego córki bawiące się w wodzie. Oto Henry Pearlman, self-made man. Zaczynał jako sekretarz w dużej firmie, siedem dolarów na tydzień. Miał dwadzieścia cztery lata, jak założył własną-jedną z największych chłodni na wschodnim wybrzeżu. Uwielbiał piłkę nożną i łowić ryby. Kolekcjonować obrazy zaczął niewinnie, było to raczej realistyczne malarstwo, które dobrze prezentuje się w salonie. Wszystko zmieniło się za sprawą jednego obrazu Chaїma Soutine'a-Rynek w Céret, który dopiero widziany z ukosa, nabiera pewnej stałości. Soutine to krzyk, furia, "derwisz i geniusz", jak mówił o nim Czapski. Pearlmana zachwyciły kolory: niebieski, żółty, aż po złoty, "jakby przejechane murarską kielnią". Tak rozpoczęła się malarska przygoda właściciela chłodni. Portret otwierający wystawę namalował Oskar Kokoschka, gdy amerykański biznesmen był akurat w Londynie. Zaprzyjaźnili się. Kokoschka odwiedził później Pearlmana. Mieszkał na górnym piętrze z dwoma widokami: na rzekę Hudson oraz wspomniany obraz Soutine'a. Ten drugi mu nie odpowiadał. Pearlman jednak zalecił malarzowi jeszcze mu się poprzyglądać. Kokoschka po tygodniu przyznał mu rację. Wystawiono niewielką część kolekcji, ale są w niej, nomen omen, same perły malarstwa i rzeźby z przełomu XIX i XX w.: Soutine, Modigliani, Lipchitz, Degas. Ale nawet nie to uderza najbardziej. To kolekcja wytrawna, wymagająca. Obok Soutine'a i jego rozpadającego się świata, ciemnych portretów i martwego, a jednak płonącego mocną pomarańczą, indyka wbitego na rzeźniczy hak, znalazł się Paul Cézanne z subtelnymi akwarelami, jasnymi, zawieszonymi w próżni. To najcenniejsza perła w kolekcji-nie tylko dlatego, że stanowi największy zbiór akwareli autora Mont Sainte Victoire, ale stanowi klucz do Cézanne'a w ogóle.
i followed the maps and didn’t know we had to take
a long way round to the lake as if one had to make
those circle lines, entangled yarns and streams that
run down to town, always ahead of you but never
able to come back to the top of the hill which undresses
itself up to the boundaries of spruces around. it is
a bare moon that cheated on us and shone too soon
or it was we who cheated on him and followed
a fox instead.
a place to rent, I came across a strange chair. It
wasn’t merely a chair, but a lounge chair. But
lounge chair isn’t the most accurate description
either. The flat itself resembled a doctor’s office. In
almost all the rooms, the floor was covered with
white tiles that reflected the once-white walls. You
entered the flat from the courtyard, a concrete
square with rubbish bins in the middle, bins you
could see from the kitchen windows. The windows
in the two connecting rooms looked out onto
a noisy street, one of the main never-sleeping arteries
of Warsaw. //
Da jeg flyttet til Warszawa og var på utkikk etter
en bolig til leie, støtte jeg på en merkelig stol.
Det var egentlig mer en lenestol. En lenestol er
heller ikke den beste betegnelsen. Selve leiligheten
minnet om et legekontor. I nesten alle rom var
gulvet belagt med hvite fliser som gjenspeilet de
en gang hvite veggene. Inngangen var fra bakgården,
formet som en betongfirkant med søppeldunker
i midten, som man kunne se fra kjøkkenvinduene.
Vinduene i to gjennomgangsrom var
plassert mot en støyende gate - en av hovedarteriene
i Warszawa, som ”aldri sover”.