İran'ın Türk Nüfusu ve Yerleşme Alanı (Rus Kaynaklarına Dayanarak, 2016
Turkish population of Iran and their area of location in the Russian-speaking authors' descriptio... more Turkish population of Iran and their area of location in the Russian-speaking authors' description Summary In the article was investigated the Russian-speaking authors’ information about the Turkish population of Iran and their area of location. Author basing on V.V.Bartold, states that Azerbaijan both in the pre-Islamic and Islamic period had a particular position in the history of Iran, Azerbaijani Turks presented some dynasties to Iran and that Azerbaijani became the mostly used language for Muslims in all South Caucasus. V.Bartold reported that in the south Turkish language was spread almost to Gazvin; even all residents of Gazvin could speak Turkish. In the article is stated that in D. Kaftirev’s work published in 1829 the Gajars, Talyshes, and Shahsevens were referred to the Turks who lived sedentary life, Gajars and Afshars to the Turks who lived nomadic life. Sedentary Gajars lived in Mazandaran and Khorasan, nomadic Gajars in Mazandaran, Astrabad and Khorasan, sedentary Talyshes in Mazandaran and Gilan, sedentary Bayats in Azerbaijan, Farsistan, Ajem Iraq and Khorasan sedentary Afshars in Azerbaijan and Ajem Iraq, nomadic Afshars lived in all the territories of Iran. The author writes that Blaramberg was in Iran in 1837-1840 years and he included Afshar, Gajar, Mugeddem, Dumbuli, Talish, Garaguozlu, Bayat, Shahseven, Javanshir, Fars-modanly, Goshavand and Shagagies to the people of Iran with Turkic origin. I.Organovich’s detailed data about the number of inhabitants, ethnic composition and occupation of the population in Ardabil and Sarab provinces in the second half of the XIX century has found its reflection in the article. Basing on A.M.Kolyubakin’s data the author notes that in the late XIX century Turks lived mainly in the northern part of Iran, almost all these Turkic tribes, exclusively spoke in the language known as the dialect of Azerbaijani, since the ancient times were famous as a brave and tolerant soldier, troops assembled from Azerbaijan were considered the best and reliable by the government. According to the author, this information by Kolyubakin gives us reason to say that those people called Turks in Iran are the Azerbaijani Turks. Based on the information of L. Bogdanov the author, comes to a conclusion that in the XIX century the population of the province of Azerbaijan was consisted exclusively of the Turks, though the state language was Persian it was spoken Turkic in the province. The city of Tabriz from the view point of trade, and as a large city was considered the first city of Iran. It was noted in the article that according to N.G.Korsun 22% of Iran’s population was Turkish-Mongolian. Turkic people lived mainly in the eastern part of Azerbaijan, Khorasan, Astrabad-Sahrud districts, in Gilan, Khamsa, in a significant part of the provinces of Hamadan and Gazvin, in a part of Tehran and Mazandaran. Basing on N.G.Korsun’s another work the author emphasizes that in the 80-90s of the XIX century out of 2 million people both male and female living in South Azerbaijan only 60 thousand were Shiite Turkic Shahseven tribes. Taking into account L.Bogdanov’s information which reported that the Azerbaijan province's population was composed exclusively of the Turks, we come to a conclusion that roughly 2 million Azerbaijani Turks lived in South Azerbaijan.
Özet Makalede, Rus kaynaklarında İran’ın Türk nüfusu ve yerleşme alanı hakkında verilen bilgiler incelenmiştir. Yazar V.V. Bartold’un Azerbaycan’ın hem İslam öncesi, hem de İslam döneminde İran tarihinde özel bir konuma sahip olduğunu, Azerbaycan Türklerinin İran’a birkaç sülale verdiğini, Azerbaycan Türkçesinin tüm Güney Kafkasya’da Müslümanların başlıca diline çevrildiğini yazdığını belirtiyor. V. Bartold Türkçenin yayılma alanının güneyde neredeyse Kazvin’e dek ulaştığını, hatta Kazvin’de bile tüm sakinlerin Türkçe bildiğini yazıyordu. Makalede, D. Kaftırev’in 1829’da basılmış eserinde; yerleşik hayat süren Türklere Kaçar, Talış, Bayat ve Şahsevenleri, Terekeme yaşam tarzı geçirenlere ise Kaçar ve Afşarları dahil ettiğini, yerleşik Kaçarların Mazandaran ve Horasan’da, Terekeme Kaçarların Mazandaran, Astrabad ve Horasan’da, yerleşik Talışların Mazandaran ve Gilan’da, yerleşik Bayatların Azerbaycan, Farsistan, Acem Irak’ı ve Horasan’da, yerleşik Şahsevenler’i Azerbaycan ve Acem Irak’ı, Terekeme Afşarların ise tüm İran topraklarında yaşadıkları kaydedilir. Yazar Blaramberg’in 1837-1840 yılları arasında İran’da olduğunu ve İran’ın Türk kökenli konar-göçer sırasına Afşar, Kaçar, Mügeddem, Dümbüli, Talış, Karagözlü, Bayat, Şahseven, Cavanşir, Fars-modanlı, Koşavend ve Şegagileri dahil ettiğini yazıyor. Makalede İ.Oqranoviç’in XIX. yüzyılın ikinci yarısında Erdebil ve Serap eyaletlerinin nüfusu, etnik içeriği ve mesleği hakkında ayrıntılı bilgileri de yer alıyor. Yazar Kolyubakin’in bilgisine dayanarak, XIX. yüzyılın sonlarında Türklerin esasen İran’ın kuzey bölümünde, Irak’ın kuzeyinde yaşadıklarını, onların ayrı ayrı aşiretlerin ve dallarının ise tüm İran boyu dağıldığını, bu Türk boylarının tümünün yalnızca Azerbaycan dili olarak bilinen bir dilde konuştuğunu, eski zamanlardan cesur ve dirayetli bir asker gibi tanındıklarını, Azerbaycan’dan toplanan ordu birliklerinin hükümetde en iyi ve güvenilir sayıldığını belirtir. Yazarın görüşüne göre, Kolyubakin’in bu bilgisi İran topraklarında Türk olarak adlandırılanların Azerbaycan Türkü olduklarını kanıtlıyor. Yazar, L. Bogdanov’un bilgisine dayanarak XIX. yüzyılda Azerbaycan eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması, devlet dilinin Farsça olmasına rağmen Türkçe konuşulduğu, Tebriz Şehrinin hem ticaret, hem de büyük olması açısından İran’ın birinci şehri olarak adlandırıldığı kanaatine geliyor. Makalede, Korsun’un İran nüfusunun %22 sini Türk-Moğolların teşkil ettiğini, Türk halklarının esasen Azerbaycan’ın doğusunda, Horasan’da, Astrabad-Şahrud bölgesinde, Gilan’da, Hemse’de, Hemedan ve Kazvin Eyaletinin önemli kısmında, Tahran ve Mazandaran’ın ise küçük kısmında yaşadıklarını yazdığını belirtiyor. Korsun’un diğer eserine dayanan yazar XIX. yüzyılın 80-90’lı yıllarında Güney Azerbaycan’da yaşayan her iki cinsten olan 2 milyona yakın nüfusun sadece 60 bininin Şii Mezhebinden olan Türk Şahseven aşiretlerinden ibaret olduğunu kaydediyor. Yazar Bogdanov’un verdiği Azerbaycan Eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması hakkında bilgiyi dikkate alarak, sadece Güney Azerbaycan’da 2 milyondan fazla Azerbaycan Türkünün yaşaması, tüm İran’da ise Türk nüfusun sayısının daha da çok olduğu sonucuna götürür.
KHOJALY GENOCIDE WITH THE METHOD OF UTTERED (VERBAL) HISTORY
On the night of February from 25 to ... more KHOJALY GENOCIDE WITH THE METHOD OF UTTERED (VERBAL) HISTORY On the night of February from 25 to 26, 1992, the Armenian armed forces committed genocide against the Azerbaijanis in Khojaly. However, the fact of this genocide has not received its rightful place and legal assessment in the world. It is crucial to investigate the true essence of the events in Khojaly, the atrocities and the causes of Khojaly genocide in order to promote the Khojaly genocide in the true and the rightful way. As we know, the root causes of the Khojaly genocide are deeper and go back to the previous periods. Armenians –the new comers in the Caucasus, as well as in Anatolia, that had no state have dreamt for centuries about the Greater Armenia. Armenians used different ways to realize these dreams. After settling on the ancient Azerbaijani lands taking use of the terms of the Turkmenchay Treaty of 1828 through the assistance of tsarist Russia, committed terror and genocide against the Turkish-Muslim population again with the help of the Russians and Western states, for the first time in 1918, they have succeeded to establish a state in the Caucasus, in the territories of the former Iravan Khanate. Since then, they have been able to expand their territory by applying genocide, exile and terror tactics against the Turks. Today, they continue to occupy 20% of the territory of Azerbaijan Republic by terror and genocide. The genocide policy for the imagination of Armenians to create Greater Armenia in other lands, which they have been practicing for centuries, led to many problems, as well as the Khojaly genocide. Why it was namely Khojaly? Those who witnessed the genocide in Khojaly and a large number of Khojaly residents that were taken prisoners can play an important role in answering this question. The events were not seen with the politicians’, public figures’ and lawyers’ eyes, but the inhabitants’ of Khojaly who experienced this tragedy. Our reportage recorded as a sound-film with Durdana Aghayeva and her 20-year-old brother, who tasted the pain of the Armenian captivity, is given in the article as an uttered (verbal) history. The causes of the genocide in Khojaly, the events that took place before, during and after the raid of Armenians in Khojaly, as well as the tortures and brutality in captivity made to Durdana Aghayeva by Monte Melkonyan, Karo and other Armenian butchers, who committed Khojaly genocide are elucidated in the article. 1992 yılı Şubat ayının 25’den 26’na geçen gece Ermeni silahlı birlikleri Hocalı’da Azerbaycanlılara karşı soykırım yaptılar. Ancak, bu güne kadar bu soykırım gerçeği dünya kamuoyunda hakettiği yeri ve hukuku kıymetini alamamıştır. Hocalı soykırımını dünya kamuoyunda doğru ve iyi bir şekilde tanıtılması için Hocalı’da yaşanan olayların, vahşetlerin, Hocalı soykırımına getiren sebeplerin asıl mahiyetinin araştırılması çok önemlidir. Bilindiği gibi Hocalı soykırımı nedenlerinin kökleri daha derinlere, önceki dönemlere inmektetir. Kafkasya’da, aynı zamanda Anadolu’da gelme halk olan ve devletleri olmayan Ermeniler asırlar boyunca “Büyük Ermenistan” kurma hayaliyle yaşamışlar. Ermeniler bu hayalleri gerçekleştirmek için farklı yöntemler kullandılar. Çarlık Rusyası’nın yardımı ile 1828 yılında Türkmençay anlaşmasının şartlarından yararlanarak eski Azerbaycan topraklarında yerleştikten sonra, yine de Rusların ve batılı devletlerin yardımı ile Türk-Müslüman nüfusa karşı terör ve soykırım yaparak 1918 yılında tarihte ilk defa olarak Kafkasya’da, eski İrevan hanlığının topraklarında bir devlet inşa etmeyi başardılar. O zamandan da Azerbaycan Türklerine karşı soykırım, sürgün, terör taktiğini uygulayarak topraklarını genişletmeyi başarmışlar. Bugün, Azerbaycan topraklarının %20’sini terör ve soykırım uygulamakla işgal altında tutmağa devam etmektedirler. İşte Ermenilerin asırlarca uyguladıkları özge topraklarında kendilerine “Büyük Ermenistan” kurma hayali uğruna soykırım politikası birçok sorunlara, aynı zamanda da Hocalı soykırımının gerçekleşmesine yol açmıştır. Acaba neden Hocalı? Bu soruya cevap bulunmasında Hocalı’da yaşanan soykırıma tanıklık etmiş ve esir alınmış çok sayıda Hocalı sakininin anlatımları önemli rol oynayabilir. Olaylara siyaset ve devlet adamlarının, hukukçuların gözü ile değil, işte bu musibetleri yaşamış Hocalı sakinlerinin gözü ile bakılmaya çalışılmıştır. Sözlü olarak anlatımlarını görüntülü ve sesli olarak kayda aldığımız, 20 yaşındayken kardeşi ile birlikte Ermeni esirliyinin acısını tatmış, Dürdane Ağayeva ile röportajımız sözlü tarih olarak makalede yer almıştır. Makalede Dürdane Ağayeva’nın anlatımında Hocalı soykırımın nedenleri, Hocalı’ya Ermenilerin saldırısından önce, saldırı sırasında ve saldırı sonrası cereyan eden olaylar incelenmiş, ayrıca Monte Melkonyan, Karo ve diğer Hocalı soykırımını işlemiş Ermeni celatlarının Dürdane Ağayeva’ya verdiği işkenceler, esirlikte onun maaruz kaldığı gaddarlıklar da yer almıştır.
Güney Kafkasya’nın Türk-Müslüman Ahalisi XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XIX. Yüzyılın Başlarında (Rusya Arşiv Belgelerine Göre), 2020
Turkish-Muslim Population of the South Caucasus in the Second half of the 18th Century - Early 19... more Turkish-Muslim Population of the South Caucasus in the Second half of the 18th Century - Early 19th Century (According to the Russian Archive Documents) ABSTRACT Today the study of Turkish-Muslim population of the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries, which includes the states of Azerbaijan, Georgia and Armenia, showed that there was no state or state entity in these lands belonging to Armenians, that they are alien people on these lands and relocated to the afore-mentioned territories under these treaties. The topic investigated in this article will be investigated based on the Russian archival documents and will be compared with the data in other sources. The aim of the research was to identify the size, the social and religious composition, socio-economic life and occupation of Turkish - Muslim population in the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries according to the Russian archives, at the same time to prove that the Turks and Muslims dominated in the territories during this period, and that the Armenians are alien people in the South Caucasus.
Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçeye Çeviride Askerî Terim Meselesi ve Yabancı İsimlerin Türkçe Yazılışı Sorunları, 2019
Günümüzde Türk Uluslarında Ortak Tarih bilincinin geliştirilmesinde, Ortak Türk Tarihinin yazılma... more Günümüzde Türk Uluslarında Ortak Tarih bilincinin geliştirilmesinde, Ortak Türk Tarihinin yazılmasında dil önemli faktörlerdendir. Yani Ortak bir dilin kullanılması Ortak tarihimizin yazılması acısından zaruridir ve günceldir. Azerbaycan bilim adamlarının Türkiye ile ilim alanında işbirliği, ortak kongre ve sempozyumların düzenlemesi, diğer ortak çalışmalar Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan makale ve kitabların Türkçeye çevrilmesini zorunlu etti. Bu çeviri aşamasında bir sıra sorunlar ortaya çıktı. Bu sorunlardan birincisi terim meselesidir. İkinci önemli mesele ise yabancı isimlerin Türkçe yazılışında olan sorunlardır. Bunlardan en önemlisi Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçeye çeviride rastlanan askerî terim meselesidir. Çeviri süreçinde askerî rütbelerin Rusça ve Azerbaycan Türkçesi’nden Türkçeye doğru şekilde aktarılması çok önemlidir. Çağdaş dönemde bu rütbelerin aktarılması sorun değildir. Ama eğer söz konusu XVIII yüzyıl, XIX yüzyıl ve XX. Yüzyılın başları ise bu gerçekten zordur. Çünkü bu yüzyıllar zarfında Osmanlı ordusunda, aynı zamanda da Çarlık Rusya’sının ordusunda bir çok askerî reformlar gerçekleştirilmiştir. Mesela, Rusya’da Çariça Katerina döneminden Vatandaş Savaşı’na kadar 150 yıllık bir sürede iki kere askerî reform gerçekleştirilmiştir. Bu dönem zarfında ise Osmanlı Devleti’nde iki veya üç defa rütbelerin reformu yapılmıştır. Bu dönemi kapsayan tarihi metinleri çevirisinde bu hususu mutlaka göz önünde bulundurmak gerekir. Konunun ele alınmasında esas amac Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçe’ye çeviride askerî terim meselesi ve yabancı isimlerin Türkçe yazılışı sorunlarının incelenmesi, bu sorunlara dair örneklerin verilmesi, bu örneklerden hareketle onların çözüm yollarının araştırılması, yabancı isimlerin yazılımındaki sorunların ortadan kaldırılması yönünde önerilerdir. The problem of military terminology in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish and problems of writing foreign names in Turkish language Language is one of the factors in the development of common historical consciousness in the Turkic peoples and in the writing of common Turkish history. In other words, the use of a common language is important and actual in terms of writing our common history. Cooperation of Azerbaijani scientists with Turkey in the field of science, organization of joint conferences and symposia and other joint events necessitated the translation of articles and books into Turkish from Azerbaijani and Russian languages. There arose a number of problems in the translation phase. The first of these problems is the terminology. The second important issue is the problem of writing foreign names in the Turkish language. The most important of these is the military terminology encountered in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish. Proper translation of military terms from Russian and Azerbaijani into Turkish is essential in the translation process. It is not a problem to translate these terms in modern times. However, if the subject concerns the early 18th, 19th and 20th centuries, then it is really difficult, because during these centuries many military reforms had been carried out in the Ottoman army and at the same time in the army of the Tsarist Russia. In Russia, for example, military reform was carried out twice a year in the course of 150 years -since the period of Czarina Catherine up to the civil war. During this period, in the Ottoman Empire the ranks was reformed twice or three times. This must be taken into account when translating historical texts covering this period. The main purpose of the article is to investigate the issue of military terminology while translating from Azerbaijani and Russian into Turkish and writing of the foreign names in the Turkish language, to give examples on these problems and to find ways to solve them through these examples.
The study of the population of the Iravan khanate, located on the primordial Azerbaijani lands is... more The study of the population of the Iravan khanate, located on the primordial Azerbaijani lands is important in terms of the political and social geopolitics of our date. The present day Armenia Republic is located in the territory of former Iravan Khanate and Armenians, who claimed that this land belonged to them, are claiming it today as well. However, information from sources, in particular, travelogues and archival documents prove these claims unfounded. Travelers who were visited the Iravan khanate had noted that the majority of the population in the region consisted of Azerbaijani Turks. In the article, political and social as well as ethnic and religious composition of the Iravan khanate is analyzed based on various sources. In addition, the population policies of the Iravan khans is investigated in the article. It is emphasized in the article that Khans of Iravan pursued very successful population policy compared to the Khans of other Khanates, therefore, were able to attract more and more people to the khanate. At the same time, here is given the mass resettlement of Armenians from the Qajar Iran and the Ottoman Empire to the area of the Iravan khanate under the terms of the Turkmenchay Treaty in 1828 and the Edirne Treaty in 1829. The article also handles the oppression of the Turkic-Muslim population of the Iravan Khanate under the colonial policy of the Russian Empire and their forced migration to neighboring states, based on documents.
Makalede 18.yüzyılda ve 19.yüzyılın baslarında Azerbaycan’ın Arazboyu bölgeleri ve nüfusu (Irevan... more Makalede 18.yüzyılda ve 19.yüzyılın baslarında Azerbaycan’ın Arazboyu bölgeleri ve nüfusu (Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıkları üzere) kaynaklarla kanıtlanarak arastırılıyor. 18.yüzyılın 20’li yıllarında Arazboyu’nda Irevan Eyaletinin 7 yerlesimi, Nahçıvan Sancagının 5 yerlesimi, Gence – Karabag eyaletinin 3 yerlesimi olmustur. Bu yerlesimler 620 köyü, 44 kıslagı, 63 mezrayı, 6 yaylayı kapsamaktaydı. Hanlıklar döneminde Irevan Hanlıgının 8, Nahçıvan Hanlıgının 6, Karabag Hanlıgının 5 bölgesi Arazboyu’nda yerlesiyordu. 19.yüzyılın baslarında yapılan sayıma göre Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgesinde toplam 5276 aile, 30488 Müslüman nüfus yasıyordu. Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerinin Müslüman nüfusu 2210 aile, 9680 kisiydi. Karabag Hanlıgının Rusya tarafından isgali sırasında Arazboyu’ndaki Bergüsad bölgesinin 5 köyünde 146 aile, Bagabürd bölgesinin 5 köyünde 243 aile, Kolanılar bölgesinin 9 oymagında 462 aile, Püsyan bölgesinin 29 köyünde 612 aile oturuyordu. 1826 – 1828’li yıllar Rusya – Iran ve 1828 – 1829’lu yıllar Rusya – Türkiye savasları sonucu adı geçen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin birçok köyleri yıkılmıs ve halkı göçkün durumuna düsürülmüstü. Azerbaycan nüfusuna yapılan baskılar, onlar üzerindeki denetlemeler sonucu 1828 yılında Arazboyu bölgelerindeki Müslümanlar açık veya gizli sekilde topraklarını terk ederek kardes ülkelere kaçmaya devam etmekteydi. Isgalci Ermeni devletinin günümüzde belirttiginin tam tersi olarak Ermenilerin bu hanlıkların topraklarına tehcir tarihleri, göç eden ailelerin sayısı, hatta kaç kadın ve erkek olması bile, yerli Azerbaycan nüfusunun sayısı ile kıyaslamalı olarak tarihi kaynaklar ısıgında arastırılır. Türkmençay Anlasmasından önce Nahçıvan Hanlıgına göçürülen Ermenilerin sayısı 459 aile, 2491 kisiydi. Türkmençay Anlasmasından sonra Iran’dan Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine 1334 aile, 6533 Ermeni göçürülmüstü. Türkiye’den Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine Ermeni nüfus göçürülmemisti. Iran’dan Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine göçürülen Ermenilerin sayısı 2112 aile, 10 000 kisi, Türkiye’den göçürülen Ermenilerin sayısı 265 aile, 1363 kisiydi. Arastırılan dönemde Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıklarının Arazboyu bölgeleri ve nüfusunun sayısı degisken olmus, belirtilen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin nüfusu genellikle Azerbaycan Türklerinden olusmustur.
MAHALS AND POPULATION OF AZERBAYCAN IN COASTAL AREAS OF ARAZ RIVER IN THE XVIII-EARLY XIX CENTURIES (ON IRAVAN, NAKHCIVAN AND KARABAKH KHANATES)
Basing on the sources mahals and the population of Azerbaijan in coastal areas of Araz River in the XVIII – early XIX centuries (on Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates) are investigated in the article. In the 20s of the XVIII century in coastal areas of Araz River there were 7 districts of Iravan province, 5 districts of Nakhchivansanjag and 3 districts of Ganja- Karabakh province. These areas comprised 620 villages, 44 winter pastures, 63 mezraz, 6 summer pastures. At the period of khanates 8 mahals of Iravan khanate, 6 mahals of Nakhchivan khanate, 5 mahals of Karabakh khanate located in coastal areas of Araz River. According to the census in the early XIX century in mahals of the Iravan khanate along the Araz River lived 5276 Muslim families, 30488 people. The Muslim population of the Nakhchivan khanate living in mahals along the Araz River was 2210 families, 9680 men. During the occupation of Karabakh khanate by Russia in 5 villages of Bargushadmahal along the Araz River were 146 families, in 5 villages of Bagaburdmahal 243 families, in 9 oymags of Kolanilarmahal 462 families, in 29 villages of Pusyanmahal were 612 families. As a result of the 1826 - 1828 Russia - Iran war and the 1828 - 1829 years Russia - Turkish wars, many villages of the afore-mentioned khanates along the Araz River had been destroyed and the population was displaced. As a result of pressure and harassment against the Azerbaijani population, in 1828, Muslims began to leave their lands in open or secret and continued to flee to fraternal countries. At present, on the contrary to the opinions of the invasive Armenian state, based on historical sources the date of the Armenians’ resettlement to the lands of these khanates, the number of moved families, or even the number of men and women, in comparison with the number of local Azerbaijani population is researched. Before the Turkmenchay Treaty the number of Armenians resettled to Nakhchivan khanate was 459 families, 2491 people. Following the Turkmenchay Treaty to the mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River were moved 1334 families, 6533 Armenians. No Armenian souls were moved from Turkey to the coastal mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River. The number of Armenians resettled to Iravan khanates’ coastal areas of Araz River from Iran was 2112 families, 10. 000 people and from Turkey was 265 families, 1363 people. In the studied period the mahals and population of Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates’ along the Araz River had been changeable and the population mainly consisted of Azerbaijani Turks in the khanates along the River Araz.
18.-19. yüzyılın başlarında Azerbaycan
topraklarında yaşayan Müslüman ve Hıristiyan
nüfus ilkin k... more 18.-19. yüzyılın başlarında Azerbaycan topraklarında yaşayan Müslüman ve Hıristiyan nüfus ilkin kaynaklara dayanarak araştırılmıştır. 18. yüzyılda Azerbaycan topraklarındaki hanlıkların genel tasvirinin olmamamsına rağmen, Osmanlıların 18. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın bazı eyaletlerini almasıyla düzenledikleri icmal ve mufassal defterlerin değişik liva ve sancaklarının etnik, dini ve nüfus sayısının öğrenilmesinde önemi büyüktür. O sıradan da araştırılan dönemde Azerbaycan’da bulunmuş gezginlerin bilgileri de önem taşımaktadır. 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın kuzey hanlıklarının Rusya İmparatorluğu tarafından işgalinden sonra Rus memurlarının düzenledikleri genel tasvirler bazı durumlarda kusurlu olsa bile önemlidir. Azerbaycan nüfusunun içeriği hanlıkların kurulma süreci, bağımsızlık ve Rusya işgali dönemde değişik hanlıklar üzere verilmiştir. Kaynakların karşılıklı kıyaslanması 18.- 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan nüfusu arasında Müslüman Azerbaycan Türklerinin kuskusuz bir üstünlüğe sahip olduklarını, öz topraklarımıza tehciri yapılmış Hıristiyanların, özellikle de Ermenilerin burada azlıkta olduklarını demeye esas veriyor. Öğrenilen dönemde Azerbaycan topraklarında Hıristiyan unsuru yabancı olmuş, Rusya İmparatorluğunun Azerbaycan’da kendisine dayanak yapmak amacıyla I.Petro’nun yönetimi yıllarından başlayarak Hıristiyanların, özellikle de Ermenilerin topraklarımıza yapay olarak yerleştirilmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Hanlıkların Rusya tarafından işgaline başlanırken Azerbaycan Türkleri her tür sıkıştırılarak öz topraklarını terk etmeye zorlanılmış ve bu topraklara Ermeniler yerleştirilmişler. Bu sürece sonraki dönemlerde de devam edilmiş, 1813 yılında Gülistan ve 1828 yılı Türkmençay Anlaşmalarından sonra Ermenilerin tarihi Azerbaycan topraklarına göçürülmesi toplu özellik taşımaya başlamıştır.
19.Yüzyılın başlarında Kafkasya’da politik durum karışık olarak kalmaktaydı. Batı Avrupa devletle... more 19.Yüzyılın başlarında Kafkasya’da politik durum karışık olarak kalmaktaydı. Batı Avrupa devletleri, özellikle de İngiltere ve Fransa Kafkasya’ya göz dikmişti. Bu devletler Kafkasya’daki olayları dikkatle izliyor ve Kaçarlar Devletini Rusya’ya karşı silahlandırmak istiyorlardı. Yeni topraklar işgal etmeye çalışan Rusya Hazar’ı içdenizi yapmayı ve Kafkasya’yı ele geçirmeyi amaç edinmişti. Kafkasya Rusya için güneye doğru yol açmak ve Orta Asya’yı işgal etmek için yeni bir basamaktı. Ayrı ayrı hanlıkların yöneticilerinin sadece kendi hanlığını koruma düşüncesi ve birbirilerine taviz vermemeleri, diğer taraftan Kaçarlar İranı ve Rusya’nın bu yerlere işgal amaçlı yürüyüşleri, diğer taraftan Gürcistan’ın Rusya himayesini kabullenmesi durumu daha da zorlaştırmıştı. Kaçarlar İranı, Rusya ve Osmanlılar için Kafkasya sadece ekonomik değil, aynı zamanda stratejik önem de taşıyordu. 4 Ocak 1801 yılında İngiltere ile İran arasında imzalanan siyasal anlaşmanın koşullarında İngiltere’nin Kaçarlar İranı’na Güney Kafkasya yönünde hareket özgürlüğü vermesi Azerbaycan hanlıklarının bağımsızlığıma zıttı ve aynı zamanda Rusya’nın buradaki çıkarlarıyla çelişiyordu. Rus Çarı 1.Aleksandr Kafkasya’yı ele geçirmek için baştan çıkarma, aldatma, korkutma ve direk şiddet uygulama gibi yöntemleri kullanıyordu. Rusya Azerbaycan Hanlıklarının topraklarını Kaçarlar İranı ve Osmanlı devletinin Doğu Gürcistan’a saldırması için köprübaşı sandığından kendi sınırlarını Araz Nehrine kadar ulaştırmak istiyordu. Gürcistan’ı Rusya’ya birleştirmek içinse Çar Hükümeti Karadeniz kıyılarını alarak, İmeretiya, Guriya, Mingreliya ve Aphaziya’ya sahip olmalıydı. Eylül 1802 tarihinde Kafkasya’daki rus kuvvetlerinin Başkumandanı olarak atanan General Sisianov’un amacı Rusya’nın Güney Kafkasya’da elde ettiği strateji operasyon meydanını genişleterek, sınırları Kür ve Araz Nehirlerine ulaştırmak ve bu vilayete Osmanlı Devleti ve Kaçarlar İranı’ndan olan Hıristiyanları yerleştirmekti. 1804-1813 yıllar I Rusya – İran savaşında Kaçarlar İranının yenilmesinin sonucu olarak imzalanan 12 Ekim 1813 tarihli Gülistan Antlaşmasına göre Şah hükümeti Karabağ, Gence, Şeki, Şirvan, Guba, Derbent, Bakü Hanlıklarını ve hala Rusya Devletinin elinde olan Lenkeran Hanlığının bir kısmını, tüm Dağıstan, Gürcistan, Şoregil bölgeleri ve Kafkasya’nın ortasından Hazar Denizine kadar bütün yerlerin Rusya toprağı olduğunu kabul etti. 1826 – 1828’li yıllarında Rusya – İran Savaşında Kaçarlar İranının yenilmesi Rusya’nın Azerbaycan’ın Kuzey topraklarının işgal etmesine, Çar Rusyası tarafından Karabağ, İrevan, Nahçıvan hanlıkları topraklarına Ermenilerin toplu tehcirine, Azerbaycan topraklarında Rus ve Alman meskenlerinin oluşmasına, gelecekte tüm Kafkasya’yı işgal etmesine, Kafkasya’nın, o sırada da Azerbaycan’ın servetlerinin Rusya İmparatorluğu tarafından yağmalanmasına neden oldu.
Bildiride Rusya Devlet Askeri - Tarih Arşivinin
414 fonunda korunan İmparator Rus Coğrafya
Derneğ... more Bildiride Rusya Devlet Askeri - Tarih Arşivinin 414 fonunda korunan İmparator Rus Coğrafya Derneğinin Kafkasya Şubesinin yöneticisi Y.Kondratenko tarafından düzenlenmiş, Kars da olmak üzere Güney Kafkasya’nın guberniya1 ve vilayetlerinin etnografik haritaları araştırılmıştır. Tarafımızdan araştırılan ve 9 haritadan oluşan bu belge 19.yüzyılın 80 - 90’lı yıllarında Kars’ı da kapsamakla Güney Kafkasya’da yaşayan halkların etnik içeriği ve nüfusuna ait bilgiler veriyor. Güney Kafkasya’da 730860 erkek ve 575446 kadın olmakla, genel olarak 1306306 Türk yaşıyordu ki bunun da 1139659’unu Azerbaycan Türkleri, 70226’sını Türkler, 8893’ünü Türkmenler, 24134’ünü Karakalpaklar, 2556’sını Nogaylar, 60838’ini Kumuklar oluşturmaktaydı. Kars Vilayetinin Daire, Polis Sahaları ve Köylerinin Sınırları Belirtilmekle Haritası Kars ili halkının etnik, dini ve nüfusunun öğrenilmesi açısından çok değerlidir. 19. yüzyılın başlarına göre yüzyılın sonlarına Rusya İmparatorluğunun Hristiyanlaştırma politikası sonucu Güney Kafkasya’da Hristiyan nüfus yapay olarak çoğalmıştı. Fakat tüm bunlara rağmen 19.yüzyılın sonlarında Güney Kafkasya’da yine de Müslümanlar (özellikle de Türk halkları) çoğulu oluşturmaktaydı.
K. German “Gürcistan ve Kafkasya’nın
Coğrafi ve İstatistik Tasviri” adlı eserinde
Kafkasya’nın Ta... more K. German “Gürcistan ve Kafkasya’nın Coğrafi ve İstatistik Tasviri” adlı eserinde Kafkasya’nın Tatar (Rus kaynaklarında Kafkasya’nın Türk nüfusu, o sırada da Azerbaycan Türkleri Tatar olarak adlandırırlardı) halkları, onların dili, uğraşıları ve Gürcistan’ın Tatar vilayetlerine ait kapsamlı bilgiler vardır. German Doğu Kafkasya’da yaşayan Tatar halklarını Kumuk, Terekemen veya Türkmen (Azerbaycan Türkleri kastediliyor), Nogay olarak üçe ayırır, onların Kafkasya’nın önemli dillerinden birisi olan Tatar dilinde, fakat değişik ağızlarda konuştuğunu belirtiyordu. Terekemen Tatarlarının, yani Azerbaycan Türklerinin dilinin denilebilir ki Türkçeyle aynı olduğunu vurgulayan German onların Kafkasya dağlarının doğu eteklerinde, Boynak, Derbent ve Utamiş civarlarındaki deniz kıyılarında yaşadıklarını, o sırada da tüm güney ön sıradağlara, Alazan veya Kahetiya’dan Hazar Denizine kadar olan topraklara sahip olduklarını yazıyordu. Yazar bu bölgelerin bir kısmının Gubalı Fethali Hana, diğer kısmınınsa Nuhalı Hüseyin Hana ait olduğunu belirtiyor. German Somhetiya vilayetinin nüfusununnüfusunun genelinin Terekeme veya Türkmen Tatarlarından oluştuğunu, Tatar dilinin Türk ağzında konuştuklarını ve Müslüman olduklarını yazıyor.
“İrәvan xanlığının әhalisi” adlanan bu kitabçada oxuculara Azәrbaycan dövlәti olan İrәvan xanlığı... more “İrәvan xanlığının әhalisi” adlanan bu kitabçada oxuculara Azәrbaycan dövlәti olan İrәvan xanlığının әhalisinin etnik vә dini mәnsubiyyәti, mәşğuliyyәti, xanların әhali siyasәti tәqdim edilmişdir. Kitabçadakı tәkzibedilmәz ilkin qaynaqlara әsaslanan yer vә tayfa adlarını, әhalinin say dinamikasını әks etdirәn qiymәtli cәdvәllәr İrәvan bölgәsindә әhalinin mütlәq әksәriyyәtinin Azәrbaycan türklәri olduğunu bir daha sübut edir.
Lənkəran xanlığı. Birinci Rusiya-İran müharibəsi dövründə.LANKARAN KHANATE DURING THE FIRST RUSSIAN-IRAN WAR , 2007
LANKARAN KHANATE DURING THE FIRST RUSSIAN-IRAN WAR
İrada Mammadova
SUMMARY
Although the wars ... more LANKARAN KHANATE DURING THE FIRST RUSSIAN-IRAN WAR
İrada Mammadova
SUMMARY
Although the wars occurring in the first half of the XIX century between Russia and the Gajar has always been in the consideration of the researchers, but the investigations on this direction not always had favored to the benefit of the Azerbaijani people and they hadn’t objectively reflected the historical reality. Main points of the facts reflecting the struggle of Lankaran khanate for her independence were misrepresented, in particular, in the works written under the soviets. Now stayed between Russia and Iran the khanate of Lankaran using its brain tried to find ways out of the existing situation. Her steps, works done, her struggle and policy on this direction, as well as reasons for tsar’s delay with declaration of the Gulustan treaty (1813) are investigated in the monograph “The khanate of Lankaran during the first Russian-Iran war”. For its strategic location the khanate of Lankaran being created in the territory of Azerbaijan in the XVIII century distinguished itself among other khanates. On one hand, the failures in creating a single united Azerbaijani state, efforts of the rulers of separate khanates in defending only their own khanates and making no concessions to each other, Iran and Russia’s invasive campaigns to these lands on the other hand, made the situation much more complicated. For Iran, Russia and Ottoman Turkey the Caucasus assumed not only economic, but a strategic importance as well. At the time England and France were struggling for gaining the sphere of influence in Iran. These states watched intently all the events occurring in Caucasus and they wished the Iran’s Gajar to take arms against Russia. Russia desiring to occupy new lands focused to make the Caspian internal sea of her own and to seize the Caucasus. The Caucasus would be a new foothold for Russia in clearing her way to the south and for occupying the Middle Asia. In such a situation during the course of the first Russian-Iran war (1804-1813) the khanate of Lankaran was always in the spotlight of Russian Empire as a strategic point. Invasion of the khanate would have helped Russia to be consolidated in the Caspian sea. After the seizure of the fortress the Russian administrative bodies took defensive measures in the territory of the khanate. After the invasion of Lankaran by the Russian, was signed the Gulustan treaty in 1813. After signing these treaty the state of the Lankaran khanate aggravated much more. Having lost ¾ of his territory Mir Mustafa khan soon died and his son Mir Hassan khan succeeded him. As Russia changed her attitude for khanate, Mir Hassan khan was forced out, his sisters and brothers were in enmity with him and as for the terms of the Gulustan treaty had begun to be realized the situation in the khanate became unbearable. When in 1813, agreement between Russia and Iran was signed arguments and mutual disagreements arose about the status of the Lankaran khanate, although all the problems connected with the aforesaid issue had been determined, but the consent hadn’t been achieved. That’s why the fixation of the border lines was delayed. Only 4 year later (1818) after the conclusion of the Gulustan treaty they were able to come to an agreement for the realization of this issue. But even after this argues on the fixation of the borders lasted till the second Russian-Iran war and somehow it had been on the bottom for the beginning of the war. Mir Hassan khan, who had run to Iran taking advantage from the suitable opportunity-Russian-Iran war, in 1826 returned the Lankaran khanate and the khanate joined his uprising. Having taken the power there Mir Hassan khan controlled over the khanate till the 1828. Under the terms of the Turkamanchay treaty the territory of the khanate was divided between the two states and with this the khanate was eliminated. Only after the Turkamanchay treaty the frontier between the two states crossing through the Lankaran khanate was determined. So profound analyses of facts and sources displayed that the Lankaran khanate for her geographic and strategic location had always been in the sphere of interests of Russia and the Gajar state and during the course of the first Russian-Iran war and even after the war it had been a disputable object and an obstacle between these states in reaching the agreement.
İran'ın Türk Nüfusu ve Yerleşme Alanı (Rus Kaynaklarına Dayanarak, 2016
Turkish population of Iran and their area of location in the Russian-speaking authors' descriptio... more Turkish population of Iran and their area of location in the Russian-speaking authors' description Summary In the article was investigated the Russian-speaking authors’ information about the Turkish population of Iran and their area of location. Author basing on V.V.Bartold, states that Azerbaijan both in the pre-Islamic and Islamic period had a particular position in the history of Iran, Azerbaijani Turks presented some dynasties to Iran and that Azerbaijani became the mostly used language for Muslims in all South Caucasus. V.Bartold reported that in the south Turkish language was spread almost to Gazvin; even all residents of Gazvin could speak Turkish. In the article is stated that in D. Kaftirev’s work published in 1829 the Gajars, Talyshes, and Shahsevens were referred to the Turks who lived sedentary life, Gajars and Afshars to the Turks who lived nomadic life. Sedentary Gajars lived in Mazandaran and Khorasan, nomadic Gajars in Mazandaran, Astrabad and Khorasan, sedentary Talyshes in Mazandaran and Gilan, sedentary Bayats in Azerbaijan, Farsistan, Ajem Iraq and Khorasan sedentary Afshars in Azerbaijan and Ajem Iraq, nomadic Afshars lived in all the territories of Iran. The author writes that Blaramberg was in Iran in 1837-1840 years and he included Afshar, Gajar, Mugeddem, Dumbuli, Talish, Garaguozlu, Bayat, Shahseven, Javanshir, Fars-modanly, Goshavand and Shagagies to the people of Iran with Turkic origin. I.Organovich’s detailed data about the number of inhabitants, ethnic composition and occupation of the population in Ardabil and Sarab provinces in the second half of the XIX century has found its reflection in the article. Basing on A.M.Kolyubakin’s data the author notes that in the late XIX century Turks lived mainly in the northern part of Iran, almost all these Turkic tribes, exclusively spoke in the language known as the dialect of Azerbaijani, since the ancient times were famous as a brave and tolerant soldier, troops assembled from Azerbaijan were considered the best and reliable by the government. According to the author, this information by Kolyubakin gives us reason to say that those people called Turks in Iran are the Azerbaijani Turks. Based on the information of L. Bogdanov the author, comes to a conclusion that in the XIX century the population of the province of Azerbaijan was consisted exclusively of the Turks, though the state language was Persian it was spoken Turkic in the province. The city of Tabriz from the view point of trade, and as a large city was considered the first city of Iran. It was noted in the article that according to N.G.Korsun 22% of Iran’s population was Turkish-Mongolian. Turkic people lived mainly in the eastern part of Azerbaijan, Khorasan, Astrabad-Sahrud districts, in Gilan, Khamsa, in a significant part of the provinces of Hamadan and Gazvin, in a part of Tehran and Mazandaran. Basing on N.G.Korsun’s another work the author emphasizes that in the 80-90s of the XIX century out of 2 million people both male and female living in South Azerbaijan only 60 thousand were Shiite Turkic Shahseven tribes. Taking into account L.Bogdanov’s information which reported that the Azerbaijan province's population was composed exclusively of the Turks, we come to a conclusion that roughly 2 million Azerbaijani Turks lived in South Azerbaijan.
Özet Makalede, Rus kaynaklarında İran’ın Türk nüfusu ve yerleşme alanı hakkında verilen bilgiler incelenmiştir. Yazar V.V. Bartold’un Azerbaycan’ın hem İslam öncesi, hem de İslam döneminde İran tarihinde özel bir konuma sahip olduğunu, Azerbaycan Türklerinin İran’a birkaç sülale verdiğini, Azerbaycan Türkçesinin tüm Güney Kafkasya’da Müslümanların başlıca diline çevrildiğini yazdığını belirtiyor. V. Bartold Türkçenin yayılma alanının güneyde neredeyse Kazvin’e dek ulaştığını, hatta Kazvin’de bile tüm sakinlerin Türkçe bildiğini yazıyordu. Makalede, D. Kaftırev’in 1829’da basılmış eserinde; yerleşik hayat süren Türklere Kaçar, Talış, Bayat ve Şahsevenleri, Terekeme yaşam tarzı geçirenlere ise Kaçar ve Afşarları dahil ettiğini, yerleşik Kaçarların Mazandaran ve Horasan’da, Terekeme Kaçarların Mazandaran, Astrabad ve Horasan’da, yerleşik Talışların Mazandaran ve Gilan’da, yerleşik Bayatların Azerbaycan, Farsistan, Acem Irak’ı ve Horasan’da, yerleşik Şahsevenler’i Azerbaycan ve Acem Irak’ı, Terekeme Afşarların ise tüm İran topraklarında yaşadıkları kaydedilir. Yazar Blaramberg’in 1837-1840 yılları arasında İran’da olduğunu ve İran’ın Türk kökenli konar-göçer sırasına Afşar, Kaçar, Mügeddem, Dümbüli, Talış, Karagözlü, Bayat, Şahseven, Cavanşir, Fars-modanlı, Koşavend ve Şegagileri dahil ettiğini yazıyor. Makalede İ.Oqranoviç’in XIX. yüzyılın ikinci yarısında Erdebil ve Serap eyaletlerinin nüfusu, etnik içeriği ve mesleği hakkında ayrıntılı bilgileri de yer alıyor. Yazar Kolyubakin’in bilgisine dayanarak, XIX. yüzyılın sonlarında Türklerin esasen İran’ın kuzey bölümünde, Irak’ın kuzeyinde yaşadıklarını, onların ayrı ayrı aşiretlerin ve dallarının ise tüm İran boyu dağıldığını, bu Türk boylarının tümünün yalnızca Azerbaycan dili olarak bilinen bir dilde konuştuğunu, eski zamanlardan cesur ve dirayetli bir asker gibi tanındıklarını, Azerbaycan’dan toplanan ordu birliklerinin hükümetde en iyi ve güvenilir sayıldığını belirtir. Yazarın görüşüne göre, Kolyubakin’in bu bilgisi İran topraklarında Türk olarak adlandırılanların Azerbaycan Türkü olduklarını kanıtlıyor. Yazar, L. Bogdanov’un bilgisine dayanarak XIX. yüzyılda Azerbaycan eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması, devlet dilinin Farsça olmasına rağmen Türkçe konuşulduğu, Tebriz Şehrinin hem ticaret, hem de büyük olması açısından İran’ın birinci şehri olarak adlandırıldığı kanaatine geliyor. Makalede, Korsun’un İran nüfusunun %22 sini Türk-Moğolların teşkil ettiğini, Türk halklarının esasen Azerbaycan’ın doğusunda, Horasan’da, Astrabad-Şahrud bölgesinde, Gilan’da, Hemse’de, Hemedan ve Kazvin Eyaletinin önemli kısmında, Tahran ve Mazandaran’ın ise küçük kısmında yaşadıklarını yazdığını belirtiyor. Korsun’un diğer eserine dayanan yazar XIX. yüzyılın 80-90’lı yıllarında Güney Azerbaycan’da yaşayan her iki cinsten olan 2 milyona yakın nüfusun sadece 60 bininin Şii Mezhebinden olan Türk Şahseven aşiretlerinden ibaret olduğunu kaydediyor. Yazar Bogdanov’un verdiği Azerbaycan Eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması hakkında bilgiyi dikkate alarak, sadece Güney Azerbaycan’da 2 milyondan fazla Azerbaycan Türkünün yaşaması, tüm İran’da ise Türk nüfusun sayısının daha da çok olduğu sonucuna götürür.
KHOJALY GENOCIDE WITH THE METHOD OF UTTERED (VERBAL) HISTORY
On the night of February from 25 to ... more KHOJALY GENOCIDE WITH THE METHOD OF UTTERED (VERBAL) HISTORY On the night of February from 25 to 26, 1992, the Armenian armed forces committed genocide against the Azerbaijanis in Khojaly. However, the fact of this genocide has not received its rightful place and legal assessment in the world. It is crucial to investigate the true essence of the events in Khojaly, the atrocities and the causes of Khojaly genocide in order to promote the Khojaly genocide in the true and the rightful way. As we know, the root causes of the Khojaly genocide are deeper and go back to the previous periods. Armenians –the new comers in the Caucasus, as well as in Anatolia, that had no state have dreamt for centuries about the Greater Armenia. Armenians used different ways to realize these dreams. After settling on the ancient Azerbaijani lands taking use of the terms of the Turkmenchay Treaty of 1828 through the assistance of tsarist Russia, committed terror and genocide against the Turkish-Muslim population again with the help of the Russians and Western states, for the first time in 1918, they have succeeded to establish a state in the Caucasus, in the territories of the former Iravan Khanate. Since then, they have been able to expand their territory by applying genocide, exile and terror tactics against the Turks. Today, they continue to occupy 20% of the territory of Azerbaijan Republic by terror and genocide. The genocide policy for the imagination of Armenians to create Greater Armenia in other lands, which they have been practicing for centuries, led to many problems, as well as the Khojaly genocide. Why it was namely Khojaly? Those who witnessed the genocide in Khojaly and a large number of Khojaly residents that were taken prisoners can play an important role in answering this question. The events were not seen with the politicians’, public figures’ and lawyers’ eyes, but the inhabitants’ of Khojaly who experienced this tragedy. Our reportage recorded as a sound-film with Durdana Aghayeva and her 20-year-old brother, who tasted the pain of the Armenian captivity, is given in the article as an uttered (verbal) history. The causes of the genocide in Khojaly, the events that took place before, during and after the raid of Armenians in Khojaly, as well as the tortures and brutality in captivity made to Durdana Aghayeva by Monte Melkonyan, Karo and other Armenian butchers, who committed Khojaly genocide are elucidated in the article. 1992 yılı Şubat ayının 25’den 26’na geçen gece Ermeni silahlı birlikleri Hocalı’da Azerbaycanlılara karşı soykırım yaptılar. Ancak, bu güne kadar bu soykırım gerçeği dünya kamuoyunda hakettiği yeri ve hukuku kıymetini alamamıştır. Hocalı soykırımını dünya kamuoyunda doğru ve iyi bir şekilde tanıtılması için Hocalı’da yaşanan olayların, vahşetlerin, Hocalı soykırımına getiren sebeplerin asıl mahiyetinin araştırılması çok önemlidir. Bilindiği gibi Hocalı soykırımı nedenlerinin kökleri daha derinlere, önceki dönemlere inmektetir. Kafkasya’da, aynı zamanda Anadolu’da gelme halk olan ve devletleri olmayan Ermeniler asırlar boyunca “Büyük Ermenistan” kurma hayaliyle yaşamışlar. Ermeniler bu hayalleri gerçekleştirmek için farklı yöntemler kullandılar. Çarlık Rusyası’nın yardımı ile 1828 yılında Türkmençay anlaşmasının şartlarından yararlanarak eski Azerbaycan topraklarında yerleştikten sonra, yine de Rusların ve batılı devletlerin yardımı ile Türk-Müslüman nüfusa karşı terör ve soykırım yaparak 1918 yılında tarihte ilk defa olarak Kafkasya’da, eski İrevan hanlığının topraklarında bir devlet inşa etmeyi başardılar. O zamandan da Azerbaycan Türklerine karşı soykırım, sürgün, terör taktiğini uygulayarak topraklarını genişletmeyi başarmışlar. Bugün, Azerbaycan topraklarının %20’sini terör ve soykırım uygulamakla işgal altında tutmağa devam etmektedirler. İşte Ermenilerin asırlarca uyguladıkları özge topraklarında kendilerine “Büyük Ermenistan” kurma hayali uğruna soykırım politikası birçok sorunlara, aynı zamanda da Hocalı soykırımının gerçekleşmesine yol açmıştır. Acaba neden Hocalı? Bu soruya cevap bulunmasında Hocalı’da yaşanan soykırıma tanıklık etmiş ve esir alınmış çok sayıda Hocalı sakininin anlatımları önemli rol oynayabilir. Olaylara siyaset ve devlet adamlarının, hukukçuların gözü ile değil, işte bu musibetleri yaşamış Hocalı sakinlerinin gözü ile bakılmaya çalışılmıştır. Sözlü olarak anlatımlarını görüntülü ve sesli olarak kayda aldığımız, 20 yaşındayken kardeşi ile birlikte Ermeni esirliyinin acısını tatmış, Dürdane Ağayeva ile röportajımız sözlü tarih olarak makalede yer almıştır. Makalede Dürdane Ağayeva’nın anlatımında Hocalı soykırımın nedenleri, Hocalı’ya Ermenilerin saldırısından önce, saldırı sırasında ve saldırı sonrası cereyan eden olaylar incelenmiş, ayrıca Monte Melkonyan, Karo ve diğer Hocalı soykırımını işlemiş Ermeni celatlarının Dürdane Ağayeva’ya verdiği işkenceler, esirlikte onun maaruz kaldığı gaddarlıklar da yer almıştır.
Güney Kafkasya’nın Türk-Müslüman Ahalisi XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XIX. Yüzyılın Başlarında (Rusya Arşiv Belgelerine Göre), 2020
Turkish-Muslim Population of the South Caucasus in the Second half of the 18th Century - Early 19... more Turkish-Muslim Population of the South Caucasus in the Second half of the 18th Century - Early 19th Century (According to the Russian Archive Documents) ABSTRACT Today the study of Turkish-Muslim population of the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries, which includes the states of Azerbaijan, Georgia and Armenia, showed that there was no state or state entity in these lands belonging to Armenians, that they are alien people on these lands and relocated to the afore-mentioned territories under these treaties. The topic investigated in this article will be investigated based on the Russian archival documents and will be compared with the data in other sources. The aim of the research was to identify the size, the social and religious composition, socio-economic life and occupation of Turkish - Muslim population in the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries according to the Russian archives, at the same time to prove that the Turks and Muslims dominated in the territories during this period, and that the Armenians are alien people in the South Caucasus.
Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçeye Çeviride Askerî Terim Meselesi ve Yabancı İsimlerin Türkçe Yazılışı Sorunları, 2019
Günümüzde Türk Uluslarında Ortak Tarih bilincinin geliştirilmesinde, Ortak Türk Tarihinin yazılma... more Günümüzde Türk Uluslarında Ortak Tarih bilincinin geliştirilmesinde, Ortak Türk Tarihinin yazılmasında dil önemli faktörlerdendir. Yani Ortak bir dilin kullanılması Ortak tarihimizin yazılması acısından zaruridir ve günceldir. Azerbaycan bilim adamlarının Türkiye ile ilim alanında işbirliği, ortak kongre ve sempozyumların düzenlemesi, diğer ortak çalışmalar Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan makale ve kitabların Türkçeye çevrilmesini zorunlu etti. Bu çeviri aşamasında bir sıra sorunlar ortaya çıktı. Bu sorunlardan birincisi terim meselesidir. İkinci önemli mesele ise yabancı isimlerin Türkçe yazılışında olan sorunlardır. Bunlardan en önemlisi Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçeye çeviride rastlanan askerî terim meselesidir. Çeviri süreçinde askerî rütbelerin Rusça ve Azerbaycan Türkçesi’nden Türkçeye doğru şekilde aktarılması çok önemlidir. Çağdaş dönemde bu rütbelerin aktarılması sorun değildir. Ama eğer söz konusu XVIII yüzyıl, XIX yüzyıl ve XX. Yüzyılın başları ise bu gerçekten zordur. Çünkü bu yüzyıllar zarfında Osmanlı ordusunda, aynı zamanda da Çarlık Rusya’sının ordusunda bir çok askerî reformlar gerçekleştirilmiştir. Mesela, Rusya’da Çariça Katerina döneminden Vatandaş Savaşı’na kadar 150 yıllık bir sürede iki kere askerî reform gerçekleştirilmiştir. Bu dönem zarfında ise Osmanlı Devleti’nde iki veya üç defa rütbelerin reformu yapılmıştır. Bu dönemi kapsayan tarihi metinleri çevirisinde bu hususu mutlaka göz önünde bulundurmak gerekir. Konunun ele alınmasında esas amac Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçe’ye çeviride askerî terim meselesi ve yabancı isimlerin Türkçe yazılışı sorunlarının incelenmesi, bu sorunlara dair örneklerin verilmesi, bu örneklerden hareketle onların çözüm yollarının araştırılması, yabancı isimlerin yazılımındaki sorunların ortadan kaldırılması yönünde önerilerdir. The problem of military terminology in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish and problems of writing foreign names in Turkish language Language is one of the factors in the development of common historical consciousness in the Turkic peoples and in the writing of common Turkish history. In other words, the use of a common language is important and actual in terms of writing our common history. Cooperation of Azerbaijani scientists with Turkey in the field of science, organization of joint conferences and symposia and other joint events necessitated the translation of articles and books into Turkish from Azerbaijani and Russian languages. There arose a number of problems in the translation phase. The first of these problems is the terminology. The second important issue is the problem of writing foreign names in the Turkish language. The most important of these is the military terminology encountered in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish. Proper translation of military terms from Russian and Azerbaijani into Turkish is essential in the translation process. It is not a problem to translate these terms in modern times. However, if the subject concerns the early 18th, 19th and 20th centuries, then it is really difficult, because during these centuries many military reforms had been carried out in the Ottoman army and at the same time in the army of the Tsarist Russia. In Russia, for example, military reform was carried out twice a year in the course of 150 years -since the period of Czarina Catherine up to the civil war. During this period, in the Ottoman Empire the ranks was reformed twice or three times. This must be taken into account when translating historical texts covering this period. The main purpose of the article is to investigate the issue of military terminology while translating from Azerbaijani and Russian into Turkish and writing of the foreign names in the Turkish language, to give examples on these problems and to find ways to solve them through these examples.
The study of the population of the Iravan khanate, located on the primordial Azerbaijani lands is... more The study of the population of the Iravan khanate, located on the primordial Azerbaijani lands is important in terms of the political and social geopolitics of our date. The present day Armenia Republic is located in the territory of former Iravan Khanate and Armenians, who claimed that this land belonged to them, are claiming it today as well. However, information from sources, in particular, travelogues and archival documents prove these claims unfounded. Travelers who were visited the Iravan khanate had noted that the majority of the population in the region consisted of Azerbaijani Turks. In the article, political and social as well as ethnic and religious composition of the Iravan khanate is analyzed based on various sources. In addition, the population policies of the Iravan khans is investigated in the article. It is emphasized in the article that Khans of Iravan pursued very successful population policy compared to the Khans of other Khanates, therefore, were able to attract more and more people to the khanate. At the same time, here is given the mass resettlement of Armenians from the Qajar Iran and the Ottoman Empire to the area of the Iravan khanate under the terms of the Turkmenchay Treaty in 1828 and the Edirne Treaty in 1829. The article also handles the oppression of the Turkic-Muslim population of the Iravan Khanate under the colonial policy of the Russian Empire and their forced migration to neighboring states, based on documents.
Makalede 18.yüzyılda ve 19.yüzyılın baslarında Azerbaycan’ın Arazboyu bölgeleri ve nüfusu (Irevan... more Makalede 18.yüzyılda ve 19.yüzyılın baslarında Azerbaycan’ın Arazboyu bölgeleri ve nüfusu (Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıkları üzere) kaynaklarla kanıtlanarak arastırılıyor. 18.yüzyılın 20’li yıllarında Arazboyu’nda Irevan Eyaletinin 7 yerlesimi, Nahçıvan Sancagının 5 yerlesimi, Gence – Karabag eyaletinin 3 yerlesimi olmustur. Bu yerlesimler 620 köyü, 44 kıslagı, 63 mezrayı, 6 yaylayı kapsamaktaydı. Hanlıklar döneminde Irevan Hanlıgının 8, Nahçıvan Hanlıgının 6, Karabag Hanlıgının 5 bölgesi Arazboyu’nda yerlesiyordu. 19.yüzyılın baslarında yapılan sayıma göre Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgesinde toplam 5276 aile, 30488 Müslüman nüfus yasıyordu. Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerinin Müslüman nüfusu 2210 aile, 9680 kisiydi. Karabag Hanlıgının Rusya tarafından isgali sırasında Arazboyu’ndaki Bergüsad bölgesinin 5 köyünde 146 aile, Bagabürd bölgesinin 5 köyünde 243 aile, Kolanılar bölgesinin 9 oymagında 462 aile, Püsyan bölgesinin 29 köyünde 612 aile oturuyordu. 1826 – 1828’li yıllar Rusya – Iran ve 1828 – 1829’lu yıllar Rusya – Türkiye savasları sonucu adı geçen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin birçok köyleri yıkılmıs ve halkı göçkün durumuna düsürülmüstü. Azerbaycan nüfusuna yapılan baskılar, onlar üzerindeki denetlemeler sonucu 1828 yılında Arazboyu bölgelerindeki Müslümanlar açık veya gizli sekilde topraklarını terk ederek kardes ülkelere kaçmaya devam etmekteydi. Isgalci Ermeni devletinin günümüzde belirttiginin tam tersi olarak Ermenilerin bu hanlıkların topraklarına tehcir tarihleri, göç eden ailelerin sayısı, hatta kaç kadın ve erkek olması bile, yerli Azerbaycan nüfusunun sayısı ile kıyaslamalı olarak tarihi kaynaklar ısıgında arastırılır. Türkmençay Anlasmasından önce Nahçıvan Hanlıgına göçürülen Ermenilerin sayısı 459 aile, 2491 kisiydi. Türkmençay Anlasmasından sonra Iran’dan Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine 1334 aile, 6533 Ermeni göçürülmüstü. Türkiye’den Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine Ermeni nüfus göçürülmemisti. Iran’dan Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine göçürülen Ermenilerin sayısı 2112 aile, 10 000 kisi, Türkiye’den göçürülen Ermenilerin sayısı 265 aile, 1363 kisiydi. Arastırılan dönemde Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıklarının Arazboyu bölgeleri ve nüfusunun sayısı degisken olmus, belirtilen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin nüfusu genellikle Azerbaycan Türklerinden olusmustur.
MAHALS AND POPULATION OF AZERBAYCAN IN COASTAL AREAS OF ARAZ RIVER IN THE XVIII-EARLY XIX CENTURIES (ON IRAVAN, NAKHCIVAN AND KARABAKH KHANATES)
Basing on the sources mahals and the population of Azerbaijan in coastal areas of Araz River in the XVIII – early XIX centuries (on Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates) are investigated in the article. In the 20s of the XVIII century in coastal areas of Araz River there were 7 districts of Iravan province, 5 districts of Nakhchivansanjag and 3 districts of Ganja- Karabakh province. These areas comprised 620 villages, 44 winter pastures, 63 mezraz, 6 summer pastures. At the period of khanates 8 mahals of Iravan khanate, 6 mahals of Nakhchivan khanate, 5 mahals of Karabakh khanate located in coastal areas of Araz River. According to the census in the early XIX century in mahals of the Iravan khanate along the Araz River lived 5276 Muslim families, 30488 people. The Muslim population of the Nakhchivan khanate living in mahals along the Araz River was 2210 families, 9680 men. During the occupation of Karabakh khanate by Russia in 5 villages of Bargushadmahal along the Araz River were 146 families, in 5 villages of Bagaburdmahal 243 families, in 9 oymags of Kolanilarmahal 462 families, in 29 villages of Pusyanmahal were 612 families. As a result of the 1826 - 1828 Russia - Iran war and the 1828 - 1829 years Russia - Turkish wars, many villages of the afore-mentioned khanates along the Araz River had been destroyed and the population was displaced. As a result of pressure and harassment against the Azerbaijani population, in 1828, Muslims began to leave their lands in open or secret and continued to flee to fraternal countries. At present, on the contrary to the opinions of the invasive Armenian state, based on historical sources the date of the Armenians’ resettlement to the lands of these khanates, the number of moved families, or even the number of men and women, in comparison with the number of local Azerbaijani population is researched. Before the Turkmenchay Treaty the number of Armenians resettled to Nakhchivan khanate was 459 families, 2491 people. Following the Turkmenchay Treaty to the mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River were moved 1334 families, 6533 Armenians. No Armenian souls were moved from Turkey to the coastal mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River. The number of Armenians resettled to Iravan khanates’ coastal areas of Araz River from Iran was 2112 families, 10. 000 people and from Turkey was 265 families, 1363 people. In the studied period the mahals and population of Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates’ along the Araz River had been changeable and the population mainly consisted of Azerbaijani Turks in the khanates along the River Araz.
18.-19. yüzyılın başlarında Azerbaycan
topraklarında yaşayan Müslüman ve Hıristiyan
nüfus ilkin k... more 18.-19. yüzyılın başlarında Azerbaycan topraklarında yaşayan Müslüman ve Hıristiyan nüfus ilkin kaynaklara dayanarak araştırılmıştır. 18. yüzyılda Azerbaycan topraklarındaki hanlıkların genel tasvirinin olmamamsına rağmen, Osmanlıların 18. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın bazı eyaletlerini almasıyla düzenledikleri icmal ve mufassal defterlerin değişik liva ve sancaklarının etnik, dini ve nüfus sayısının öğrenilmesinde önemi büyüktür. O sıradan da araştırılan dönemde Azerbaycan’da bulunmuş gezginlerin bilgileri de önem taşımaktadır. 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın kuzey hanlıklarının Rusya İmparatorluğu tarafından işgalinden sonra Rus memurlarının düzenledikleri genel tasvirler bazı durumlarda kusurlu olsa bile önemlidir. Azerbaycan nüfusunun içeriği hanlıkların kurulma süreci, bağımsızlık ve Rusya işgali dönemde değişik hanlıklar üzere verilmiştir. Kaynakların karşılıklı kıyaslanması 18.- 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan nüfusu arasında Müslüman Azerbaycan Türklerinin kuskusuz bir üstünlüğe sahip olduklarını, öz topraklarımıza tehciri yapılmış Hıristiyanların, özellikle de Ermenilerin burada azlıkta olduklarını demeye esas veriyor. Öğrenilen dönemde Azerbaycan topraklarında Hıristiyan unsuru yabancı olmuş, Rusya İmparatorluğunun Azerbaycan’da kendisine dayanak yapmak amacıyla I.Petro’nun yönetimi yıllarından başlayarak Hıristiyanların, özellikle de Ermenilerin topraklarımıza yapay olarak yerleştirilmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Hanlıkların Rusya tarafından işgaline başlanırken Azerbaycan Türkleri her tür sıkıştırılarak öz topraklarını terk etmeye zorlanılmış ve bu topraklara Ermeniler yerleştirilmişler. Bu sürece sonraki dönemlerde de devam edilmiş, 1813 yılında Gülistan ve 1828 yılı Türkmençay Anlaşmalarından sonra Ermenilerin tarihi Azerbaycan topraklarına göçürülmesi toplu özellik taşımaya başlamıştır.
19.Yüzyılın başlarında Kafkasya’da politik durum karışık olarak kalmaktaydı. Batı Avrupa devletle... more 19.Yüzyılın başlarında Kafkasya’da politik durum karışık olarak kalmaktaydı. Batı Avrupa devletleri, özellikle de İngiltere ve Fransa Kafkasya’ya göz dikmişti. Bu devletler Kafkasya’daki olayları dikkatle izliyor ve Kaçarlar Devletini Rusya’ya karşı silahlandırmak istiyorlardı. Yeni topraklar işgal etmeye çalışan Rusya Hazar’ı içdenizi yapmayı ve Kafkasya’yı ele geçirmeyi amaç edinmişti. Kafkasya Rusya için güneye doğru yol açmak ve Orta Asya’yı işgal etmek için yeni bir basamaktı. Ayrı ayrı hanlıkların yöneticilerinin sadece kendi hanlığını koruma düşüncesi ve birbirilerine taviz vermemeleri, diğer taraftan Kaçarlar İranı ve Rusya’nın bu yerlere işgal amaçlı yürüyüşleri, diğer taraftan Gürcistan’ın Rusya himayesini kabullenmesi durumu daha da zorlaştırmıştı. Kaçarlar İranı, Rusya ve Osmanlılar için Kafkasya sadece ekonomik değil, aynı zamanda stratejik önem de taşıyordu. 4 Ocak 1801 yılında İngiltere ile İran arasında imzalanan siyasal anlaşmanın koşullarında İngiltere’nin Kaçarlar İranı’na Güney Kafkasya yönünde hareket özgürlüğü vermesi Azerbaycan hanlıklarının bağımsızlığıma zıttı ve aynı zamanda Rusya’nın buradaki çıkarlarıyla çelişiyordu. Rus Çarı 1.Aleksandr Kafkasya’yı ele geçirmek için baştan çıkarma, aldatma, korkutma ve direk şiddet uygulama gibi yöntemleri kullanıyordu. Rusya Azerbaycan Hanlıklarının topraklarını Kaçarlar İranı ve Osmanlı devletinin Doğu Gürcistan’a saldırması için köprübaşı sandığından kendi sınırlarını Araz Nehrine kadar ulaştırmak istiyordu. Gürcistan’ı Rusya’ya birleştirmek içinse Çar Hükümeti Karadeniz kıyılarını alarak, İmeretiya, Guriya, Mingreliya ve Aphaziya’ya sahip olmalıydı. Eylül 1802 tarihinde Kafkasya’daki rus kuvvetlerinin Başkumandanı olarak atanan General Sisianov’un amacı Rusya’nın Güney Kafkasya’da elde ettiği strateji operasyon meydanını genişleterek, sınırları Kür ve Araz Nehirlerine ulaştırmak ve bu vilayete Osmanlı Devleti ve Kaçarlar İranı’ndan olan Hıristiyanları yerleştirmekti. 1804-1813 yıllar I Rusya – İran savaşında Kaçarlar İranının yenilmesinin sonucu olarak imzalanan 12 Ekim 1813 tarihli Gülistan Antlaşmasına göre Şah hükümeti Karabağ, Gence, Şeki, Şirvan, Guba, Derbent, Bakü Hanlıklarını ve hala Rusya Devletinin elinde olan Lenkeran Hanlığının bir kısmını, tüm Dağıstan, Gürcistan, Şoregil bölgeleri ve Kafkasya’nın ortasından Hazar Denizine kadar bütün yerlerin Rusya toprağı olduğunu kabul etti. 1826 – 1828’li yıllarında Rusya – İran Savaşında Kaçarlar İranının yenilmesi Rusya’nın Azerbaycan’ın Kuzey topraklarının işgal etmesine, Çar Rusyası tarafından Karabağ, İrevan, Nahçıvan hanlıkları topraklarına Ermenilerin toplu tehcirine, Azerbaycan topraklarında Rus ve Alman meskenlerinin oluşmasına, gelecekte tüm Kafkasya’yı işgal etmesine, Kafkasya’nın, o sırada da Azerbaycan’ın servetlerinin Rusya İmparatorluğu tarafından yağmalanmasına neden oldu.
Bildiride Rusya Devlet Askeri - Tarih Arşivinin
414 fonunda korunan İmparator Rus Coğrafya
Derneğ... more Bildiride Rusya Devlet Askeri - Tarih Arşivinin 414 fonunda korunan İmparator Rus Coğrafya Derneğinin Kafkasya Şubesinin yöneticisi Y.Kondratenko tarafından düzenlenmiş, Kars da olmak üzere Güney Kafkasya’nın guberniya1 ve vilayetlerinin etnografik haritaları araştırılmıştır. Tarafımızdan araştırılan ve 9 haritadan oluşan bu belge 19.yüzyılın 80 - 90’lı yıllarında Kars’ı da kapsamakla Güney Kafkasya’da yaşayan halkların etnik içeriği ve nüfusuna ait bilgiler veriyor. Güney Kafkasya’da 730860 erkek ve 575446 kadın olmakla, genel olarak 1306306 Türk yaşıyordu ki bunun da 1139659’unu Azerbaycan Türkleri, 70226’sını Türkler, 8893’ünü Türkmenler, 24134’ünü Karakalpaklar, 2556’sını Nogaylar, 60838’ini Kumuklar oluşturmaktaydı. Kars Vilayetinin Daire, Polis Sahaları ve Köylerinin Sınırları Belirtilmekle Haritası Kars ili halkının etnik, dini ve nüfusunun öğrenilmesi açısından çok değerlidir. 19. yüzyılın başlarına göre yüzyılın sonlarına Rusya İmparatorluğunun Hristiyanlaştırma politikası sonucu Güney Kafkasya’da Hristiyan nüfus yapay olarak çoğalmıştı. Fakat tüm bunlara rağmen 19.yüzyılın sonlarında Güney Kafkasya’da yine de Müslümanlar (özellikle de Türk halkları) çoğulu oluşturmaktaydı.
K. German “Gürcistan ve Kafkasya’nın
Coğrafi ve İstatistik Tasviri” adlı eserinde
Kafkasya’nın Ta... more K. German “Gürcistan ve Kafkasya’nın Coğrafi ve İstatistik Tasviri” adlı eserinde Kafkasya’nın Tatar (Rus kaynaklarında Kafkasya’nın Türk nüfusu, o sırada da Azerbaycan Türkleri Tatar olarak adlandırırlardı) halkları, onların dili, uğraşıları ve Gürcistan’ın Tatar vilayetlerine ait kapsamlı bilgiler vardır. German Doğu Kafkasya’da yaşayan Tatar halklarını Kumuk, Terekemen veya Türkmen (Azerbaycan Türkleri kastediliyor), Nogay olarak üçe ayırır, onların Kafkasya’nın önemli dillerinden birisi olan Tatar dilinde, fakat değişik ağızlarda konuştuğunu belirtiyordu. Terekemen Tatarlarının, yani Azerbaycan Türklerinin dilinin denilebilir ki Türkçeyle aynı olduğunu vurgulayan German onların Kafkasya dağlarının doğu eteklerinde, Boynak, Derbent ve Utamiş civarlarındaki deniz kıyılarında yaşadıklarını, o sırada da tüm güney ön sıradağlara, Alazan veya Kahetiya’dan Hazar Denizine kadar olan topraklara sahip olduklarını yazıyordu. Yazar bu bölgelerin bir kısmının Gubalı Fethali Hana, diğer kısmınınsa Nuhalı Hüseyin Hana ait olduğunu belirtiyor. German Somhetiya vilayetinin nüfusununnüfusunun genelinin Terekeme veya Türkmen Tatarlarından oluştuğunu, Tatar dilinin Türk ağzında konuştuklarını ve Müslüman olduklarını yazıyor.
“İrәvan xanlığının әhalisi” adlanan bu kitabçada oxuculara Azәrbaycan dövlәti olan İrәvan xanlığı... more “İrәvan xanlığının әhalisi” adlanan bu kitabçada oxuculara Azәrbaycan dövlәti olan İrәvan xanlığının әhalisinin etnik vә dini mәnsubiyyәti, mәşğuliyyәti, xanların әhali siyasәti tәqdim edilmişdir. Kitabçadakı tәkzibedilmәz ilkin qaynaqlara әsaslanan yer vә tayfa adlarını, әhalinin say dinamikasını әks etdirәn qiymәtli cәdvәllәr İrәvan bölgәsindә әhalinin mütlәq әksәriyyәtinin Azәrbaycan türklәri olduğunu bir daha sübut edir.
Lənkəran xanlığı. Birinci Rusiya-İran müharibəsi dövründə.LANKARAN KHANATE DURING THE FIRST RUSSIAN-IRAN WAR , 2007
LANKARAN KHANATE DURING THE FIRST RUSSIAN-IRAN WAR
İrada Mammadova
SUMMARY
Although the wars ... more LANKARAN KHANATE DURING THE FIRST RUSSIAN-IRAN WAR
İrada Mammadova
SUMMARY
Although the wars occurring in the first half of the XIX century between Russia and the Gajar has always been in the consideration of the researchers, but the investigations on this direction not always had favored to the benefit of the Azerbaijani people and they hadn’t objectively reflected the historical reality. Main points of the facts reflecting the struggle of Lankaran khanate for her independence were misrepresented, in particular, in the works written under the soviets. Now stayed between Russia and Iran the khanate of Lankaran using its brain tried to find ways out of the existing situation. Her steps, works done, her struggle and policy on this direction, as well as reasons for tsar’s delay with declaration of the Gulustan treaty (1813) are investigated in the monograph “The khanate of Lankaran during the first Russian-Iran war”. For its strategic location the khanate of Lankaran being created in the territory of Azerbaijan in the XVIII century distinguished itself among other khanates. On one hand, the failures in creating a single united Azerbaijani state, efforts of the rulers of separate khanates in defending only their own khanates and making no concessions to each other, Iran and Russia’s invasive campaigns to these lands on the other hand, made the situation much more complicated. For Iran, Russia and Ottoman Turkey the Caucasus assumed not only economic, but a strategic importance as well. At the time England and France were struggling for gaining the sphere of influence in Iran. These states watched intently all the events occurring in Caucasus and they wished the Iran’s Gajar to take arms against Russia. Russia desiring to occupy new lands focused to make the Caspian internal sea of her own and to seize the Caucasus. The Caucasus would be a new foothold for Russia in clearing her way to the south and for occupying the Middle Asia. In such a situation during the course of the first Russian-Iran war (1804-1813) the khanate of Lankaran was always in the spotlight of Russian Empire as a strategic point. Invasion of the khanate would have helped Russia to be consolidated in the Caspian sea. After the seizure of the fortress the Russian administrative bodies took defensive measures in the territory of the khanate. After the invasion of Lankaran by the Russian, was signed the Gulustan treaty in 1813. After signing these treaty the state of the Lankaran khanate aggravated much more. Having lost ¾ of his territory Mir Mustafa khan soon died and his son Mir Hassan khan succeeded him. As Russia changed her attitude for khanate, Mir Hassan khan was forced out, his sisters and brothers were in enmity with him and as for the terms of the Gulustan treaty had begun to be realized the situation in the khanate became unbearable. When in 1813, agreement between Russia and Iran was signed arguments and mutual disagreements arose about the status of the Lankaran khanate, although all the problems connected with the aforesaid issue had been determined, but the consent hadn’t been achieved. That’s why the fixation of the border lines was delayed. Only 4 year later (1818) after the conclusion of the Gulustan treaty they were able to come to an agreement for the realization of this issue. But even after this argues on the fixation of the borders lasted till the second Russian-Iran war and somehow it had been on the bottom for the beginning of the war. Mir Hassan khan, who had run to Iran taking advantage from the suitable opportunity-Russian-Iran war, in 1826 returned the Lankaran khanate and the khanate joined his uprising. Having taken the power there Mir Hassan khan controlled over the khanate till the 1828. Under the terms of the Turkamanchay treaty the territory of the khanate was divided between the two states and with this the khanate was eliminated. Only after the Turkamanchay treaty the frontier between the two states crossing through the Lankaran khanate was determined. So profound analyses of facts and sources displayed that the Lankaran khanate for her geographic and strategic location had always been in the sphere of interests of Russia and the Gajar state and during the course of the first Russian-Iran war and even after the war it had been a disputable object and an obstacle between these states in reaching the agreement.
Uploads
Papers by İradə Məmmədli
Summary
In the article was investigated the Russian-speaking authors’ information about the Turkish population of Iran and their area of location. Author basing on V.V.Bartold, states that Azerbaijan both in the pre-Islamic and Islamic period had a particular position in the history of Iran, Azerbaijani Turks presented some dynasties to Iran and that Azerbaijani became the mostly used language for Muslims in all South Caucasus. V.Bartold reported that in the south Turkish language was spread almost to Gazvin; even all residents of Gazvin could speak Turkish.
In the article is stated that in D. Kaftirev’s work published in 1829 the Gajars, Talyshes, and Shahsevens were referred to the Turks who lived sedentary life, Gajars and Afshars to the Turks who lived nomadic life. Sedentary Gajars lived in Mazandaran and Khorasan, nomadic Gajars in Mazandaran, Astrabad and Khorasan, sedentary Talyshes in Mazandaran and Gilan, sedentary Bayats in Azerbaijan, Farsistan, Ajem Iraq and Khorasan sedentary Afshars in Azerbaijan and Ajem Iraq, nomadic Afshars lived in all the territories of Iran.
The author writes that Blaramberg was in Iran in 1837-1840 years and he included Afshar, Gajar, Mugeddem, Dumbuli, Talish, Garaguozlu, Bayat, Shahseven, Javanshir, Fars-modanly, Goshavand and Shagagies to the people of Iran with Turkic origin.
I.Organovich’s detailed data about the number of inhabitants, ethnic composition and occupation of the population in Ardabil and Sarab provinces in the second half of the XIX century has found its reflection in the article.
Basing on A.M.Kolyubakin’s data the author notes that in the late XIX century Turks lived mainly in the northern part of Iran, almost all these Turkic tribes, exclusively spoke in the language known as the dialect of Azerbaijani, since the ancient times were famous as a brave and tolerant soldier, troops assembled from Azerbaijan were considered the best and reliable by the government. According to the author, this information by Kolyubakin gives us reason to say that those people called Turks in Iran are the Azerbaijani Turks.
Based on the information of L. Bogdanov the author, comes to a conclusion that in the XIX century the population of the province of Azerbaijan was consisted exclusively of the Turks, though the state language was Persian it was spoken Turkic in the province. The city of Tabriz from the view point of trade, and as a large city was considered the first city of Iran.
It was noted in the article that according to N.G.Korsun 22% of Iran’s population was Turkish-Mongolian. Turkic people lived mainly in the eastern part of Azerbaijan, Khorasan, Astrabad-Sahrud districts, in Gilan, Khamsa, in a significant part of the provinces of Hamadan and Gazvin, in a part of Tehran and Mazandaran.
Basing on N.G.Korsun’s another work the author emphasizes that in the 80-90s of the XIX century out of 2 million people both male and female living in South Azerbaijan only 60 thousand were Shiite Turkic Shahseven tribes. Taking into account L.Bogdanov’s information which reported that the Azerbaijan province's population was composed exclusively of the Turks, we come to a conclusion that roughly 2 million Azerbaijani Turks lived in South Azerbaijan.
Özet
Makalede, Rus kaynaklarında İran’ın Türk nüfusu ve yerleşme alanı hakkında verilen bilgiler incelenmiştir. Yazar V.V. Bartold’un Azerbaycan’ın hem İslam öncesi, hem de İslam döneminde İran tarihinde özel bir konuma sahip olduğunu, Azerbaycan Türklerinin İran’a birkaç
sülale verdiğini, Azerbaycan Türkçesinin tüm Güney Kafkasya’da Müslümanların başlıca diline çevrildiğini yazdığını belirtiyor. V. Bartold
Türkçenin yayılma alanının güneyde neredeyse Kazvin’e dek ulaştığını, hatta Kazvin’de bile tüm sakinlerin Türkçe bildiğini yazıyordu.
Makalede, D. Kaftırev’in 1829’da basılmış eserinde; yerleşik hayat süren Türklere Kaçar, Talış, Bayat ve Şahsevenleri, Terekeme yaşam tarzı
geçirenlere ise Kaçar ve Afşarları dahil ettiğini, yerleşik Kaçarların Mazandaran ve Horasan’da, Terekeme Kaçarların Mazandaran, Astrabad ve Horasan’da, yerleşik Talışların Mazandaran ve Gilan’da, yerleşik Bayatların Azerbaycan, Farsistan, Acem Irak’ı ve Horasan’da, yerleşik Şahsevenler’i Azerbaycan ve Acem Irak’ı, Terekeme Afşarların ise tüm İran topraklarında yaşadıkları kaydedilir. Yazar Blaramberg’in 1837-1840 yılları arasında İran’da olduğunu ve İran’ın Türk kökenli konar-göçer sırasına Afşar, Kaçar, Mügeddem, Dümbüli, Talış, Karagözlü, Bayat, Şahseven, Cavanşir, Fars-modanlı, Koşavend ve Şegagileri dahil
ettiğini yazıyor.
Makalede İ.Oqranoviç’in XIX. yüzyılın ikinci yarısında Erdebil ve Serap eyaletlerinin nüfusu, etnik içeriği ve mesleği hakkında ayrıntılı bilgileri de yer alıyor.
Yazar Kolyubakin’in bilgisine dayanarak, XIX. yüzyılın sonlarında Türklerin esasen İran’ın kuzey bölümünde, Irak’ın kuzeyinde yaşadıklarını, onların ayrı ayrı aşiretlerin ve dallarının ise tüm İran boyu dağıldığını, bu Türk boylarının tümünün yalnızca Azerbaycan dili olarak bilinen bir dilde konuştuğunu, eski zamanlardan cesur ve dirayetli bir asker gibi tanındıklarını, Azerbaycan’dan toplanan ordu birliklerinin hükümetde
en iyi ve güvenilir sayıldığını belirtir. Yazarın görüşüne göre, Kolyubakin’in bu bilgisi İran topraklarında Türk olarak adlandırılanların Azerbaycan
Türkü olduklarını kanıtlıyor. Yazar, L. Bogdanov’un bilgisine dayanarak
XIX. yüzyılda Azerbaycan eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması, devlet dilinin Farsça olmasına rağmen Türkçe konuşulduğu,
Tebriz Şehrinin hem ticaret, hem de büyük olması açısından İran’ın birinci şehri olarak adlandırıldığı kanaatine geliyor.
Makalede, Korsun’un İran nüfusunun %22 sini Türk-Moğolların teşkil ettiğini, Türk halklarının esasen Azerbaycan’ın doğusunda, Horasan’da,
Astrabad-Şahrud bölgesinde, Gilan’da, Hemse’de, Hemedan ve Kazvin Eyaletinin önemli kısmında, Tahran ve Mazandaran’ın ise küçük kısmında yaşadıklarını yazdığını belirtiyor. Korsun’un diğer eserine dayanan yazar XIX. yüzyılın 80-90’lı yıllarında Güney Azerbaycan’da yaşayan her iki cinsten olan 2 milyona yakın nüfusun sadece 60 bininin Şii Mezhebinden olan Türk Şahseven aşiretlerinden ibaret olduğunu kaydediyor.
Yazar Bogdanov’un verdiği Azerbaycan Eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması hakkında bilgiyi dikkate alarak, sadece Güney
Azerbaycan’da 2 milyondan fazla Azerbaycan Türkünün yaşaması, tüm İran’da ise Türk nüfusun sayısının daha da çok olduğu sonucuna götürür.
On the night of February from 25 to 26, 1992, the Armenian armed forces committed genocide against the Azerbaijanis in Khojaly. However, the fact of this genocide has not received its rightful place and legal assessment in the world. It is crucial to investigate the true essence of the events in Khojaly, the atrocities and the causes of Khojaly genocide in order to promote the Khojaly genocide in the true and the rightful way. As we know, the root causes of the Khojaly genocide are deeper and go back to the previous periods.
Armenians –the new comers in the Caucasus, as well as in Anatolia, that had no state have dreamt for centuries about the Greater Armenia. Armenians used different ways to realize these dreams. After settling on the ancient Azerbaijani lands taking use of the terms of the Turkmenchay Treaty of 1828 through the assistance of tsarist Russia, committed terror and genocide against the Turkish-Muslim population again with the help of the Russians and Western states, for the first time in 1918, they have succeeded to establish a state in the Caucasus, in the territories of the former Iravan Khanate. Since then, they have been able to expand their territory by applying genocide, exile and terror tactics against the Turks. Today, they continue to occupy 20% of the territory of Azerbaijan Republic by terror and genocide. The genocide policy for the imagination of Armenians to create Greater Armenia in other lands, which they have been practicing for centuries, led to many problems, as well as the Khojaly genocide. Why it was namely Khojaly? Those who witnessed the genocide in Khojaly and a large number of Khojaly residents that were taken prisoners can play an important role in answering this question. The events were not seen with the politicians’, public figures’ and lawyers’ eyes, but the inhabitants’ of Khojaly who experienced this tragedy. Our reportage recorded as a sound-film with Durdana Aghayeva and her 20-year-old brother, who tasted the pain of the Armenian captivity, is given in the article as an uttered (verbal) history. The causes of the genocide in Khojaly, the events that took place before, during and after the raid of Armenians in Khojaly, as well as the tortures and brutality in captivity made to Durdana Aghayeva by Monte Melkonyan, Karo and other Armenian butchers, who committed Khojaly genocide are elucidated in the article.
1992 yılı Şubat ayının 25’den 26’na geçen gece Ermeni silahlı birlikleri Hocalı’da Azerbaycanlılara karşı soykırım yaptılar. Ancak, bu güne kadar bu soykırım gerçeği dünya kamuoyunda hakettiği yeri ve hukuku kıymetini alamamıştır. Hocalı soykırımını dünya kamuoyunda doğru ve iyi
bir şekilde tanıtılması için Hocalı’da yaşanan olayların, vahşetlerin, Hocalı soykırımına getiren sebeplerin asıl mahiyetinin araştırılması çok önemlidir. Bilindiği gibi Hocalı soykırımı nedenlerinin kökleri daha derinlere, önceki dönemlere inmektetir. Kafkasya’da, aynı zamanda Anadolu’da gelme halk olan ve devletleri olmayan Ermeniler asırlar boyunca “Büyük Ermenistan” kurma hayaliyle yaşamışlar. Ermeniler bu hayalleri gerçekleştirmek için farklı yöntemler kullandılar. Çarlık Rusyası’nın yardımı ile 1828 yılında Türkmençay anlaşmasının şartlarından yararlanarak eski Azerbaycan topraklarında yerleştikten sonra, yine de Rusların ve batılı devletlerin yardımı ile Türk-Müslüman nüfusa karşı terör ve soykırım yaparak 1918 yılında tarihte ilk defa olarak
Kafkasya’da, eski İrevan hanlığının topraklarında bir devlet inşa etmeyi başardılar. O zamandan da Azerbaycan Türklerine karşı soykırım, sürgün, terör taktiğini uygulayarak topraklarını genişletmeyi başarmışlar. Bugün, Azerbaycan topraklarının %20’sini terör ve soykırım uygulamakla işgal
altında tutmağa devam etmektedirler. İşte Ermenilerin asırlarca uyguladıkları özge topraklarında kendilerine “Büyük Ermenistan” kurma hayali uğruna soykırım politikası birçok sorunlara, aynı zamanda da Hocalı soykırımının gerçekleşmesine yol açmıştır. Acaba neden Hocalı? Bu soruya cevap bulunmasında Hocalı’da yaşanan soykırıma tanıklık etmiş ve esir alınmış çok sayıda Hocalı sakininin anlatımları önemli rol oynayabilir. Olaylara siyaset ve devlet adamlarının, hukukçuların
gözü ile değil, işte bu musibetleri yaşamış Hocalı sakinlerinin gözü ile bakılmaya çalışılmıştır. Sözlü olarak anlatımlarını görüntülü ve sesli olarak kayda aldığımız, 20 yaşındayken kardeşi ile birlikte Ermeni esirliyinin acısını tatmış, Dürdane Ağayeva ile röportajımız sözlü tarih olarak makalede yer almıştır. Makalede Dürdane Ağayeva’nın anlatımında Hocalı soykırımın nedenleri, Hocalı’ya Ermenilerin saldırısından önce, saldırı sırasında ve saldırı sonrası cereyan eden olaylar incelenmiş, ayrıca Monte Melkonyan, Karo ve diğer Hocalı soykırımını işlemiş Ermeni celatlarının Dürdane Ağayeva’ya verdiği işkenceler, esirlikte onun maaruz kaldığı gaddarlıklar da yer almıştır.
(According to the Russian Archive Documents)
ABSTRACT
Today the study of Turkish-Muslim population of the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries, which includes the states of Azerbaijan, Georgia and Armenia, showed that there was no state or state entity in these lands belonging to Armenians, that they are alien people on these lands and relocated to the afore-mentioned territories under these treaties. The topic investigated in this article will be investigated based on the Russian archival documents and will be compared with the data in other sources. The aim of the research was to identify the size, the social and religious composition, socio-economic life and occupation of Turkish - Muslim population in the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries according to the Russian archives, at the same time to prove that the Turks and Muslims dominated in the territories during this period, and that the Armenians are alien people in the South Caucasus.
Konunun ele alınmasında esas amac Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçe’ye çeviride askerî terim meselesi ve yabancı isimlerin Türkçe yazılışı sorunlarının incelenmesi, bu sorunlara dair örneklerin verilmesi, bu örneklerden hareketle onların çözüm yollarının araştırılması, yabancı isimlerin yazılımındaki sorunların ortadan kaldırılması yönünde önerilerdir.
The problem of military terminology in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish and problems of writing foreign names in Turkish language
Language is one of the factors in the development of common historical consciousness in the Turkic peoples and in the writing of common Turkish history. In other words, the use of a common language is important and actual in terms of writing our common history. Cooperation of Azerbaijani scientists with Turkey in the field of science, organization of joint conferences and symposia and other joint events necessitated the translation of articles and books into Turkish from Azerbaijani and Russian languages. There arose a number of problems in the translation phase. The first of these problems is the terminology. The second important issue is the problem of writing foreign names in the Turkish language. The most important of these is the military terminology encountered in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish. Proper translation of military terms from Russian and Azerbaijani into Turkish is essential in the translation process. It is not a problem to translate these terms in modern times. However, if the subject concerns the early 18th, 19th and 20th centuries, then it is really difficult, because during these centuries many military reforms had been carried out in the Ottoman army and at the same time in the army of the Tsarist Russia. In Russia, for example, military reform was carried out twice a year in the course of 150 years -since the period of Czarina Catherine up to the civil war. During this period, in the Ottoman Empire the ranks was reformed twice or three times. This must be taken into account when translating historical texts covering this period.
The main purpose of the article is to investigate the issue of military terminology while translating from Azerbaijani and Russian into Turkish and writing of the foreign names in the Turkish language, to give examples on these problems and to find ways to solve them through these examples.
olarak Ermenilerin bu hanlıkların topraklarına tehcir tarihleri, göç eden ailelerin sayısı, hatta kaç kadın ve erkek olması bile, yerli Azerbaycan nüfusunun sayısı ile kıyaslamalı olarak tarihi kaynaklar ısıgında arastırılır. Türkmençay Anlasmasından önce Nahçıvan Hanlıgına göçürülen Ermenilerin sayısı 459 aile, 2491 kisiydi. Türkmençay Anlasmasından sonra Iran’dan Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine 1334 aile, 6533 Ermeni göçürülmüstü. Türkiye’den Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine Ermeni nüfus göçürülmemisti. Iran’dan Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine göçürülen Ermenilerin sayısı 2112 aile, 10 000 kisi, Türkiye’den göçürülen Ermenilerin sayısı 265 aile, 1363 kisiydi. Arastırılan dönemde Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıklarının Arazboyu bölgeleri ve nüfusunun sayısı degisken olmus, belirtilen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin nüfusu genellikle Azerbaycan Türklerinden olusmustur.
MAHALS AND POPULATION OF AZERBAYCAN IN COASTAL AREAS OF ARAZ
RIVER IN THE XVIII-EARLY XIX CENTURIES (ON IRAVAN, NAKHCIVAN AND
KARABAKH KHANATES)
Basing on the sources mahals and the population of Azerbaijan in coastal areas of Araz River in the XVIII – early XIX centuries (on Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates) are investigated in the article. In the 20s of the XVIII century in coastal areas of Araz River there were 7 districts of Iravan province, 5 districts of Nakhchivansanjag and 3 districts of Ganja- Karabakh province. These areas comprised 620 villages, 44 winter pastures, 63 mezraz, 6 summer pastures. At the period of khanates 8 mahals of Iravan khanate, 6 mahals of Nakhchivan khanate, 5 mahals of Karabakh khanate located in coastal areas of Araz River. According to the census in the early XIX century in mahals of the Iravan khanate along the Araz River lived 5276 Muslim families, 30488 people. The Muslim population of the Nakhchivan khanate living in mahals along the Araz River was 2210 families, 9680 men. During the occupation of Karabakh khanate by Russia in 5 villages of Bargushadmahal along the Araz River were 146 families, in 5 villages of Bagaburdmahal 243 families, in 9 oymags of Kolanilarmahal 462 families, in 29 villages of Pusyanmahal were 612 families. As a result of the 1826 - 1828 Russia - Iran war and the 1828 - 1829 years Russia - Turkish wars, many villages of the afore-mentioned khanates along the Araz River had been destroyed and the population was displaced. As a result of pressure and harassment against the Azerbaijani population, in 1828, Muslims began to leave their lands in open or secret and continued to flee to fraternal countries. At present, on the contrary to the opinions of the invasive Armenian state, based on historical sources the date of the Armenians’ resettlement to the lands of these khanates, the number of moved families, or even the number of men and women, in comparison with the number of local Azerbaijani population is researched. Before the Turkmenchay Treaty the number of Armenians resettled to Nakhchivan khanate was 459 families, 2491 people. Following the Turkmenchay Treaty to the mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River were moved 1334 families, 6533 Armenians. No Armenian souls were moved from Turkey to the coastal mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River. The number of Armenians resettled to Iravan khanates’ coastal areas of Araz River from Iran was 2112 families, 10. 000 people and from Turkey was 265 families, 1363 people. In the studied period the mahals and population of Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates’ along the Araz River had been changeable and the population mainly consisted of Azerbaijani Turks in the khanates along the River Araz.
topraklarında yaşayan Müslüman ve Hıristiyan
nüfus ilkin kaynaklara dayanarak araştırılmıştır.
18. yüzyılda Azerbaycan topraklarındaki hanlıkların
genel tasvirinin olmamamsına rağmen, Osmanlıların
18. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın
bazı eyaletlerini almasıyla düzenledikleri icmal ve
mufassal defterlerin değişik liva ve sancaklarının
etnik, dini ve nüfus sayısının öğrenilmesinde önemi
büyüktür. O sıradan da araştırılan dönemde
Azerbaycan’da bulunmuş gezginlerin bilgileri de
önem taşımaktadır. 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın
kuzey hanlıklarının Rusya İmparatorluğu
tarafından işgalinden sonra Rus memurlarının
düzenledikleri genel tasvirler bazı durumlarda kusurlu
olsa bile önemlidir. Azerbaycan nüfusunun
içeriği hanlıkların kurulma süreci, bağımsızlık ve
Rusya işgali dönemde değişik hanlıklar üzere verilmiştir.
Kaynakların karşılıklı kıyaslanması 18.-
19. yüzyılın başlarında Azerbaycan nüfusu arasında
Müslüman Azerbaycan Türklerinin kuskusuz
bir üstünlüğe sahip olduklarını, öz topraklarımıza
tehciri yapılmış Hıristiyanların, özellikle de
Ermenilerin burada azlıkta olduklarını demeye
esas veriyor. Öğrenilen dönemde Azerbaycan topraklarında
Hıristiyan unsuru yabancı olmuş, Rusya
İmparatorluğunun Azerbaycan’da kendisine
dayanak yapmak amacıyla I.Petro’nun yönetimi
yıllarından başlayarak Hıristiyanların, özellikle
de Ermenilerin topraklarımıza yapay olarak yerleştirilmesi
sonucu ortaya çıkmıştır. Hanlıkların
Rusya tarafından işgaline başlanırken Azerbaycan
Türkleri her tür sıkıştırılarak öz topraklarını terk
etmeye zorlanılmış ve bu topraklara Ermeniler
yerleştirilmişler. Bu sürece sonraki dönemlerde de
devam edilmiş, 1813 yılında Gülistan ve 1828 yılı
Türkmençay Anlaşmalarından sonra Ermenilerin
tarihi Azerbaycan topraklarına göçürülmesi toplu
özellik taşımaya başlamıştır.
414 fonunda korunan İmparator Rus Coğrafya
Derneğinin Kafkasya Şubesinin yöneticisi
Y.Kondratenko tarafından düzenlenmiş, Kars da
olmak üzere Güney Kafkasya’nın guberniya1 ve vilayetlerinin
etnografik haritaları araştırılmıştır. Tarafımızdan
araştırılan ve 9 haritadan oluşan bu belge
19.yüzyılın 80 - 90’lı yıllarında Kars’ı da kapsamakla
Güney Kafkasya’da yaşayan halkların etnik
içeriği ve nüfusuna ait bilgiler veriyor. Güney Kafkasya’da
730860 erkek ve 575446 kadın olmakla,
genel olarak 1306306 Türk yaşıyordu ki bunun
da 1139659’unu Azerbaycan Türkleri, 70226’sını
Türkler, 8893’ünü Türkmenler, 24134’ünü Karakalpaklar,
2556’sını Nogaylar, 60838’ini Kumuklar
oluşturmaktaydı. Kars Vilayetinin Daire,
Polis Sahaları ve Köylerinin Sınırları Belirtilmekle
Haritası Kars ili halkının etnik, dini ve nüfusunun
öğrenilmesi açısından çok değerlidir.
19. yüzyılın başlarına göre yüzyılın sonlarına
Rusya İmparatorluğunun Hristiyanlaştırma
politikası sonucu Güney Kafkasya’da Hristiyan
nüfus yapay olarak çoğalmıştı. Fakat tüm bunlara
rağmen 19.yüzyılın sonlarında Güney Kafkasya’da
yine de Müslümanlar (özellikle de Türk
halkları) çoğulu oluşturmaktaydı.
Coğrafi ve İstatistik Tasviri” adlı eserinde
Kafkasya’nın Tatar (Rus kaynaklarında
Kafkasya’nın Türk nüfusu, o sırada da Azerbaycan
Türkleri Tatar olarak adlandırırlardı)
halkları, onların dili, uğraşıları ve Gürcistan’ın
Tatar vilayetlerine ait kapsamlı bilgiler
vardır. German Doğu Kafkasya’da yaşayan
Tatar halklarını Kumuk, Terekemen veya
Türkmen (Azerbaycan Türkleri kastediliyor),
Nogay olarak üçe ayırır, onların Kafkasya’nın
önemli dillerinden birisi olan Tatar dilinde,
fakat değişik ağızlarda konuştuğunu belirtiyordu.
Terekemen Tatarlarının, yani Azerbaycan
Türklerinin dilinin denilebilir ki Türkçeyle
aynı olduğunu vurgulayan German onların
Kafkasya dağlarının doğu eteklerinde, Boynak,
Derbent ve Utamiş civarlarındaki deniz
kıyılarında yaşadıklarını, o sırada da tüm güney
ön sıradağlara, Alazan veya Kahetiya’dan
Hazar Denizine kadar olan topraklara sahip
olduklarını yazıyordu. Yazar bu bölgelerin
bir kısmının Gubalı Fethali Hana, diğer kısmınınsa
Nuhalı Hüseyin Hana ait olduğunu
belirtiyor. German Somhetiya vilayetinin nüfusununnüfusunun
genelinin Terekeme veya Türkmen
Tatarlarından oluştuğunu, Tatar dilinin Türk
ağzında konuştuklarını ve Müslüman olduklarını
yazıyor.
Books by İradə Məmmədli
İrada Mammadova
SUMMARY
Although the wars occurring in the first half of the XIX century between Russia and the Gajar has always been in the consideration of the researchers, but the investigations on this direction not always had favored to the benefit of the Azerbaijani people and they hadn’t objectively reflected the historical reality. Main points of the facts reflecting the struggle of Lankaran khanate for her independence were misrepresented, in particular, in the works written under the soviets. Now stayed between Russia and Iran the khanate of Lankaran using its brain tried to find ways out of the existing situation. Her steps, works done, her struggle and policy on this direction, as well as reasons for tsar’s delay with declaration of the Gulustan treaty (1813) are investigated in the monograph “The khanate of Lankaran during the first Russian-Iran war”. For its strategic location the khanate of Lankaran being created in the territory of Azerbaijan in the XVIII century distinguished itself among other khanates. On one hand, the failures in creating a single united Azerbaijani state, efforts of the rulers of separate khanates in defending only their own khanates and making no concessions to each other, Iran and Russia’s invasive campaigns to these lands on the other hand, made the situation much more complicated. For Iran, Russia and Ottoman Turkey the Caucasus assumed not only economic, but a strategic importance as well. At the time England and France were struggling for gaining the sphere of influence in Iran. These states watched intently all the events occurring in Caucasus and they wished the Iran’s Gajar to take arms against Russia. Russia desiring to occupy new lands focused to make the Caspian internal sea of her own and to seize the Caucasus. The Caucasus would be a new foothold for Russia in clearing her way to the south and for occupying the Middle Asia. In such a situation during the course of the first Russian-Iran war (1804-1813) the khanate of Lankaran was always in the spotlight of Russian Empire as a strategic point. Invasion of the khanate would have helped Russia to be consolidated in the Caspian sea.
After the seizure of the fortress the Russian administrative bodies took defensive measures in the territory of the khanate. After the invasion of Lankaran by the Russian, was signed the Gulustan treaty in 1813. After signing these treaty the state of the Lankaran khanate aggravated much more. Having lost ¾ of his territory Mir Mustafa khan soon died and his son Mir Hassan khan succeeded him.
As Russia changed her attitude for khanate, Mir Hassan khan was forced out, his sisters and brothers were in enmity with him and as for the terms of the Gulustan treaty had begun to be realized the situation in the khanate became unbearable. When in 1813, agreement between Russia and Iran was signed arguments and mutual disagreements arose about the status of the Lankaran khanate, although all the problems connected with the aforesaid issue had been determined, but the consent hadn’t been achieved. That’s why the fixation of the border lines was delayed. Only 4 year later (1818) after the conclusion of the Gulustan treaty they were able to come to an agreement for the realization of this issue. But even after this argues on the fixation of the borders lasted till the second Russian-Iran war and somehow it had been on the bottom for the beginning of the war. Mir Hassan khan, who had run to Iran taking advantage from the suitable opportunity-Russian-Iran war, in 1826 returned the Lankaran khanate and the khanate joined his uprising. Having taken the power there Mir Hassan khan controlled over the khanate till the 1828. Under the terms of the Turkamanchay treaty the territory of the khanate was divided between the two states and with this the khanate was eliminated. Only after the Turkamanchay treaty the frontier between the two states crossing through the Lankaran khanate was determined.
So profound analyses of facts and sources displayed that the Lankaran khanate for her geographic and strategic location had always been in the sphere of interests of Russia and the Gajar state and during the course of the first Russian-Iran war and even after the war it had been a disputable object and an obstacle between these states in reaching the agreement.
Summary
In the article was investigated the Russian-speaking authors’ information about the Turkish population of Iran and their area of location. Author basing on V.V.Bartold, states that Azerbaijan both in the pre-Islamic and Islamic period had a particular position in the history of Iran, Azerbaijani Turks presented some dynasties to Iran and that Azerbaijani became the mostly used language for Muslims in all South Caucasus. V.Bartold reported that in the south Turkish language was spread almost to Gazvin; even all residents of Gazvin could speak Turkish.
In the article is stated that in D. Kaftirev’s work published in 1829 the Gajars, Talyshes, and Shahsevens were referred to the Turks who lived sedentary life, Gajars and Afshars to the Turks who lived nomadic life. Sedentary Gajars lived in Mazandaran and Khorasan, nomadic Gajars in Mazandaran, Astrabad and Khorasan, sedentary Talyshes in Mazandaran and Gilan, sedentary Bayats in Azerbaijan, Farsistan, Ajem Iraq and Khorasan sedentary Afshars in Azerbaijan and Ajem Iraq, nomadic Afshars lived in all the territories of Iran.
The author writes that Blaramberg was in Iran in 1837-1840 years and he included Afshar, Gajar, Mugeddem, Dumbuli, Talish, Garaguozlu, Bayat, Shahseven, Javanshir, Fars-modanly, Goshavand and Shagagies to the people of Iran with Turkic origin.
I.Organovich’s detailed data about the number of inhabitants, ethnic composition and occupation of the population in Ardabil and Sarab provinces in the second half of the XIX century has found its reflection in the article.
Basing on A.M.Kolyubakin’s data the author notes that in the late XIX century Turks lived mainly in the northern part of Iran, almost all these Turkic tribes, exclusively spoke in the language known as the dialect of Azerbaijani, since the ancient times were famous as a brave and tolerant soldier, troops assembled from Azerbaijan were considered the best and reliable by the government. According to the author, this information by Kolyubakin gives us reason to say that those people called Turks in Iran are the Azerbaijani Turks.
Based on the information of L. Bogdanov the author, comes to a conclusion that in the XIX century the population of the province of Azerbaijan was consisted exclusively of the Turks, though the state language was Persian it was spoken Turkic in the province. The city of Tabriz from the view point of trade, and as a large city was considered the first city of Iran.
It was noted in the article that according to N.G.Korsun 22% of Iran’s population was Turkish-Mongolian. Turkic people lived mainly in the eastern part of Azerbaijan, Khorasan, Astrabad-Sahrud districts, in Gilan, Khamsa, in a significant part of the provinces of Hamadan and Gazvin, in a part of Tehran and Mazandaran.
Basing on N.G.Korsun’s another work the author emphasizes that in the 80-90s of the XIX century out of 2 million people both male and female living in South Azerbaijan only 60 thousand were Shiite Turkic Shahseven tribes. Taking into account L.Bogdanov’s information which reported that the Azerbaijan province's population was composed exclusively of the Turks, we come to a conclusion that roughly 2 million Azerbaijani Turks lived in South Azerbaijan.
Özet
Makalede, Rus kaynaklarında İran’ın Türk nüfusu ve yerleşme alanı hakkında verilen bilgiler incelenmiştir. Yazar V.V. Bartold’un Azerbaycan’ın hem İslam öncesi, hem de İslam döneminde İran tarihinde özel bir konuma sahip olduğunu, Azerbaycan Türklerinin İran’a birkaç
sülale verdiğini, Azerbaycan Türkçesinin tüm Güney Kafkasya’da Müslümanların başlıca diline çevrildiğini yazdığını belirtiyor. V. Bartold
Türkçenin yayılma alanının güneyde neredeyse Kazvin’e dek ulaştığını, hatta Kazvin’de bile tüm sakinlerin Türkçe bildiğini yazıyordu.
Makalede, D. Kaftırev’in 1829’da basılmış eserinde; yerleşik hayat süren Türklere Kaçar, Talış, Bayat ve Şahsevenleri, Terekeme yaşam tarzı
geçirenlere ise Kaçar ve Afşarları dahil ettiğini, yerleşik Kaçarların Mazandaran ve Horasan’da, Terekeme Kaçarların Mazandaran, Astrabad ve Horasan’da, yerleşik Talışların Mazandaran ve Gilan’da, yerleşik Bayatların Azerbaycan, Farsistan, Acem Irak’ı ve Horasan’da, yerleşik Şahsevenler’i Azerbaycan ve Acem Irak’ı, Terekeme Afşarların ise tüm İran topraklarında yaşadıkları kaydedilir. Yazar Blaramberg’in 1837-1840 yılları arasında İran’da olduğunu ve İran’ın Türk kökenli konar-göçer sırasına Afşar, Kaçar, Mügeddem, Dümbüli, Talış, Karagözlü, Bayat, Şahseven, Cavanşir, Fars-modanlı, Koşavend ve Şegagileri dahil
ettiğini yazıyor.
Makalede İ.Oqranoviç’in XIX. yüzyılın ikinci yarısında Erdebil ve Serap eyaletlerinin nüfusu, etnik içeriği ve mesleği hakkında ayrıntılı bilgileri de yer alıyor.
Yazar Kolyubakin’in bilgisine dayanarak, XIX. yüzyılın sonlarında Türklerin esasen İran’ın kuzey bölümünde, Irak’ın kuzeyinde yaşadıklarını, onların ayrı ayrı aşiretlerin ve dallarının ise tüm İran boyu dağıldığını, bu Türk boylarının tümünün yalnızca Azerbaycan dili olarak bilinen bir dilde konuştuğunu, eski zamanlardan cesur ve dirayetli bir asker gibi tanındıklarını, Azerbaycan’dan toplanan ordu birliklerinin hükümetde
en iyi ve güvenilir sayıldığını belirtir. Yazarın görüşüne göre, Kolyubakin’in bu bilgisi İran topraklarında Türk olarak adlandırılanların Azerbaycan
Türkü olduklarını kanıtlıyor. Yazar, L. Bogdanov’un bilgisine dayanarak
XIX. yüzyılda Azerbaycan eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması, devlet dilinin Farsça olmasına rağmen Türkçe konuşulduğu,
Tebriz Şehrinin hem ticaret, hem de büyük olması açısından İran’ın birinci şehri olarak adlandırıldığı kanaatine geliyor.
Makalede, Korsun’un İran nüfusunun %22 sini Türk-Moğolların teşkil ettiğini, Türk halklarının esasen Azerbaycan’ın doğusunda, Horasan’da,
Astrabad-Şahrud bölgesinde, Gilan’da, Hemse’de, Hemedan ve Kazvin Eyaletinin önemli kısmında, Tahran ve Mazandaran’ın ise küçük kısmında yaşadıklarını yazdığını belirtiyor. Korsun’un diğer eserine dayanan yazar XIX. yüzyılın 80-90’lı yıllarında Güney Azerbaycan’da yaşayan her iki cinsten olan 2 milyona yakın nüfusun sadece 60 bininin Şii Mezhebinden olan Türk Şahseven aşiretlerinden ibaret olduğunu kaydediyor.
Yazar Bogdanov’un verdiği Azerbaycan Eyaletinin nüfusunun yalnızca Türklerden ibaret olması hakkında bilgiyi dikkate alarak, sadece Güney
Azerbaycan’da 2 milyondan fazla Azerbaycan Türkünün yaşaması, tüm İran’da ise Türk nüfusun sayısının daha da çok olduğu sonucuna götürür.
On the night of February from 25 to 26, 1992, the Armenian armed forces committed genocide against the Azerbaijanis in Khojaly. However, the fact of this genocide has not received its rightful place and legal assessment in the world. It is crucial to investigate the true essence of the events in Khojaly, the atrocities and the causes of Khojaly genocide in order to promote the Khojaly genocide in the true and the rightful way. As we know, the root causes of the Khojaly genocide are deeper and go back to the previous periods.
Armenians –the new comers in the Caucasus, as well as in Anatolia, that had no state have dreamt for centuries about the Greater Armenia. Armenians used different ways to realize these dreams. After settling on the ancient Azerbaijani lands taking use of the terms of the Turkmenchay Treaty of 1828 through the assistance of tsarist Russia, committed terror and genocide against the Turkish-Muslim population again with the help of the Russians and Western states, for the first time in 1918, they have succeeded to establish a state in the Caucasus, in the territories of the former Iravan Khanate. Since then, they have been able to expand their territory by applying genocide, exile and terror tactics against the Turks. Today, they continue to occupy 20% of the territory of Azerbaijan Republic by terror and genocide. The genocide policy for the imagination of Armenians to create Greater Armenia in other lands, which they have been practicing for centuries, led to many problems, as well as the Khojaly genocide. Why it was namely Khojaly? Those who witnessed the genocide in Khojaly and a large number of Khojaly residents that were taken prisoners can play an important role in answering this question. The events were not seen with the politicians’, public figures’ and lawyers’ eyes, but the inhabitants’ of Khojaly who experienced this tragedy. Our reportage recorded as a sound-film with Durdana Aghayeva and her 20-year-old brother, who tasted the pain of the Armenian captivity, is given in the article as an uttered (verbal) history. The causes of the genocide in Khojaly, the events that took place before, during and after the raid of Armenians in Khojaly, as well as the tortures and brutality in captivity made to Durdana Aghayeva by Monte Melkonyan, Karo and other Armenian butchers, who committed Khojaly genocide are elucidated in the article.
1992 yılı Şubat ayının 25’den 26’na geçen gece Ermeni silahlı birlikleri Hocalı’da Azerbaycanlılara karşı soykırım yaptılar. Ancak, bu güne kadar bu soykırım gerçeği dünya kamuoyunda hakettiği yeri ve hukuku kıymetini alamamıştır. Hocalı soykırımını dünya kamuoyunda doğru ve iyi
bir şekilde tanıtılması için Hocalı’da yaşanan olayların, vahşetlerin, Hocalı soykırımına getiren sebeplerin asıl mahiyetinin araştırılması çok önemlidir. Bilindiği gibi Hocalı soykırımı nedenlerinin kökleri daha derinlere, önceki dönemlere inmektetir. Kafkasya’da, aynı zamanda Anadolu’da gelme halk olan ve devletleri olmayan Ermeniler asırlar boyunca “Büyük Ermenistan” kurma hayaliyle yaşamışlar. Ermeniler bu hayalleri gerçekleştirmek için farklı yöntemler kullandılar. Çarlık Rusyası’nın yardımı ile 1828 yılında Türkmençay anlaşmasının şartlarından yararlanarak eski Azerbaycan topraklarında yerleştikten sonra, yine de Rusların ve batılı devletlerin yardımı ile Türk-Müslüman nüfusa karşı terör ve soykırım yaparak 1918 yılında tarihte ilk defa olarak
Kafkasya’da, eski İrevan hanlığının topraklarında bir devlet inşa etmeyi başardılar. O zamandan da Azerbaycan Türklerine karşı soykırım, sürgün, terör taktiğini uygulayarak topraklarını genişletmeyi başarmışlar. Bugün, Azerbaycan topraklarının %20’sini terör ve soykırım uygulamakla işgal
altında tutmağa devam etmektedirler. İşte Ermenilerin asırlarca uyguladıkları özge topraklarında kendilerine “Büyük Ermenistan” kurma hayali uğruna soykırım politikası birçok sorunlara, aynı zamanda da Hocalı soykırımının gerçekleşmesine yol açmıştır. Acaba neden Hocalı? Bu soruya cevap bulunmasında Hocalı’da yaşanan soykırıma tanıklık etmiş ve esir alınmış çok sayıda Hocalı sakininin anlatımları önemli rol oynayabilir. Olaylara siyaset ve devlet adamlarının, hukukçuların
gözü ile değil, işte bu musibetleri yaşamış Hocalı sakinlerinin gözü ile bakılmaya çalışılmıştır. Sözlü olarak anlatımlarını görüntülü ve sesli olarak kayda aldığımız, 20 yaşındayken kardeşi ile birlikte Ermeni esirliyinin acısını tatmış, Dürdane Ağayeva ile röportajımız sözlü tarih olarak makalede yer almıştır. Makalede Dürdane Ağayeva’nın anlatımında Hocalı soykırımın nedenleri, Hocalı’ya Ermenilerin saldırısından önce, saldırı sırasında ve saldırı sonrası cereyan eden olaylar incelenmiş, ayrıca Monte Melkonyan, Karo ve diğer Hocalı soykırımını işlemiş Ermeni celatlarının Dürdane Ağayeva’ya verdiği işkenceler, esirlikte onun maaruz kaldığı gaddarlıklar da yer almıştır.
(According to the Russian Archive Documents)
ABSTRACT
Today the study of Turkish-Muslim population of the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries, which includes the states of Azerbaijan, Georgia and Armenia, showed that there was no state or state entity in these lands belonging to Armenians, that they are alien people on these lands and relocated to the afore-mentioned territories under these treaties. The topic investigated in this article will be investigated based on the Russian archival documents and will be compared with the data in other sources. The aim of the research was to identify the size, the social and religious composition, socio-economic life and occupation of Turkish - Muslim population in the South Caucasus in the second half of the 18th and early 19th centuries according to the Russian archives, at the same time to prove that the Turks and Muslims dominated in the territories during this period, and that the Armenians are alien people in the South Caucasus.
Konunun ele alınmasında esas amac Azerbaycan Türkçesi ve Rusça’dan Türkçe’ye çeviride askerî terim meselesi ve yabancı isimlerin Türkçe yazılışı sorunlarının incelenmesi, bu sorunlara dair örneklerin verilmesi, bu örneklerden hareketle onların çözüm yollarının araştırılması, yabancı isimlerin yazılımındaki sorunların ortadan kaldırılması yönünde önerilerdir.
The problem of military terminology in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish and problems of writing foreign names in Turkish language
Language is one of the factors in the development of common historical consciousness in the Turkic peoples and in the writing of common Turkish history. In other words, the use of a common language is important and actual in terms of writing our common history. Cooperation of Azerbaijani scientists with Turkey in the field of science, organization of joint conferences and symposia and other joint events necessitated the translation of articles and books into Turkish from Azerbaijani and Russian languages. There arose a number of problems in the translation phase. The first of these problems is the terminology. The second important issue is the problem of writing foreign names in the Turkish language. The most important of these is the military terminology encountered in translation from Azerbaijani and Russian into Turkish. Proper translation of military terms from Russian and Azerbaijani into Turkish is essential in the translation process. It is not a problem to translate these terms in modern times. However, if the subject concerns the early 18th, 19th and 20th centuries, then it is really difficult, because during these centuries many military reforms had been carried out in the Ottoman army and at the same time in the army of the Tsarist Russia. In Russia, for example, military reform was carried out twice a year in the course of 150 years -since the period of Czarina Catherine up to the civil war. During this period, in the Ottoman Empire the ranks was reformed twice or three times. This must be taken into account when translating historical texts covering this period.
The main purpose of the article is to investigate the issue of military terminology while translating from Azerbaijani and Russian into Turkish and writing of the foreign names in the Turkish language, to give examples on these problems and to find ways to solve them through these examples.
olarak Ermenilerin bu hanlıkların topraklarına tehcir tarihleri, göç eden ailelerin sayısı, hatta kaç kadın ve erkek olması bile, yerli Azerbaycan nüfusunun sayısı ile kıyaslamalı olarak tarihi kaynaklar ısıgında arastırılır. Türkmençay Anlasmasından önce Nahçıvan Hanlıgına göçürülen Ermenilerin sayısı 459 aile, 2491 kisiydi. Türkmençay Anlasmasından sonra Iran’dan Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine 1334 aile, 6533 Ermeni göçürülmüstü. Türkiye’den Nahçıvan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine Ermeni nüfus göçürülmemisti. Iran’dan Irevan Hanlıgının Arazboyu bölgelerine göçürülen Ermenilerin sayısı 2112 aile, 10 000 kisi, Türkiye’den göçürülen Ermenilerin sayısı 265 aile, 1363 kisiydi. Arastırılan dönemde Irevan, Nahçıvan ve Karabag hanlıklarının Arazboyu bölgeleri ve nüfusunun sayısı degisken olmus, belirtilen hanlıkların Arazboyu bölgelerinin nüfusu genellikle Azerbaycan Türklerinden olusmustur.
MAHALS AND POPULATION OF AZERBAYCAN IN COASTAL AREAS OF ARAZ
RIVER IN THE XVIII-EARLY XIX CENTURIES (ON IRAVAN, NAKHCIVAN AND
KARABAKH KHANATES)
Basing on the sources mahals and the population of Azerbaijan in coastal areas of Araz River in the XVIII – early XIX centuries (on Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates) are investigated in the article. In the 20s of the XVIII century in coastal areas of Araz River there were 7 districts of Iravan province, 5 districts of Nakhchivansanjag and 3 districts of Ganja- Karabakh province. These areas comprised 620 villages, 44 winter pastures, 63 mezraz, 6 summer pastures. At the period of khanates 8 mahals of Iravan khanate, 6 mahals of Nakhchivan khanate, 5 mahals of Karabakh khanate located in coastal areas of Araz River. According to the census in the early XIX century in mahals of the Iravan khanate along the Araz River lived 5276 Muslim families, 30488 people. The Muslim population of the Nakhchivan khanate living in mahals along the Araz River was 2210 families, 9680 men. During the occupation of Karabakh khanate by Russia in 5 villages of Bargushadmahal along the Araz River were 146 families, in 5 villages of Bagaburdmahal 243 families, in 9 oymags of Kolanilarmahal 462 families, in 29 villages of Pusyanmahal were 612 families. As a result of the 1826 - 1828 Russia - Iran war and the 1828 - 1829 years Russia - Turkish wars, many villages of the afore-mentioned khanates along the Araz River had been destroyed and the population was displaced. As a result of pressure and harassment against the Azerbaijani population, in 1828, Muslims began to leave their lands in open or secret and continued to flee to fraternal countries. At present, on the contrary to the opinions of the invasive Armenian state, based on historical sources the date of the Armenians’ resettlement to the lands of these khanates, the number of moved families, or even the number of men and women, in comparison with the number of local Azerbaijani population is researched. Before the Turkmenchay Treaty the number of Armenians resettled to Nakhchivan khanate was 459 families, 2491 people. Following the Turkmenchay Treaty to the mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River were moved 1334 families, 6533 Armenians. No Armenian souls were moved from Turkey to the coastal mahals of Nakhchivan khanate along the Araz River. The number of Armenians resettled to Iravan khanates’ coastal areas of Araz River from Iran was 2112 families, 10. 000 people and from Turkey was 265 families, 1363 people. In the studied period the mahals and population of Iravan, Nakhchivan and Karabakh khanates’ along the Araz River had been changeable and the population mainly consisted of Azerbaijani Turks in the khanates along the River Araz.
topraklarında yaşayan Müslüman ve Hıristiyan
nüfus ilkin kaynaklara dayanarak araştırılmıştır.
18. yüzyılda Azerbaycan topraklarındaki hanlıkların
genel tasvirinin olmamamsına rağmen, Osmanlıların
18. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın
bazı eyaletlerini almasıyla düzenledikleri icmal ve
mufassal defterlerin değişik liva ve sancaklarının
etnik, dini ve nüfus sayısının öğrenilmesinde önemi
büyüktür. O sıradan da araştırılan dönemde
Azerbaycan’da bulunmuş gezginlerin bilgileri de
önem taşımaktadır. 19. yüzyılın başlarında Azerbaycan’ın
kuzey hanlıklarının Rusya İmparatorluğu
tarafından işgalinden sonra Rus memurlarının
düzenledikleri genel tasvirler bazı durumlarda kusurlu
olsa bile önemlidir. Azerbaycan nüfusunun
içeriği hanlıkların kurulma süreci, bağımsızlık ve
Rusya işgali dönemde değişik hanlıklar üzere verilmiştir.
Kaynakların karşılıklı kıyaslanması 18.-
19. yüzyılın başlarında Azerbaycan nüfusu arasında
Müslüman Azerbaycan Türklerinin kuskusuz
bir üstünlüğe sahip olduklarını, öz topraklarımıza
tehciri yapılmış Hıristiyanların, özellikle de
Ermenilerin burada azlıkta olduklarını demeye
esas veriyor. Öğrenilen dönemde Azerbaycan topraklarında
Hıristiyan unsuru yabancı olmuş, Rusya
İmparatorluğunun Azerbaycan’da kendisine
dayanak yapmak amacıyla I.Petro’nun yönetimi
yıllarından başlayarak Hıristiyanların, özellikle
de Ermenilerin topraklarımıza yapay olarak yerleştirilmesi
sonucu ortaya çıkmıştır. Hanlıkların
Rusya tarafından işgaline başlanırken Azerbaycan
Türkleri her tür sıkıştırılarak öz topraklarını terk
etmeye zorlanılmış ve bu topraklara Ermeniler
yerleştirilmişler. Bu sürece sonraki dönemlerde de
devam edilmiş, 1813 yılında Gülistan ve 1828 yılı
Türkmençay Anlaşmalarından sonra Ermenilerin
tarihi Azerbaycan topraklarına göçürülmesi toplu
özellik taşımaya başlamıştır.
414 fonunda korunan İmparator Rus Coğrafya
Derneğinin Kafkasya Şubesinin yöneticisi
Y.Kondratenko tarafından düzenlenmiş, Kars da
olmak üzere Güney Kafkasya’nın guberniya1 ve vilayetlerinin
etnografik haritaları araştırılmıştır. Tarafımızdan
araştırılan ve 9 haritadan oluşan bu belge
19.yüzyılın 80 - 90’lı yıllarında Kars’ı da kapsamakla
Güney Kafkasya’da yaşayan halkların etnik
içeriği ve nüfusuna ait bilgiler veriyor. Güney Kafkasya’da
730860 erkek ve 575446 kadın olmakla,
genel olarak 1306306 Türk yaşıyordu ki bunun
da 1139659’unu Azerbaycan Türkleri, 70226’sını
Türkler, 8893’ünü Türkmenler, 24134’ünü Karakalpaklar,
2556’sını Nogaylar, 60838’ini Kumuklar
oluşturmaktaydı. Kars Vilayetinin Daire,
Polis Sahaları ve Köylerinin Sınırları Belirtilmekle
Haritası Kars ili halkının etnik, dini ve nüfusunun
öğrenilmesi açısından çok değerlidir.
19. yüzyılın başlarına göre yüzyılın sonlarına
Rusya İmparatorluğunun Hristiyanlaştırma
politikası sonucu Güney Kafkasya’da Hristiyan
nüfus yapay olarak çoğalmıştı. Fakat tüm bunlara
rağmen 19.yüzyılın sonlarında Güney Kafkasya’da
yine de Müslümanlar (özellikle de Türk
halkları) çoğulu oluşturmaktaydı.
Coğrafi ve İstatistik Tasviri” adlı eserinde
Kafkasya’nın Tatar (Rus kaynaklarında
Kafkasya’nın Türk nüfusu, o sırada da Azerbaycan
Türkleri Tatar olarak adlandırırlardı)
halkları, onların dili, uğraşıları ve Gürcistan’ın
Tatar vilayetlerine ait kapsamlı bilgiler
vardır. German Doğu Kafkasya’da yaşayan
Tatar halklarını Kumuk, Terekemen veya
Türkmen (Azerbaycan Türkleri kastediliyor),
Nogay olarak üçe ayırır, onların Kafkasya’nın
önemli dillerinden birisi olan Tatar dilinde,
fakat değişik ağızlarda konuştuğunu belirtiyordu.
Terekemen Tatarlarının, yani Azerbaycan
Türklerinin dilinin denilebilir ki Türkçeyle
aynı olduğunu vurgulayan German onların
Kafkasya dağlarının doğu eteklerinde, Boynak,
Derbent ve Utamiş civarlarındaki deniz
kıyılarında yaşadıklarını, o sırada da tüm güney
ön sıradağlara, Alazan veya Kahetiya’dan
Hazar Denizine kadar olan topraklara sahip
olduklarını yazıyordu. Yazar bu bölgelerin
bir kısmının Gubalı Fethali Hana, diğer kısmınınsa
Nuhalı Hüseyin Hana ait olduğunu
belirtiyor. German Somhetiya vilayetinin nüfusununnüfusunun
genelinin Terekeme veya Türkmen
Tatarlarından oluştuğunu, Tatar dilinin Türk
ağzında konuştuklarını ve Müslüman olduklarını
yazıyor.
İrada Mammadova
SUMMARY
Although the wars occurring in the first half of the XIX century between Russia and the Gajar has always been in the consideration of the researchers, but the investigations on this direction not always had favored to the benefit of the Azerbaijani people and they hadn’t objectively reflected the historical reality. Main points of the facts reflecting the struggle of Lankaran khanate for her independence were misrepresented, in particular, in the works written under the soviets. Now stayed between Russia and Iran the khanate of Lankaran using its brain tried to find ways out of the existing situation. Her steps, works done, her struggle and policy on this direction, as well as reasons for tsar’s delay with declaration of the Gulustan treaty (1813) are investigated in the monograph “The khanate of Lankaran during the first Russian-Iran war”. For its strategic location the khanate of Lankaran being created in the territory of Azerbaijan in the XVIII century distinguished itself among other khanates. On one hand, the failures in creating a single united Azerbaijani state, efforts of the rulers of separate khanates in defending only their own khanates and making no concessions to each other, Iran and Russia’s invasive campaigns to these lands on the other hand, made the situation much more complicated. For Iran, Russia and Ottoman Turkey the Caucasus assumed not only economic, but a strategic importance as well. At the time England and France were struggling for gaining the sphere of influence in Iran. These states watched intently all the events occurring in Caucasus and they wished the Iran’s Gajar to take arms against Russia. Russia desiring to occupy new lands focused to make the Caspian internal sea of her own and to seize the Caucasus. The Caucasus would be a new foothold for Russia in clearing her way to the south and for occupying the Middle Asia. In such a situation during the course of the first Russian-Iran war (1804-1813) the khanate of Lankaran was always in the spotlight of Russian Empire as a strategic point. Invasion of the khanate would have helped Russia to be consolidated in the Caspian sea.
After the seizure of the fortress the Russian administrative bodies took defensive measures in the territory of the khanate. After the invasion of Lankaran by the Russian, was signed the Gulustan treaty in 1813. After signing these treaty the state of the Lankaran khanate aggravated much more. Having lost ¾ of his territory Mir Mustafa khan soon died and his son Mir Hassan khan succeeded him.
As Russia changed her attitude for khanate, Mir Hassan khan was forced out, his sisters and brothers were in enmity with him and as for the terms of the Gulustan treaty had begun to be realized the situation in the khanate became unbearable. When in 1813, agreement between Russia and Iran was signed arguments and mutual disagreements arose about the status of the Lankaran khanate, although all the problems connected with the aforesaid issue had been determined, but the consent hadn’t been achieved. That’s why the fixation of the border lines was delayed. Only 4 year later (1818) after the conclusion of the Gulustan treaty they were able to come to an agreement for the realization of this issue. But even after this argues on the fixation of the borders lasted till the second Russian-Iran war and somehow it had been on the bottom for the beginning of the war. Mir Hassan khan, who had run to Iran taking advantage from the suitable opportunity-Russian-Iran war, in 1826 returned the Lankaran khanate and the khanate joined his uprising. Having taken the power there Mir Hassan khan controlled over the khanate till the 1828. Under the terms of the Turkamanchay treaty the territory of the khanate was divided between the two states and with this the khanate was eliminated. Only after the Turkamanchay treaty the frontier between the two states crossing through the Lankaran khanate was determined.
So profound analyses of facts and sources displayed that the Lankaran khanate for her geographic and strategic location had always been in the sphere of interests of Russia and the Gajar state and during the course of the first Russian-Iran war and even after the war it had been a disputable object and an obstacle between these states in reaching the agreement.