Medieval Studies

Quel sens doit-on donner au terme de «réception» lorsqu’il s’agit d’un phénomène aussi complexe et si profondément travaillé que la conception humboldtienne du langage ? Cet article envisage deux possibilités. D’une part, la traduction des oeuvres et leur interprétation académique par le linguiste G. Ramišvili, de l’autre l’introduction de Humboldt commeautorité dans la conscience des masses dans le travail de propagande politique de Zviad Gamsakhurdia, leader du mouvement de libération nationale puis premier président de la Géorgie indépendante.L’exemple de Ramišvili représente la tragédie du chercheur obligé de mener sa carrière scientifique dans une langue étrangère. C’est l’idée humboldtienne de langue comme activité et comme vision du monde quilui fait considérer le bilinguisme comme «nuisible» pour le développement de la conscience humaine.Si Zviad Gamsakhurdia ne peut être considéré comme un spécialiste de Humboldt, c’est bien à la suite de sa propagande qu’au début des année...

saqarTvelo, Tbilisi, 2011 weli gamomcemeli Sps. `sagamomcemlo saxli qarTuli elitab ibliis samxedro enciklopedia nika xoferia avtori _ nika xoferia redaqtori _ daviT sandoZe gamomcemeli _ nugzar WiaberaSvili dizainer-damkabadonebeli _ giorgi maxaraSvili uak(UDK) 27-23(031) + 355(031) b_802

ნიკა ხოფერია ბაკურ იბერიელი და ბრძოლა მდინარე ფრიგიდუსთან (394 წ.) როგორც მისი წინამორბედი კონსტანტინე, თეოდოსიუსიც სხვა რომაელებთან ბრძოლაში უკეთესი იყო, ვიდრე გარეშე მტრებთან. ადრიან გოლდსვორთი წარმართები ბრძოლისათვის დაუსრულებელი მსხვერპლშეწირვებით, ხოლო თეოდოსიუსი მარხვითა და ლოცვით მოემზადა. რუფინუსი 394 წლის 5-6 სექტემბერს, მდინარე ფრიგიდუსის სანაპიროზე, ქალაქ აკვილეის მახლობლად, გაიმართა გენერალური ბრძოლა დასავლეთ იმპერიის მმართველ ევგენიუსსა და აღმოსავლეთ იმპერიის იმპერატორ თეოდოსიუსს შორის. ბრძოლას უნდა გადაეწყვიტა დასავლეთ იმპერიის ბედი -გამარჯვების შემთხვევაში თეოდოსიუსი სრულად ეუფლებოდა დასავლეთ რომის იმპერიას, რომელსაც ევგენიოსის მმართველობამდეც აკონტროლებდა ვალენტინიანე II-ს იმპერატორობისას. თეოდოსიუსისთვის გამარჯვება მნიშვნელოვანი იყო რელიგიური თვალსაზრისითაც, რადგან ის, ქრისტიანი იმპერატორი, უპირისპირდებოდა წარმართ (ნომინალურად ქრისტიან) ევგენიუსსა და მის მარჯვენა ხელს, დასავლეთ იმპერიის რეალურ მმართველს, ფრანკ მხედართმთავარს (Magister Militum) არბოგასტს, რომლებიც ხელს უწყობდნენ ბერძნულ-რომაული პოლითეიზმის კვლავ აღდგენასა და პოპულარიზაციას. ფრიგიდუსთან ბრძოლის შედეგმა საბოლოოდ განამტკიცა იმპერიაზე ერთი რელიგიური მრწამსის გაბატონება და წარმართობის მარცხი. თეოდოსიუსის გამარჯვება იყო იმპერიის გაერთიანების უკანასკნელი წარმატებული მცდელობა. მისი შედეგი ხანმოკლე გამოდგა, მაგრამ მიუხედავად ამისა, მან საფუძველი ჩაუყარა დასავლეთ იმპერიის, ახალ, მმართველ დინასტიას, რომელიც მას კიდევ რამდენიმე ათწლეული მართავდა. ფრიგიდუსის ბრძოლა გვიანანტიკური ხანის სამხედრო ისტორიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მომენტიც არის, რომლის მიხედვით წარმოდგენა გვექმნება ამ პერიოდის ბრძოლების სპეციფიკის, შეიარაღების, შენაერთთა ტიპებისა და ტაქტიკური თავისებურებების შესახებ. ბრძოლაში თეოდოსიუსის მხარეს იბრძოდა აღმოსავლეთ რომის იმპერიის წარმოშობით იბერიელი სარდალი, ბაკურ იბერიელი და ის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან 3 სამხედრო შენაერთს მეთაურობდა. ქრისტიანი ავტორების გადმოცემით, ბაკური შეტაკების საკვანძო მომენტში გადამწყვეტი მოქმედებით გამოირჩა და თითქმის წაგებულ ბრძოლაში გარდატეხა შეიტანა. თუ ამ ეპიზოდს ადრეული ქრისტიანული იდეოლოგიის თვალსაზრისითა და არსებული წყაროების ცნობებით გავაანალიზებთ, ჩანს რომ ის წარმოჩინდა როგორც ქრისტიანობის მახვილი, რომელიც სძლევს წარმართობას, სიმბოლო ახალი რწმენის საბოლოო გამარჯვებისა. ბაკურის მონაწილეობა ევგენიუსის წინააღმდეგ ომში და მისი როლი ფრიგიდუსის ბრძოლაში, ჩვენი კვლევის მთავარი საგანი გახლავთ და ვეცდებით ამ სტატიაში ყველა არსებული ისტორიული წყაროს საფუძველზე შევისწავლოთ ის. ომის მიზეზები და თეოდოსიუსის გალაშქრება დასავლეთ იმპერიაზე 392 წლის 15 მაისს, გალიის ქალაქ ვიენში მკვდარი აღმოაჩინეს დასავლეთ რომის იმპერატორი ვალენტინიანე II. ერთ-ერთი ვერსიით მან თვითმკვლელობით დაასრულა სიცოცხლე, უფრო გავრცელებული ვერსიით კი ის არბოგასტის ბრძანებით მოკლეს. "არბოგასტი იყო დიდი ფრანკი მხედართმთავრის რიხომერის ძმისწული. მან ადრეულ ასაკშივე დატოვა სამშობლო და იმპერიის სამსახურში შევიდა იმპერატორ გრაციანეს დროს. მისი კარიერა სწრაფად განვითარდა, რაზეც გავლენა მოახდინა მისი თანამემამულის ბაუტოს გავლენამ. ბაუტოს სიკვდილისა და მაქსიმინეს ჩამოგდების შემდეგ არბოგასტი მხედართმთავარი გახდა ვალენტინიანე II-ს დროს და დაიწყო კონტროლის დამყარება სამოქალაქო ძალებზე." 1 დასავლეთ რომის იმპერიის ტახტი თითქმის 4 თვის განმავლობაში ვაკანტური იყო და სრული ძალაუფლება არბოგასტს ეკუთვნოდა, როგორც თეოდოსიუსის ოფიციალურ მოხელეს და საქმეთა გამგეს დასავლეთ იმპერიაში. თეოდოსიუსის თანხმობით, უნდა დანიშნულიყო ახალი იმპერატორი თანამმართველი დასავლეთში. 2 თუმცა, 392 წლის 22 აგვისტოს იმპერატორად გამოცხადდა ევგენიოსი, საერო კაცი, არბოგასტის მეგობარი, თეოდოსიუსის ნების გარეშე. ოროზიუსის სიტყვებით არბოგასტმა ტირანად დანიშნა ევგენიოსი, რომელსაც მხოლოდ იმპერატორის ტიტული უწყალობა, იმპერიის მართვის სადავეები კი თვითონ დაიტოვა. როდესაც ევგენიოსის ელჩობამ მიაღწია თეოდოსიუსამდე რათა ამ უკანასკნელს ეცნო მისი მმართველობა, მან არ გასცა კონკრეტული პასუხი, მდიდრულად 1 Brian Croke, "Arbogast and the death of Valentinian II", Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 25, H. 2 (2nd Qtr., 1976), 236-237. 2 აქვილეასთან უზურპატორ მაქსიმუსის დამარცხების შემდეგ, თეოდოსიუსმა დასავლეთ იმპერიის ტახტი დაუბრუნა ვალენტინიანე II-ს, მძლავრი და მამაცი პანონიელი მხედართმთავრის, ვალენტინიანე I-სა და მისი მეუღლის არიოზელი იუსტინას ძეს. აღმოსავლეთ იმპერიის იმპერატორი გარკვეული დროით დარჩა იტალიაში საქმეების მოსაგვარებლად, შემდეგ კი, 391 წელს, კონსტანტინოპოლში დაბრუნდა და ფრანკ მხედართმთავარს არბოგასტს დაავალა იმპერატორისათვის თვალყური ედევნებინა. Croke, "Arbogast and the Death of Valentinian II", 235.

I საუკუნის რომაელი ავტორის, სექსტუს იულიუს ფრონტინუსის „სტრატაგემები", პროგრამა „ლოგოსის" ფარგლებში გამოქვეყნდა. ეს ამ თხზულების პირველი ქართულენოვანი თარგმანია და ასევე, ანტიკურ სამხედრო ტრაქტატთაგან პირველია, რომელიც ქართულად გამოიცემა.
„სტრატაგემები" მნიშვნელოვანი წყაროა ანტიკური ევროპისა და ახლო აღმოსავლეთის ისტორიის შესასწავლად. მასში თავმოყრილია ცნობები ძველი მსოფლიოს გამოჩენილი სამხედრო მოღვაწეების, ალექსანდრე მაკედონელის, ჰანიბალის, სციპიონის, კეისრის, პომპეუსის და სხვა ცნობილი სარდლების მოღვაწეობაზე, მათ ლაშქრობებზე, ტაქტიკა-სტრატეგიაზე, საველე, საალყო, საზღვაო ბრძოლებზე და წარმოადგენს ერთგვარ ანტიკურ სამხედრო სახელმძღვანელოს, კრებულს, რომლის მიხედვითაც სარდალმა უნდა იხელმძღვანელოს. ქართულენოვან გამოცემას დართული აქვს ვრცელი სამეცნიერო შესავალი და კომენტარები.

შუა საუკუნეები ისტორიის ხანგრძლივი და უაღრესად მნიშვნელოვანი ეპოქაა, რომელიც, დაახლოებით, V-XV საუკუნეებს შორის არის მოქცეული. ის უამრავ გამორჩეულ მოვლენას, სიახლეს მოიცავს: ერთიანი რომაული სამყაროს დარღვევა, ქრისტიანობისა და ისლამის გავრცელება, ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთში ახალი სამეფო-სამთავროების გაჩენა, ფეოდალური წყობილების დამკვიდრება, ჭიდილი რომის მემკვიდრეობისთვის იმპერიებს შორის, რომის პაპებისა და გერმანელი იმპერატორების დაპირისპირება ევროპაზე ჰეგემონობისთვის, მონასტრული ცხოვრების აღორძინება, ჯვაროსნული ომები, რელიგიური და სამხედრო ორდენების დაარსება, თურქ-სელჩუკთა, მონღოლთა ლაშქრობები, შავი ჭირის გავრცელება ევროპაში, რენესანსის დასაწყისი. ვინ მოთვლის, რამდენი საინტერესო ამბის აღმოჩენა შეიძლება მოვლენათა ამ გრძელ ჯაჭვში, რომელიც ხიდივით აერთებს ანტიკურობასა და მოდერნულობას; მათგან 111 ამბავს კი, ამ წიგნში წარმოგიდგენთ.

International Conference „Archival and Source Studies – Trends and Challenges", 25-27 october, 2017.
„The Lazic War: Landscape, Space, Resources” explores the military and socioeconomic history of Caucasia, Near East and the Byzantine Empire in late antiquity and early medieval periods. This study will examine geography and environment of the Lazic Kingdom based on an in-depth and comparative analysis of contemporary and period sources. It will demonstrate how natural environment of Western Georgia has changed since the Lazic War and how conducive natural conditions could have been to large-scale military operations. This thesis will provide insights into military resources the warring sides had utilized, where they were acquired and how they were transported; what lines of communication the warring sides relied upon and how large their armies could have been considering natural constraints of Lazica; what fortresses and towns were crucial to each side and how they were defended, supplied and maintained. This study will also examine how terrain and natural environment had impacted military tactics and strategy and how they shaped military objectives that belligerent sides had set and pursued. This research will contribute greatly to the advancement of the field of military history in Georgia. It will open fresh venues of research and encourage other historians, by utilizing similar approaches and methods, to re-examine other military conflicts in the history of Georgia.

Starting in the tenth century, the number of western European mercenaries had noticeably increased in the southeastern
Europe. These mercenaries participated in every military campaign waged by the Byzantine emperors in the eleventh century. European mercenaries (whom the Byzantines called “Franks”) served not only in the Byzantine empire,
but in other eastern states as well, including in the Kingdom of Georgia. They fought on the Georgian side at the Battle of Didgori in 1121. Yet their first appearance in Georgia could be attested to about fifty years earlier. According to the Muslim historian Sadr al-Din ʻAli ibn Nasir Husayni (XII-XIII c.), Georgian king Bagrat IV used Frankish troops (al Faranj) against the army of Seljuq sultan Alp-Arslan during his campaign in eastern Georgia in 1068. Several Georgian and foreign historians have associated these mercenaries with the Varangians, who had served in Bagrat IV’s military forces some twenty years earlier. Our research suggests that Sadr al-Din’s “al Faranj” were in fact the Franks, rather than the Varangians.
Based on Byzantine and Muslim sources, this article explores political situation in the Caucasus, Byzantine empire and the Islamic world in the second half of the eleventh century and examines on the presence of military contingents of mercenaries in the Byzantine service. By this time Frankish mercenaries had become an important element in the
Byzantine armies and unlike the Varangians their regiments often served on the eastern border territories (“themes”) of the empire, close to the south borders of the Georgian kingdom. Before the battle of Manzikert (1071), Franks played a central role in military raids and skirmishes that Emperor Romanos IV Diogenes waged against the Seljuq Turks. Some
Frankish leaders, such as Hervé Frankopoulos, Roussel de Bailleul, and Robert Crepin, gained considerable influence at the Byzantine court. Varangians and Franks were well known in the Islamic world and it seems implausible that a well informed historian such as Sadr Al-Din would confuse them.

ანტიკური ხანიდან ისტორიის ახალ პერიოდამდე, საქართველოს ტერიტორიაზე, მრავალი ომი, ბრძოლა, შეტაკება, დიდი თუ მცირე სამხედრო კამპანი გაიმართა. დიაოხისა და კოლხას, იბერიის, ერთიანი საქართველოს სამეფოს თუ სხვადასხვა პერიოდში დაშლილი ქართული სამეფო-სამთავროების ცხოვრებაში, მუდმივი საჭიროების გამო, სამხედრო საქმეს - მაღალი ხარისხის აბჯარ-საჭურვლის დამზადებას, სამხედრო ვალდებულების მქონე მამაკაცთა მომზადებას საბრძოლველად, მოქირავნე მეომრების შეკრებას, სამხედრო ტაქტიკის შემუშავებას სხვადასხვა გარემოებების შესაბამისად, ციხესიმაგრეების აგებასა და დაცვას - უმნიშვნელოვანესი ადგილი ეჭირა. სამხედრო საქმე პერიოდულად ვითარდებოდა, იცვლებოდა და დროის სტანდარტებს ერგებოდა. ქართველი მეომრები ცდილობდნენ იმ გამოწვევებისთვის ეპასუხათ რაც მათ წინაშე დგებოდა. სხვადასხვა დიდ იმპერიასთან, მომთაბარე თუ მკვიდრ ცივილიზაციებთან ბრძოლის შედეგად, საქართველოს მრავალფეროვანი სამხედრო ისტორია აქვს.
ამ წიგნში, ისტორიულ წყაროებზე, არქეოლოგიურ მასალებსა და სათანადო სამეცნიერო ლიტერატურაზე დაყრდნობით, განხილულია ქართული სამხედრო ხელოვნების ისტორია ანტიკური ხანიდან XVIII საუკუნის ბოლომდე. თითოეული ეპოქის სამხედრო საქმის, შეიარაღების, ტაქტიკის განხილვის შემდეგ, მოცემულია ამა თუ იმ პერიოდის მნიშვნელოვანი ბრძოლები, რომელიც წარმოდგენას გვიქმნის ამ დროის სამხედრო საქმეზე და განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს საქართველოს სამხედრო ისტორიაში.

Resources and logistics play a decisive role in every conflict. The provision of supplies to men and animals is critical for army’s morale and combat capability and is an essential aspect of military leadership. The present paper explores logistical side of power struggles between the Sasanian and the Byzantine empires in Lazica (western Georgia) in the sixth century. It provides insights into military resources the warring sides had utilized, where they were acquired and how they were transported; what lines of communication the belligerents relied upon; how crucial strongholds were supplied and maintained.
This paper offers a comparative study of the Sasanian, Byzantine and the nomad peoples’ (the Huns and the Alans) practices and underscores challenges they all had faced when it came to resources and the logistics during the Lazic War. It also draws parallels to later periods based on the Late Ancient and Late Medieval sources that provide additional information about the geography, resources and the enviroment of western Georgia. The Lazic War was one of the principal conflicts in the sixth century and further research of logistics and resource management during this war offers many new insights into warfare of the late antiquity.

The epoch, which this book touches upon, is well-known as the formation
of Europe, the dark ages of peoples’ great migration and barbarian invasions. In Europe there has never been a period of demographic, cultural, military and political changes of this scale as in IV-VI centuries. It was the period of Europe’s transformation. In III century, due to the powerful crisis the unity of the Roman Empire started to dismantle. The peoples’ migration, which became the main reason for Rome’ destruction, meant that Scandinavians, the inhabitants of the Baltic Sea shores, the peoples from the distant Russiann steps appeared on the lands, within the Empire. The new Barbarian states were founded.
In V-VI centuries, in Europe and Near East, the rulers of Constantinople
could hardly have equal rivals. Among then the primary one was Sassanian Iran. In the III century, Sassanid dynasty changed the Parthian Arsacids in Iran and they became much stronger opponents to the Romans than the Parthians.
The Sassanian expansion was more powerful and aggressive, which
contributed to Rome’s weakening. The Sassanians waged long wars against East Roman Empire (Byzantium). Sometimes one side was the winner and sometimes the second one. None of them could obtain the decisive victory. From the second half of V century, the signs of the new, great conflicts were revealed between Byzantium and Iran. One of the crucial, decisive points must have been the Caucasus. The Persians needed conquering of Lazica, in order to create a base against Byzantium and to cut off the access to the Sea for fighting against their century – old enemy. At the same they locked the North
Caucasian roads in order to eliminate the possibility for the nomadic tribes to attack the South. Byzantium also had its own aims – to keep the Caucasian kingdoms as their allies and vassals and to acquire a favorable position in respect to Iran. At the same they were also afraid of the danger, coming from the North and they planned to establish control on the Caucasian hills roads. In the condition of such a balance of powers, in Eastern Trans-Caucasus, the advantage was still in favor of Sassanian Iran in the second half of V century. Iberia, being within the interest of two great and powerful states was headed by ‘the great king’ Vakhtang Gorgasal. His reign is interesting from military, political and diplomatic points of view. Despite the limited sources, several centuries later the works of Juansher Juansheriani and the Armenian author of Gorgasali period Lazar Parpetsi are remarkable. They give various, interesting data about Vakhtang. What could the monarch of such a small country do in such a complicated situation if he did not have adequate ability. Evidently, despite his numerous defeats in the confrontation with Iran, at the expense of bloodsheds and diplomatic struggles, he still managed to keep the kingdom for quite a long time.
The research of historical problems of the Caucasus of late antique period, Near East and Europe needs profound work and maximally good reasoning in order to make the profound conclusion, working out all the relevant archaeological and documentary sources and their compliance with the specifics of the late antique period. The study of the surrounding world will enable us to draw historical parallels and supply our history with the additional data about those peoples, with whom we used to have close contacts and who had great impact on Georgia. According to the Georgian and foreign historical sources the presented work extensively views the peculiarities of the military issues of late antique period in the Georgian kingdoms and their neighboring countries, as well as certain details of the Caucasian history of the antique period.

In the 6th century, two of the greatest empires of late antiquity  - Byzantium and Sasanian Iran - fought for power in the Middle East.  The area of military confrontation included the Caucasus and local Georgian kingdoms. The local kingdoms were largely vassals of either of the two empires, depending on which was stronger at the time. This situation started as far back as the first century BC and lasted until the Islamic expansion of the 7th century. From the third century, when the Sasanian dynasty started to reign in Iran, the struggle against Rome moved up to a new level. The Iranians were already more successful due to a weakening of the Roman Empire, its division into two parts and migration of the peoples from the steppes of Asia and northern Europe. In the 5th century, the Eastern Roman Empire oppressed by the Huns and the Goths and Iran engaged in constant wars with the Hephthalites, avoided large scale confrontation between each other, though in the first half of the sixth century their conflict became apparent and soon escalated into a full-scale war. After the arrival of Justinian I (518-527) and his energetic nephew Justinian (527-565), who ran the East Roman Empire (Byzantium)  even under the rule of his uncle, the policies of the Empire changed and became more aggressive and offensive.
Justinian fought two major wars against  Iran over the Caucasus to dominate the Caucasus region, namely, against  Iberia in  526-532 and Lazica (Egris) in 541-562. The Lazic War lasted for 21 years and was mainly fought in the Kingdom of Lazica, on the territory of modern western Georgia.
The Lazic  war is the central theme of the second book in “Military History of late Antique Georgia”. The work explores the history of this large-scale military confrontation between Iran and Byzantium based on the works of the authors' of late Antique period and  modern historical research. The first part of the paper examines the landscape, space and resources of the Lazic War. The second section presents a prosopographic survey of Byzantine commanders. Also, extensive research on the two key episodes of the Lazic war - the siege of Petra and battle of the river Hippis (Tskhenistskali) are included in this part.