Papers by Ewa Cybulska-Bohuszewicz
Terminus
The aim of the article is to present how texts such as Żywoty świętych (first edition in Vilnius,... more The aim of the article is to present how texts such as Żywoty świętych (first edition in Vilnius, 1579) could influence the shaping of modern post-Tridentine expression of piety. Claims were advanced over the past decades that the hagiographic literature did not bring anything new to religious culture, and that on the contrary, it contributed to the consolidation of petrified, medieval patterns and thus impeded the spiritual development of an individual. Such views were articulated by researchers such as Henryk Barycz or Janusz Tazbir, who failed to recognize the threads of the new post-Tridentine theology and the related patterns and forms of piety in Skarga's text. The analysis presented here aims to refute these claims, arguing that Żywoty is a modern text, rooted in the spirit of the Tridentine reform. Similar arguments were put forth by Anna Kapuścińska in her monograph, and by Alina Nowicka-Jeżowa in her articles on the changes in Polish religious awareness against the background of other European countries at that time. Their findings are presented in the introductory part of the article. In the next part, the author focuses on describing specific expressions of piety (such as pilgrimages, processions, image worship, etc.) and how they are reflected in Żywoty. As it turns out, these are not relics of the Middle Ages, with Skarga's narrative overtly encouraging his readers to be active, rather than passively perpetuate the usual patterns and dogmas. Żywoty is therefore a modern work, in line with the recommendations of the Council, which is also related to the fact that its author came from the environment of the Jesuits, who were extremely progressive at the time and advocated their own concepts of spiritual development, following the teaching of the founder of the congregation, Ignacy Loyola.
Pamiętnik Literacki, 2018
Powodem napisania tego artykułu jest-trwająca już czas niemały-dyskusja na temat (domniemanego) r... more Powodem napisania tego artykułu jest-trwająca już czas niemały-dyskusja na temat (domniemanego) rozwiązania gadki, jaką onegdaj zadał Jan Kochanowski wdzięcznym wielbicielom swego poetyckiego dowcipu. Nie wiemy, czy współcześni pisarzowi admiratorzy owego talentu potrafili rozwikłać ją w lot, czy też biedzili się ze znalezieniem odpowiedzi tak, jak biedzimy się z tym my: badacze literatury dawnej. I to już od kilku pokoleń. Rzecz cała zamyka się w zaledwie kilku wersach: Jest źwierzę o jednym oku, Które zawżdy stoi w kroku. Ślepym bełtem w nie strzelają, A na oko ugadzają. Głos jego, by piorunowy, A zalot nieprawie zdrowy. [Gadka, KF s. 129-130 1 ]. [...] zewsząd powstają Srogie wiatry, zewsząd strachu ludziom dodają Chmury czarne, gradu pełne, i t r z a s k a w i c e [...]. [KF s. 85] I jeszcze dwa zwięzłe przykłady, których dostarcza Lexicon Latino-Polonicum [...] Jana Mączyńskiego: Et Bruta fulmina, apud Plinium: P i o r u n o w e u d e r z e n i e, które żadnemu nie przepuszcza, to jest nie ma na nikogo osobliwego względu, wszystki zarówno straszy, albo, która bez wieści a błyskania jednym razem t r z a ś n i e. [M k. 27b] Fulgor, fulgoris: Jasność. Fulgores & tonitrua: ł y s k a n i e i t r z a s k a n i e.
Prace Polonistyczne, Oct 27, 2021
The paper presents an analysis of the life of St. Wilhelm. It is based on The Lives of the Saints... more The paper presents an analysis of the life of St. Wilhelm. It is based on The Lives of the Saints (Żywoty świetych) by Piotr Skarga published in Vilnius in 1579. The article is a development of earlier findings and researches on the phenomenon of transgression in The Lives of the Saints [Cybulska-Bohuszewicz 2018, 13–36]. As tools of analysis, it uses the concepts developed by thinkers such as Georges Bataille, Józef Kozielecki and Victor Turner. The work is innovative, because so far The Lives of the Saints has not been studied in this way. At the same time, the sketch is only a contribution to further research, culminating in a monograph devoted to the issues of transgression, sanctity and atopy in the work mentioned.
Terminus, 2019
You Are Evidently Inferior Even to Beasts." Zoomorphic Incarnations of Satan in Piotr Skarga's Th... more You Are Evidently Inferior Even to Beasts." Zoomorphic Incarnations of Satan in Piotr Skarga's The Lives of the Saints The paper presents the animal incarnations of Satan in the The Lives of the Saints (Żywoty świętych) by Piotr Skarga. Animal motifs are not independent elements in this work, but only part of larger narrative entireties, so-called miracula, which have not yet been analysed. Scholars (H. Barycz, J. Tazbir) considered them elements that depreciated a monumental work of art. These views have been revised recently. Newer findings (by authors such as A. Kapuścińska, A. Ceccherelli, A. Nowicka-Jeżowa, K. Kiszkowiak) shed a slightly different light on the miraculous plots in The Lives of the Saints. However, even these researchers do not offer detailed analyses of miracula. On the contrary, they publish panoramic, comprehensive studies that usually present such texts in the context of a specific problem (e.g. the influence on the shape of post-Tridentine devotion). In this paper, Cybulska attempts to interpret animal motifs using the findings of the so-called Silesian school of micrology. This method seems appropriate as it involves focusing on detail. Moreover, as Aleksander Nawarecki stated, "The aspect of degradation, or rejection is important. " This is how miracula were perceived for a long time-as elements that diminish the value of The Lives of the Saints. Are miracular motifs, and specifically animal motifs present in them, irrelevant from the perspective of literary studies? This paper is intended to 5 A. Nowicka-Jeżowa, Pokolenia trydenckie między tradycją a wyzwaniami przyszłości, w: Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej. Powszechność i narodowość polskiego katolicyzmu, red.
Roczniki Humanistyczne
Artykuł stanowi analizę motywów zwierzęcych występujących w Żywotach świętych P. Skargi. Mogłoby ... more Artykuł stanowi analizę motywów zwierzęcych występujących w Żywotach świętych P. Skargi. Mogłoby się wydawać, że nie pełnią one istotnej roli w monumentalnym przecież dziele. Jednak kiedy zwrócimy na nie baczniejszą uwagę, okazuje się, że są nośnikami cennych informacji, związanych z tym, w jaki sposób na gruncie chrześcijaństwa kształtowały się poglądy dotyczące miejsca człowieka i zwierząt we wszechświecie. Analiza zebranych w artykule motywów ukazuje, że nie mają racji bytu rozpowszechnione (zwłaszcza w ostatnim czasie) stereotypy, wynikające głównie z błędnego odczytania biblijnej frazy: „Czyńcie sobie ziemię poddaną”, w świetle których chrześcijaństwo jako religię już od samego początku cechować miał jakoby brak szacunku do stworzonego świata i instrumentalne podejście do zwierząt. Podobnie błędne jest przeświadczenie, że przyjazne relacje z „braćmi mniejszymi” miał tylko św. Franciszek z Asyżu, zaś inne święte osoby nie były związkami z nimi zainteresowane. Prezentowany tekst ...
Autobiografia
Artykuł stanowi tylko niewielki wycinek moich dotychczasowych ustaleń w kwestii powiązania zjawis... more Artykuł stanowi tylko niewielki wycinek moich dotychczasowych ustaleń w kwestii powiązania zjawiska transgresji z fenomenem świętości. Dalsze obserwacje i wnioski zostaną przedstawione w przygotowywanej przeze mnie książce: "Żywoty świętych" Piotra Skargi: atopia-świętość-transgresja.
Autobiografia, 2018
Żywoty świętych Piotra Skargi-biografie transgresyjne. Prolegomena do przyszłych badań 1 Streszcz... more Żywoty świętych Piotra Skargi-biografie transgresyjne. Prolegomena do przyszłych badań 1 Streszczenie Artykuł jest omówieniem fenomenu osobowości transgresyjnej na przykładzie Żywotów świętych Piotra Skargi. Każdy z bohaterów tego utworu posiada biografię transgresyjną, to znaczy, poprzez swoje życie dokonuje aktu przekształcenia siebie oraz wyjścia (transgressio) poza porządek profanum i przejścia w porządek sacrum. Narzędziem opisu tego fenomenu są pojęcia z zakresu psychologii transgresyjnej. Praca ma charakter wstępu do dalszych badań. Słowa kluczowe świętość, transgresja, osobowość Żywoty świętych wydają się zbiorem bardzo dobrze przebadanym i przeanalizowanym, o czym świadczy bogata bibliografia skargowska. Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie dzieła jezuity z zupełnie innej perspektywy, w oparciu o ustalenia psychologii tzw. transgresyjnej. W części pierwszej tekstu zostanie ukazany związek leksyki XVI-wiecznej, a więc i używanej przez Skargę, z ogólnym pojęciem transgresji, część druga będzie poświęcona temu, jak biografie * Kontakt z autorką: [email protected] 1 Artykuł stanowi tylko niewielki wycinek moich dotychczasowych ustaleń w kwestii powiązania zjawiska transgresji z fenomenem świętości. Dalsze obserwacje i wnioski zostaną przedstawione w przygotowywa-nej przeze mnie książce: "Żywoty świętych" Piotra Skargi: atopia-świętość-transgresja.
Pamiętnik Literacki, 2011
1 Nawiązuję do tytułu pracy S. ž i ž k a Kukła i karzeł. Perwersyjny rdzeń chrześcijaństwa (przeł... more 1 Nawiązuję do tytułu pracy S. ž i ž k a Kukła i karzeł. Perwersyjny rdzeń chrześcijaństwa (przeł. M. K r o p i w n i c k i. Bydgoszcz-Warszawa-Wrocław 2006), który wprawdzie opisuje zupełnie inne zjawiska, ale cechujące się, tak jak Rozmyślania dominikańskie, pewną dwuwarstwową strukturą. Za pomocą metafory kukły -atrakcyjnej wizualnie, ale pustej wewnątrz i niezdolnej do wykonywania jakichkolwiek poruszeń -i ukrywającego się w niej karła: odrażającego, lecz będącego faktycznym jej motorem, žižek przedstawia ambiwalencję pewnych sytuacji, np. Judasza, który musiał zdradzić Jezusa, aby mogło się dokonać zbawienie ludzkości. Z jednej strony był więc zdrajcą, z drugiej -bohaterem, który świadomie zdecydował się na wieczne potępienie, by wypełnić plan Boga. Ambiwalentna jest także postawa Chrystusa skazującego Judasza na wieczne potępienie, pomimo wiedzy, że bez niego zbawienie nie byłoby możliwe. Ta sama ambiwalencja kryje się w Rozmyślaniach. Z jednej strony, jest to tekst mający ukazywać okrucieństwo męki Jezusa, nakłaniać do współczucia, z drugiej -owo współczucie jest niczym žižkowa kukła: piękna z zewnątrz, ale martwa i pusta w środku. Kryje się w niej kierujący nią szpetny karzeł. Owym karłem, ukrywającym się w kukle współczucia, a jednocześnie poruszającym nią, jest w Rozmyślaniach perwersja. Zasłonięta "kukłą" współczucia stanowi o istocie tego tekstu. 2 M i s t r z E c k h a r t, Traktaty. Przeł., oprac. W. S z y m o n a. Poznań 1987, s. 166. 3 Rozważanie męki w najdrobniejszych jej szczegółach (meditatio) zmierza do wewnętrznego poruszenia człowieka (movere), wywołując w nim zdolność do współodczuwania (compassio), by go następnie skłonić do naśladowania (imitatio). Zob. J. J. K o p e ć, Nurt pasyjny w religijności polskiej. W zb.: Męka Chrystusa wczoraj i dziś. Red. H. D. Wojtyska, J. J. Kopeć. Lublin 1981, s. 47. 6 EWA CYBULSKA-BOHUSZEWICZ poraża, a jednocześnie fascynuje i rodzi pytanie o źródła owej "chorej", perwersyjnej imaginacji.
Litteraria Copernicana, 2012
Ewa Cybulska-Bohuszewicz -doktor, adiunkt w Pracowni Słownika Polszczyzny XVI w. IBL PAN w Toruni... more Ewa Cybulska-Bohuszewicz -doktor, adiunkt w Pracowni Słownika Polszczyzny XVI w. IBL PAN w Toruniu. Autorka monografii "On utwierdził na wieki niebo niestanowne" Chrześcijańska wizja kosmosu w poezji polskiej (od połowy XVI do po� łowy XVIII w.) (Warszawa 2010), oraz artykułów poświęconych literaturze dawnej, m.in.: Mistic motifs in 17th Century Polish Poetry in the Context of Spanish Meditatio Culture; Motywy astralne w polskiej barokowej poezji miłosnej, "Perwersyjny rdzeń" Rozmyślań dominikańskich. Zainteresowania badawcze: sacrum a zjawiska graniczne w literaturze dawnej, astronomia, alchemia i hermetyzm renesansowy. p r o o f 1(9)/2012 LITTERARIA COPERNICANA "W namiętnościach cielesnych […] prawie obumarły ". Techniki umartwienia ciała w Żywotach świętych. Piotra Skargi
Pamiętnik Literacki, 2018
Uploads
Papers by Ewa Cybulska-Bohuszewicz