Bu kitap, Birinci Dünya Savaşında binlerce insanımızın yaşamını sona erdiren tifüs salgınını bilg... more Bu kitap, Birinci Dünya Savaşında binlerce insanımızın yaşamını sona erdiren tifüs salgınını bilgisi, üstün çalışması, teşkilatçılığı ve disipliniyle kontrol altına alınmasına olanak sağlayan, yaşamı boyunca kendini ülke nüfusunu tehdit eden bulaşıcı hastalıklarla mücadeleye adayan Ord. Prof. Dr. Tevfik Sağlam'a ithaf edilmiştir.
Bu kitap, deri ve zührevi hastalıklar alanında yaptığı özgün bilimsel çalışmaları yanında bugün k... more Bu kitap, deri ve zührevi hastalıklar alanında yaptığı özgün bilimsel çalışmaları yanında bugün kendi adıyla anılan "Behçet" hastalığının tedavisini bularak milyonlarca insana şifa kaynağı olan Türk Bilim İnsanı Dr. Hulusi Behçet'e ithaf edilmiştir.
Prof. Dr. Halil İnalcık’ın Mirası: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan Cumhuriyet Türkiye’sine Uluslararası Tarih Araştırmaları Sempozyumu , 2024
XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’ne giren tütün kısa süre içerisinde devlet için önemli ... more XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’ne giren tütün kısa süre içerisinde devlet için önemli bir gelir kalemin dönüşmüştü. Bu önem XIX. yüzyılın başlarından itibaren tütün üzerinden alınan vergilerin yaygınlaştırılmasıyla daha da artmıştı. Bu vergilerden kaçmanın yollarını arayan tütün üreticisi, çiftçisi ve tüketicisi kaçakçılığa yönelmişti. Bu nedenle tütün üzerinden ilk verginin tahsil edilmesi ve ilk yasaklayıcı politikanın hayata geçirilmesinden itibaren bu sektörde kaçakçılık faaliyetleri başlamıştı. Kaçakçılığa karşı alınan tedbirler arasında en önemlileri ise görevlendirilmiş olan kolluk kuvvetleri olmuştu. Görev icra eden bu kolluk kuvvetleri devletin himayesi altındayken ciddi sorun yaşanmazken tütünün yabancı sermaye eliyle 27 Mayıs 1883 tarihinde kurulan özel bir işletme olan Reji Şirketi’nin denetimine bırakılmasıyla birlikte şirketin kolluk kuvveti olarak örgütlenen kolcuların birtakım usulsüz girişimlerinden dolayı sorunlar cereyan etmeye başlamıştı. Bu sorunların yaşandığı yerlerden biri de tütün üretiminin, ticaretinin ve tüketiminin yoğun olarak yapıldığı Yanya vilayeti olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı 1883 ile 1912 yılları arasında tütün kaçakçılığıyla mücadele çerçevesinde Yanya Reji İdaresi çatısı altında faaliyet gösteren bazı kolcuların usulsüz girişimlerinin neler olduğunu ve bu girişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları arşiv belgeleri, salnameler ve araştırma-inceleme eserler ışığında ortaya çıkarmaktır. Bu tür kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan önemli olanları kolcuların bölgede hırsızlık, zimmete para geçirme, adam öldürme veya yaralama, kaçakçılarla birlikte hareket etme ve kaçak tütün tüketme gibi yasadışı girişimlerde bulunmalarıydı.
19. yüzyıl Osmanlı açısından savaşların ve ekonomik bunalımların yaşandığı bir asır olmuştur. Gel... more 19. yüzyıl Osmanlı açısından savaşların ve ekonomik bunalımların yaşandığı bir asır olmuştur. Gelir kaynaklarının azalışı bu bunalımı derinleştirmiştir. Devlet yöneticileri çözümü dış borçlara başvurmakta bulmuştur. Bu çerçevede 1854 yılında Kırım Savaşı nedeniyle başlatılan dış borçlanma serüveni 1876 yılında moratoryum ilanına kadar devam etmiştir. Alacaklı Avrupalı devletler ise borçlarını tahsil etmek için 1881 yılında Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi’ni kurmuşlardır. Bu idareye altı çeşit verginin tahsil ve harcama yetkisi verilmiştir. 1928 yılında faaliyetlerine son verilecek olan bu idareye imparatorluk genelinde faaliyet yürütme yetkisi tanınmıştır. Bu nedenle idare geniş bir kadro yapılanması oluşturmuştur. Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi, faaliyetlerini kesintisiz ve organize bir şekilde yürütmek için istihdam politikasını şekillendiren nizamnameyi 1901 yılında hazırlamıştır. Düyûn-ı Umûmîyye-i Osmaniye Varidat-ı Mahsusa İdaresi Memurin Nizamnamesi adıyla hazırlanmış olan bu metnin incelenmesiyle yapılan bu çalışmada idarenin istihdam politikası temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede idarenin kuruluşu, idarenin örgütsel yapısı, kadro yapılanması ve memurların özlük hakları nizamname metni çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, özellikle nizamnamede yer alan hükümlerin imparatorluk genelinde uygulamadaki karşılıklarının neler olduğu üzerinde durulmuştur. Nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan bu çalışma içerik analizine uygun olarak oluşturulmuştur. İmparatorluğun farklı bölgelerinde gerçekleşen gelişmelere dair örnekler, arşiv belgelerinin yanı sıra araştırma-inceleme eserlerden istifade edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yapılan değerlendirmeler nizamnamede yer alan hükümlerin genellikle imparatorluk sahasında tatbik edilebildiğini göstermektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu dış borç serüveni 1881’de Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin k... more Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu dış borç serüveni 1881’de Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulmasıyla neticelenmiştir. Bu idarenin denetimine bırakılan ürünlerden biri olan tütün ise 1883’te faaliyete geçen Reji Şirketi tarafından idare edilmiştir. Şirket, ülke merkezinde kurumsallaştığı gibi Yanya vilayetinde de örgütlenmiştir. Yanya Reji İdaresi’nin incelendiği bu çalışmanın temel amacı, 1883 ile 1912 yılları arasında tütün sektöründeki 29 yıllık tekel imtiyazını elinde bulunduran İdare’nin her türlü faaliyetini ele alarak vilayetin ekonomisine ve sosyal yapısına olan etkilerini tespit etmektir. Bu doğrultuda çalışmada ilk etapta Yanya’nın coğrafi sınırları ile idari taksimatının yanı sıra Reji’nin bölgedeki teşkilat yapısı ile kadro yapılanması hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra İdare’nin tütünü kontrol altına almak amacıyla hayata geçirmiş olduğu politikaların İdare ile çiftçi, tüccar ve mahalli yöneticilerle olan ilişkileri nasıl şekillendirdiğine değinilmiştir. Tüm bu gelişmeler daha çok birincil kaynak olarak nitelendirilebilecek arşiv belgeleri ile salnamelere başvurularak gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmada, birincil kaynakların dışında araştırma-inceleme eserlerden de istifade edilmiştir. Bu tür kaynaklardan istifade edilerek hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir; İdare’nin Yanya’da tütün ekonomisinin tasviriyle ilgili önemli bir konuma sahip olduğu, bölgede muazzam bir teşkilat yapısıyla örgütlendirilerek kalabalık bir kadro yapılanmasına sahip olduğu vilayetin istihdam politikasına ciddi katkılar sağladığı, İdare’nin uygulamalarından dolayı birçok kaçakçılık faaliyetinin gerçekleştirildiği ve kaçakçılarla ilgili adli süreçlerin işletildiğidir.
Uluslararası Amasya Sosyal Bilimler Araştırmaları Sempozyumu I "Abdizade Hüseyin Hüsameddin Yaşar & Amasya Tarihi", 2024
Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu borçlanma serüveni 1881 yılında Düyun-ı Umumiye İdaresi... more Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu borçlanma serüveni 1881 yılında Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. İdarenin denetimine bırakılan Osmanlı tütünleri için 27 Mayıs 1883 yılında Reji Şirketi kurulmuştur. 15 Nisan 1884 tarihinde ülke genelinde örgütlendirilerek faaliyetlerine başlayan şirketin aktif olduğu önemli bölgelerinden olan Amasya sancağında 1883 ile 1925 yılları arasında Sivas Reji İdaresi’ne bağlı müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır. Amasya Reji Müdürlüğü’nün incelendiği bu çalışmanın temel amacı; müdürlüğün 42 yıllık tütün sektöründeki imtiyazını ele alarak müdürlük ve tütünle ilgili meydana gelen her türlü faaliyeti incelenerek sancağın ekonomisine ve sosyal yapısına olan etkilerini tespit etmek olmuştur. Bu çerçevede ilk etapta Amasya sancağının idari statüsü ile coğrafi sınırları hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Daha sonra rejinin bölgedeki teşkilat ile kadro yapılanması hakkında bilgi aktarılmıştır. Son olarak müdürlüğün tütünü kontrol altına almak amacıyla hayata geçirmiş olduğu politikalar, bu politikaların müdürlük ile çiftçi, tüccar, tüketici ve mahalli yöneticilerle olan ilişkileri nasıl şekillendirdiğine değinilmiştir. Bu ilişkilere bağlı olarak ortaya çıkan kaçakçılık faaliyetleri ile reji kolcularının tutumu ele alınmıştır. Tüm bu gelişmeler arşiv belgeleri ile salnamelere başvurularak gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. Birincil kaynaklardan elde edilen bulgular araştırma-inceleme eserlerle desteklenmeye çalışılmıştır. Bu tür kaynaklardan istifade edilerek hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan bazıları müdürlüğün sancakta tütün ekonomisinin tasviriyle ilgili önemli bir konuma sahip olduğu, bölgede muazzam bir teşkilat ve kalabalık bir kadro yapılmasına sahip olduğu, vilayetin istihdam politikasına ciddi katkılar sağladığı, idarenin uygulamalarından dolayı birçok kaçakçılık faaliyetinin gerçekleştirildiği ve kaçakçılarla ilgili adli süreçlerin işletildiği çıkarımı yapılabilir.
Rumeli’de özellikle 20. yüzyılın başlarında çetecilik faaliyetlerinde artış yaşanmıştı. Bölgedeki... more Rumeli’de özellikle 20. yüzyılın başlarında çetecilik faaliyetlerinde artış yaşanmıştı. Bölgedeki çetecilik faaliyetleri etnik ve mezhepsel farklılık ile sosyo-ekonomik gerekçelerden dolayı zuhur etmişti. Bu nedenle Osmanlı yönetimi çetecilikle mücadele çerçevesinde birçok nizamnameyi uygulamaya koymak zorunda kalmıştı. Bunlardan biri Rumeli Vilayetinde Şekâvet ve Müfsidatın Men’i ve Mütecassırların Takip Te’dibi Hakkında Kanun Layihasıdır. 1909 ile 1910 yılları arasında yürürlükte olan nizamnamenin tatbiki çalışmanın ana temasını oluşturmaktadır. Bu kapsamda elde edilen verilerin incelenmesiyle nizamnamede yer alan hükümlerin hangi bölgelerde ne şekilde tatbik edildiğini tespit etmek çalışmamızın temel amacını oluşturmaktadır. 1909 ile 1910 yılları arasında Rumeli vilayetleriyle İzmir ve Aydın bölgelerinde tatbik edilen nizamnamenin hükümlerine dair örnekler arşiv belgeleri ve telif eserlerden istifade edilerek incelenmiştir. Bu çerçevede nizamnamenin tatbik edildiği bölgeler ile oluşan tepkiler, İstitlâ’ Komisyonlarının yetki ve faaliyetleri, çetelerle mücadelede aktif olan görevliler ve Divan-ı Harp Mahkemeleri ile çetecilere verilen cezalar ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Bu doğrultuda yürütülen çalışmayla layihanın hazırlanma sürecinin nasıl gerçekleştiği, layihada yer alan hükümlerin neler olduğu, layihanın Rumeli’de hangi vilayetlerde uygulanıp, uygulanmadığı, layihanın Anadolu’da hangi bölgelerde tatbik edildiği, tatbik sırasında karşılaşılan zorlukların neler olduğu, yakalanan çetecilere verilen cezaların neler olduğu ve son olarak layihada yer alan hükümlerin tatbiki karşısında ahalinin göstermiş olduğu tepkilerin neler olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2024
Reji Şirketi, Osmanlı İmparatorluğu genelinde tütünün üretim, tüketim, ticaret ve imalatını denet... more Reji Şirketi, Osmanlı İmparatorluğu genelinde tütünün üretim, tüketim, ticaret ve imalatını denetim altına almak amacıyla çokuluslu yabancı sermaye eli ile kurulmuş bir müessesesidir. Tütünün her türlü faaliyetini denetlemek amacıyla Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi bünyesinde 1883 yılında kurulan şirket, 1884 yılında imparatorluk genelinde teşkilatlanmıştır. Teşkilatlandırıldığı vilayetlerden biri de Ankara'dır. 1925 yılına kadar vilayette faaliyette olan idare; politikalarından dolayı üretici, tüketici ve tüccar ile birtakım sorunlar yaşamıştır. İdarenin bu kesimlerle yaşamış olduğu sorunların yanı sıra kendi bünyesinde istihdam etmiş olduğu görevlilerle ilgili usulsüzlükler meydana gelmiştir. Ankara Reji İdaresi'ndeki bu problemlerin temel kaynağı idare kasasından memurların zimmetlerine para geçirmeleridir. Bu bağlamda, Ankara Reji İdaresi'nde ambar memuru Kasapyan Nazmi Efendi'nin yolsuzluk davası çalışmanın ana temasını oluşturmuştur. Bu konu kapsamında elde edilen bilgiler incelenerek dava sürecinin ne şekilde cereyan ettiği ve neticelendiğini tespit etmek çalışmanın temel amacını oluşturmuştur. Nazmi Efendi ile idare arasında 1904 ile 1910 seneleri arasında cereyan eden zimmet davası arşiv belgeleri ve telif eserler ışığında incelenmiştir. Bilhassa şirketin teşkilat yapısı, iddiaların Ankara Vilayeti Meclis-i İdaresi Bidayet Mahkemesi'nde tahkik edilmesi ve kararın Şûrâ-yı Devlet Muhakemat Dairesi İstînâf Mahkemesi'nde temyiz edilmesi süreci ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Kasapyan Nazmi Efendi'nin hukuki sürecinde farklı makamların işletildiği, gayrimüslim bir vatandaşın üst mahkemeye müracaat edebildiği, özerk yapısı olmasına rağmen devlet adli makamlarının nihai karar mevkii olduğu gibi sonuçlar, çalışmanın bulguları arasındadır.
Osmanlı Devleti’nin son dönem ticari hayatında başlayan değişim ecza sektörünü de etkilemişti. Se... more Osmanlı Devleti’nin son dönem ticari hayatında başlayan değişim ecza sektörünü de etkilemişti. Sektörde değişimlerden etkilenen ticarethaneler, anonim şirket olarak teşekkül ettirilmeye başlanmıştı. Bu şirketlerden biri çalışmamızın konusunu oluşturan Merkez Ecza Ticarethanesi Osmanlı Anonim Şirketi adıyla 1911 yılında kurulması için girişimlerde bulunulan müesseseydi. Bu çalışmanın temel amacı; eczacılık sektöründe 1913 yılında faaliyetlerine başlayan şirketin kuruluş süreci, idari ve kadro yapılanması, mali yapısı, şirketin hukuki hakları ve tasfiye sürecinin ne şekilde cereyan ettiğini tespit etmektir. Ayrıca her ne kadar şirketin ticari faaliyetlerine dair bilgiler elde edilememiş olsa da şirkete tanınan ticari yetkilerden hareketle müessesenin ticari faaliyetleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan çalışma, doküman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, ticarethanenin Osmanlı hukuku çerçevesinde kurulduğu, İstanbul merkezli teşkilatlandırıldığı, tıbbi ile kimyevi sektöründe ticari faaliyetler yürüttüğü ve İstanbul dışında herhangi bir şubesinin olmamasına rağmen uluslararası ticari bir müessese olarak teşkilatlandırıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda elde edilen verilerden hareketle şirketin İstanbul bölgesinde tıbbi ve kimyevi sektöründe faaliyet yürüten uluslararası şirket olduğuna dair özgün izahatta bulunulabilir. Fakat ticari faaliyetlerine dair bilgilerin elde edilememesi ve ticarethaneye tanınan imtiyaz müddetinin kesin olarak ne zaman sonra erdiğine dair bilgilerin tespit edilememiş olması çalışmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır.
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2024
Demokrat Parti iktidarının ortalarından itibaren finansman kaynağında yaşanan sıkıntılara bağlı o... more Demokrat Parti iktidarının ortalarından itibaren finansman kaynağında yaşanan sıkıntılara bağlı olarak yatırımların durması gündelik hayatta olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bu olumsuz sonuçlardan bazıları döviz kurunda meydana gelen artış, ithal ürün fiyatlarının artması, gıda ve giyim sektöründe fiyat artışı ve mal darlığının yaşanması olmuştur. Ekonomide yaşanan bu olumsuz gelişmeler alım gücü son derece düşmüş olan vatandaşları uygun fiyata satılmakta olan kaçak ürünlere yönlendirmiştir. Haliyle kaçak ürünlere artan talep beraberinde kaçakçılık faaliyetlerinin de artmasına yol açmıştır. Hükümet ise bir yandan hayat pahalılığını ortadan kaldırmak için ekonomik politikaları hayata geçirmeye çalışırken diğer tarafından da kaçakçılıkla mücadelede birtakım tedbirler almıştır. Bu bağlamda alınan tedbirler doğrultusunda Jandarma Genel Komutanlığı’nın 1955-1958 yılları arasında Türkiye’de yürütmüş olduğu mücadele neticesinde meydana gelen kaçakçılık vakaları, bu vakalara düzenlenen askeri operasyonlar, bu operasyonlar neticesinde ele geçirilen kaçak malların türleri ve miktarları, yakalanan kaçakçıların miktarı ile kaçakçılık faaliyetlerinin gerçekleştiği bölgeleri tespit etmek çalışmamızın temel amacını teşkil etmektedir. Jandarma Genel Komutanlığı’nın tutmuş olduğu raporlar ve arşiv belgelerinin yanı sıra telif eserlerden istifade edilerek yürütülen bu çalışma neticesinde dört yıllık zaman zarfında 9.905 kaçakçılık vakasının meydana geldiği, 7.505 sağ, yaralı veya ölü kaçakçının yakalandığı, 19.852.504 Türk lirası değerinde kaçak malın ele geçirildiği tespit edilmiştir. Ülke güvenliği ve hazine gelirleri için tehdit olarak algılanan kaçakçılığı ortadan kaldırma hususunda Jandarma Genel Komutanlığı’na önemli rol düştüğü algılanmıştır. Komutanlık tarafından kaçakçılara yönelik operasyonların kesintisiz şekilde devam ettirildiği saptanmıştır. Ele geçirilen mallara dair istatistiki verilerin analizi sonucunda ise kaçakçılığın tam anlamıyla önlenemediği ifade edilmiştir.
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2024
Avrupa ülkeleriyle eş zamanlı olarak Osmanlı
İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan elektrik,
im... more Avrupa ülkeleriyle eş zamanlı olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan elektrik, imparatorluk genelinde XX. yüzyılın başlarından itibaren yaygınlık kazanmıştı. Bu yüzyıla gelindiğinde elektrik artık elektrikli tramvaylar aracılığıyla ulaşım amaçlı da kullanılmaktaydı. Haliyle bu durum da elektrikten istifade eden nüfusun artmasını sağlamıştı. İmparatorluk yönetimi ise artan bu talebe cevap verebilmek için halkın elektrikten ve elektrikli tramvaylardan istifade edebilme hakkını kamu hizmeti olarak tanımlamıştı. Bu hizmetin karşılanmasında çoğu yerde özel girişimciler aktif görev üstlenmişlerdi. Ancak imparatorluğun son dönemlerine doğru ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında ekonomide başlatılan millileştirme politikası çerçevesinde özel sermayeli elektrik ve elektrikli tramvay işletmeleri, belediyelerin himayesine alınmaya başlanmıştı. Özel sermaye ile başlayan ancak daha sonradan belediyenin denetimine giren elektrik ve elektrikli tramvay işletmesinin bir örneği de Adana şehrinde görülmüştür. Bu çerçevede Adana şehrinin aydınlatılması için kullanılan elektrik ve ulaşım amaçlı kullanılan elektrikli tramvay işletmesiyle ilgili meydana gelen her türlü gelişmenin ele alındığı bu çalışmada, kaynak olarak arşiv belgelerinin yanı sıra basın arşivi ve araştırmainceleme eserler kullanılmıştır.
Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2024
Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanlı Devleti’nde ticari hayatta başlayan değişim ve modernleşme ça... more Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanlı Devleti’nde ticari hayatta başlayan değişim ve modernleşme çalışmaları neticesinde ticari müesseselerinin değişim ve dönüşümlerine dair meydana gelen gelişmeler incelenerek hazırlanan bu çalışmada, Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi ele alınmıştır. Haliyle Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi çalışmanın konusunu teşkil etmiştir. Bu bağlamda çalışmanın giriş kısmında ticari hayatın düzenleyici otoritesi olan Ticaret ve Ziraat Nezâreti’nin kuruluş süreci ile Osmanlı’da şirketleşme hukukunda meydana gelen gelişmelere değinilmekle birlikte nezâretin öncülük ettiği batı kaynaklı yeni kanun ve düzenlemeler çerçevesinde şirketlerde meydana gelen anonimleşme faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra 1917 yılında anonimleşecek olan Mustafa Şamlı Mahdumları Müessesât-ı Ticariyyesi hakkında bilgi verilerek ticarethanenin faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Ticarethanenin idari yapılanmasında meydana gelen değişim sonucunda 19 Mayıs 1917 tarihinde kurulan Mustafa Şamlı Mahdumu Müessesât-ı Ticaret-i Anonim Şirket-i Osmaniyesi’nin kuruluş süreci ve faaliyetleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede ana kaynak olarak istifade edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden ve basın yayın organlarından da yararlanılmıştır. Bu bağlamda Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi’nin kuruluş süreci ve idari yapının yaşamış olduğu değişime yönelik bilgiler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca 1850 ile 1931 yılları arasında gerek ulusal gerekse uluslararası sahada gerçekleştirilmiş olan ticari faaliyetler incelenerek ticarethane tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede yürütülen çalışma neticesinde ticarethanenin tekstil ve madencilik sektöründe faaliyet yürüttüğü saptanmıştır. Ayrıca ticarethanenin ülke içerisinde İstanbul ve çevresi ile ülke dışında Almanya, İngiltere ve Fransa gibi batılı ülkelerle ticari münasebetler içerisinde bulunduğu tespit edilmiştir.
Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2024
Osmanlı İmparatorluğu'nun 1854 yılında başlatmış olduğu dış borçlanma serüveni 1881 yılında Düyûn... more Osmanlı İmparatorluğu'nun 1854 yılında başlatmış olduğu dış borçlanma serüveni 1881 yılında Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi'nin kurulmasına neden olmuştu. Alacaklı devletlerin kurmuş olduğu bu idarenin genel sekreterlik görevi 1880-1892 yılları arasında Vital Cuinet tarafından icra edilmişti. Vital Cuinet, görevi başındayken Anadolu'nun belirli bölgelerini gezerek Osmanlı İmparatorluğu'nun idari, mali, ekonomik, coğrafi ve demografik yapısı hakkında notlar tutmuştu. Bu notlardan hareketle Osmanlı yönetimine verilen borçların tahsil edilip edilemeyeceği sorusuna cevap aranmıştı. Yapmış olduğu araştırma ve izlenimler sonucunda toplamış olduğu verileri görevinin resmî olarak sona ermesinden sonra Paris'e giderek 1892 yılında bir kitap hâline getirmişti. La Turque D'Asie, Géographie Administrative Statistique Descritive et Raisonnée De L'asie-Mineure adıyla basılan bu eser dört ciltten oluşmaktadır. 1890 yılında Urfa sancağını ziyaret eden gezginin bölgeyle ilgili izlenimleri ikinci ciltte yer almaktadır. Bu çalışma, Cuinet'nin tutmuş olduğu kayıtlar esas alınarak XIX. yüzyıl sonlarında Urfa'nın idari, mali, ekonomik, coğrafi ve demografik yapısının ortaya çıkarılması amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde ana kaynak olarak Vital Cuinet'nin eserinin yanı sıra vilayet salnameleri, arşiv belgeleri ve araştırma-inceleme eserlerden de istifade edilmiştir. Bu doğrultuda yapılan araştırma neticesinde Vital Cuinet'nin eserinde, Urfa sancağının idari yapısı, mali durumu, ekonomik yapısı, coğrafi konumu ve demografik yapısı hakkında ayrıntılı bilgilere yer verdiği görülmüştür.
Tokat Gaziosmanpasa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2023
Osmanlı memurlarının sicil işlemlerini yürüten ve yakın dönem Osmanlı Devleti'nin farklı kurumlar... more Osmanlı memurlarının sicil işlemlerini yürüten ve yakın dönem Osmanlı Devleti'nin farklı kurumlarında istihdam edilen memurların biyografileri için önemli kaynak malzemesi olan Sicill-i Ahvâl Defterleri incelenerek hazırlanan bu çalışmada, Niksar doğumlu memurlar ele alınmıştır. Çalışmanın giriş kısmında Niksar Kâzasının idari statüsü ve Sicill-i Ahvâl Defterlerinin tarihsel süreci ele alınmıştır. Daha sonra Sicill-i Ahvâl Defterleri'nde tespit edilmiş 17 Niksar doğumlu memurun biyografileri aktarılmıştır. Bu çerçevede tablolar eşliğinde memurların sosyal kökenleri ve eğitim durumları ile üstlenmiş oldukları vazifeler hakkında bilgi verilerek değerlendirmeye tabi tutulmuşlardır. Bu değerlendirmede ana kaynak olarak istifade edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden de yararlanılmıştır. Bu bağlamda Niksar doğumlu memurların çalışma hayatları, görev süreleri, eğitim süreçleri, toplumsal kökenleri ile almış oldukları ceza ile ödüllere dair bilgiler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca memurların becayiş veya azil sebepleri, geçirmiş oldukları muhakeme süreçleri ve emeklilik durumları gibi pek çok bilgi incelenerek memurlar tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede yürütülen çalışma neticesinde tespit edilen 17 memurdan biri Gayrimüslim diğerleri ise Müslüman'dır. Memurlar arasında Türkçe okuryazar olanların yanı sıra Arapça ve Farsça gibi yabancı dil bilenler de mevcuttur. Defterlere göre memurlar başta
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2023
19. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa ülkelerinde kullanımı hızla artış gösteren elektrik aynı... more 19. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa ülkelerinde kullanımı hızla artış gösteren elektrik aynı yüzyıl içerisinde Osmanlı İmparatorluğu’nda da kullanılmaya başlanmıştır. İmparatorluk genelinde elektrik ilk olarak, Osmanlı donanmasında, sinema alanında telgraf ve postaların ulaşımında ve sağlık ile tıbbi teçhizat alanında kullanılmıştır. 20. yüzyıla gelindiğinde ise elektriğin kullanım alanı genişlemiştir. Buna bağlı olarak pek çok insan elektrikten faydalanma girişiminde bulunmuştur. Bu girişimler daha çok elektrik makinaları ile aydınlatma şeklinde gerçekleşmiştir. Nitekim imparatorluk bu talebe karşılık kayıtsız kalmayarak elektriği kamu hizmeti olarak halkın kullanımına sunmuştur. Böylece elektriğin son kullanım alanı kamu hizmeti olarak gerçekleşmiştir. Bu hizmet ise imparatorluğun son yıllarında olduğu gibi cumhuriyetin ilk yıllarında da özel girişimciler aracılığı ile hayata geçirilmiştir. Cumhuriyet döneminde kurumları millileştirme politikası çerçevesinde yerli sermayenin denetimi altına alınan elektriğin bir örneği de Urfa kentinde gerçekleşmiştir. Urfa kentinde elektrik ile ilgili her türlü gelişmenin değerlendirildiği bu çalışmada Devlet Arşivleri, yerel basın arşivi ile araştırma ve inceleme eserlerden istifade edilmiştir.
Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2023
Salih Zeki Bey’in 1928 yılında kaleme almış olduğu Türkiye’de Tütün, Ziraat, Sınaat ve Ticareti b... more Salih Zeki Bey’in 1928 yılında kaleme almış olduğu Türkiye’de Tütün, Ziraat, Sınaat ve Ticareti başlıklı eserinde İnhisar İdaresi’nin teşkilat yapısı çalışmamızın ana temasını teşkil etmektedir. Çalışma, Tütün İnhisar İdaresi genel müdürlüğünün teşkilat yapısı, İnhisar İdaresi’nin vilayet teşkilatı, kadro yapılanmaları ve İnhisar İdaresi Tütün Fabrikaları ve Atölyeleri ile sınırlandırılmıştır. Bu sınırlılıkta müellifin aktarmış olduğu bilgiler belirleyici olmuştur. Bu çerçevede 1928 yılında İnhisar İdaresi’nin Türkiye Cumhuriyeti’ndeki teşkilat yapısı eserde aktarılan bilgiler ışığında değerlendirilmiştir. Çalışmanın temel kaynağı Salih Zeki Bey tarafından kaleme alınan Türkiye’de Tütün, Ziraat, Sınaat ve Ticareti adlı eserdir. Ancak Başbakanlık Devlet Arşivleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazetesi ve telif eserlerden de istifade edilmiştir. Konu ele alınırken idaresi Reji Şirketi’nden devlet inhisarına geçen tütünün denetlenmesi için kentlerde kurulan teşkilat şeması üzerinde değerlendirmede bulunulmuştur. Bu doğrultuda Salih Zeki Bey’in aktarmış olduğu bilgilerden elde edilen temel bulgu idarenin önemli tütün üretim ve imalatının gerçekleştiği bölgelerde teşkilatlandırılmış olmasıdır. Bu teşkilatlanmalar ise bölgenin önemine göre baş müdürlük veya merkezi müdürlük olarak gerçekleşmiştir. İdarenin şubeleri çoğu kente kurulmasına rağmen fabrika veya atölyelerin belirli bölgelerde kurulduğu saptanmıştır. Bu durum ise fabrika veya atölyelerin açılmasında kentin ticari konumunun göz önünde bulundurulduğunu göstermektedir.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2023
Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda meydana gelen savaşlar şehirlerde oluşturmuş olduğu ağır tahr... more Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda meydana gelen savaşlar şehirlerde oluşturmuş olduğu ağır tahribatın yanı sıra ticaretin de durma noktasına gelmesine neden olmuştur. Ağır tahribatların izlerini silmek ve ticareti tekrar canlandırmak amacıyla faaliyet gösteren ticari şirketlerin sayısında XX. Yüzyılın başlarında artış gözlemlenmiştir. Bu bağlamda kurulan şirketler, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetiminde etkin olması hasebiyle millileştirme politikasına tabi olmuştur. Bu doğrultuda bir yandan Müslüman ahali tarafından kurulan anonim şirketlerde artış sağlanmaya çalışılırken diğer yandan da gerekli kanuni düzenlemelerle yabancılar tarafından kurulan şirketlerin denetimi sağlanmaya çalışılmıştır. Yürütülün millileştirme politikası çerçevesinde bu dönemde kurulan anonim şirketlerin çoğunda “milli” terimi kullanılmıştır. Bu bağlamda, kurulan şirketlerden biri de Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim şirketi olmuştur. Çalışmamızın konusunu oluşturan Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim şirketi 1919 yılında Nurullahzâde ve yardımcısı Ali Efendi ortaklığında kurulmuştur. Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda teşekkül ettirilen şirket kaza dâhilinde ticari faaliyetlerde bulunma ve her türlü eşyayı alıp satma yetkisine sahiptir. Şirketin kaza dâhilindeki faaliyetlerine yönelik bilgiye ulaşılmamakla birlikte muhtemelen Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte görevine son verilmiştir. Bu çalıĢmada, şirketin kuruluş süreci, teşkilat ve mali yapısı şirket nizamnamesi, arşiv belgeleri ve yazılı kaynaklar ışığında incelenmiştir. Ancak Mut İttihad-ı Milli Türk Anonim Şirketi’nin faaliyetleri ile ilgili bilgiye ulaşılmamış olmasına rağmen şirketin kuruluş süreci ele alınarak literatüre katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2023
Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu'nda memurluk vazifesini üstlenmiş devlet adamlarının biyograf... more Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu'nda memurluk vazifesini üstlenmiş devlet adamlarının biyografilerini içeren Sicill-i Ahvâl Defterlerinden tespit edilen Sürmene doğumlu devlet adamlarının hayat hikayeleri ele alınmıştır. Bu bağlamda, Sürmene kâza merkezi ile kâzanın idari yapısı içerisinde bulunan köylerde doğmuş yirmi beş memur tespit edilmiştir. Çalışmada bu memurların doğum yılları ve yerleri, şöhretleri, isimleri, lakapları, unvanları, eğitim durumları, vazifelendirildikleri görevler, aldıkları maaşlar, başarılarından dolayı almış oldukları ödül ile usulsüz girişimler neticesinde haklarında verilen cezalara dair bilgiler aktarılmıştır. Ayrıca babalarının isim, şöhret, unvan ve icra etmiş oldukları son görevlerine dair bilgilere yer verilmiştir. Kayıtlarda geçen bu tür bilgiler imkanlar dahilinde değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, Sürmene doğumlu memurların sosyal kökenleri, eğitim durumları, istihdam sahaları, başarı ile yasadışı girişimleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda Osmanlı Arşivinde yer alan Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri, Memur Sicil Zarfları ve Şûrâ-yı Devlet Sicillerinden istifade edilmiştir. Ayrıca araştırmada inceleme eserlerden de yararlanılarak bu alanda literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir.
Bu kitap, Birinci Dünya Savaşında binlerce insanımızın yaşamını sona erdiren tifüs salgınını bilg... more Bu kitap, Birinci Dünya Savaşında binlerce insanımızın yaşamını sona erdiren tifüs salgınını bilgisi, üstün çalışması, teşkilatçılığı ve disipliniyle kontrol altına alınmasına olanak sağlayan, yaşamı boyunca kendini ülke nüfusunu tehdit eden bulaşıcı hastalıklarla mücadeleye adayan Ord. Prof. Dr. Tevfik Sağlam'a ithaf edilmiştir.
Bu kitap, deri ve zührevi hastalıklar alanında yaptığı özgün bilimsel çalışmaları yanında bugün k... more Bu kitap, deri ve zührevi hastalıklar alanında yaptığı özgün bilimsel çalışmaları yanında bugün kendi adıyla anılan "Behçet" hastalığının tedavisini bularak milyonlarca insana şifa kaynağı olan Türk Bilim İnsanı Dr. Hulusi Behçet'e ithaf edilmiştir.
Prof. Dr. Halil İnalcık’ın Mirası: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan Cumhuriyet Türkiye’sine Uluslararası Tarih Araştırmaları Sempozyumu , 2024
XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’ne giren tütün kısa süre içerisinde devlet için önemli ... more XVII. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’ne giren tütün kısa süre içerisinde devlet için önemli bir gelir kalemin dönüşmüştü. Bu önem XIX. yüzyılın başlarından itibaren tütün üzerinden alınan vergilerin yaygınlaştırılmasıyla daha da artmıştı. Bu vergilerden kaçmanın yollarını arayan tütün üreticisi, çiftçisi ve tüketicisi kaçakçılığa yönelmişti. Bu nedenle tütün üzerinden ilk verginin tahsil edilmesi ve ilk yasaklayıcı politikanın hayata geçirilmesinden itibaren bu sektörde kaçakçılık faaliyetleri başlamıştı. Kaçakçılığa karşı alınan tedbirler arasında en önemlileri ise görevlendirilmiş olan kolluk kuvvetleri olmuştu. Görev icra eden bu kolluk kuvvetleri devletin himayesi altındayken ciddi sorun yaşanmazken tütünün yabancı sermaye eliyle 27 Mayıs 1883 tarihinde kurulan özel bir işletme olan Reji Şirketi’nin denetimine bırakılmasıyla birlikte şirketin kolluk kuvveti olarak örgütlenen kolcuların birtakım usulsüz girişimlerinden dolayı sorunlar cereyan etmeye başlamıştı. Bu sorunların yaşandığı yerlerden biri de tütün üretiminin, ticaretinin ve tüketiminin yoğun olarak yapıldığı Yanya vilayeti olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı 1883 ile 1912 yılları arasında tütün kaçakçılığıyla mücadele çerçevesinde Yanya Reji İdaresi çatısı altında faaliyet gösteren bazı kolcuların usulsüz girişimlerinin neler olduğunu ve bu girişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları arşiv belgeleri, salnameler ve araştırma-inceleme eserler ışığında ortaya çıkarmaktır. Bu tür kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan önemli olanları kolcuların bölgede hırsızlık, zimmete para geçirme, adam öldürme veya yaralama, kaçakçılarla birlikte hareket etme ve kaçak tütün tüketme gibi yasadışı girişimlerde bulunmalarıydı.
19. yüzyıl Osmanlı açısından savaşların ve ekonomik bunalımların yaşandığı bir asır olmuştur. Gel... more 19. yüzyıl Osmanlı açısından savaşların ve ekonomik bunalımların yaşandığı bir asır olmuştur. Gelir kaynaklarının azalışı bu bunalımı derinleştirmiştir. Devlet yöneticileri çözümü dış borçlara başvurmakta bulmuştur. Bu çerçevede 1854 yılında Kırım Savaşı nedeniyle başlatılan dış borçlanma serüveni 1876 yılında moratoryum ilanına kadar devam etmiştir. Alacaklı Avrupalı devletler ise borçlarını tahsil etmek için 1881 yılında Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi’ni kurmuşlardır. Bu idareye altı çeşit verginin tahsil ve harcama yetkisi verilmiştir. 1928 yılında faaliyetlerine son verilecek olan bu idareye imparatorluk genelinde faaliyet yürütme yetkisi tanınmıştır. Bu nedenle idare geniş bir kadro yapılanması oluşturmuştur. Düyûn-ı Umûmîyye İdaresi, faaliyetlerini kesintisiz ve organize bir şekilde yürütmek için istihdam politikasını şekillendiren nizamnameyi 1901 yılında hazırlamıştır. Düyûn-ı Umûmîyye-i Osmaniye Varidat-ı Mahsusa İdaresi Memurin Nizamnamesi adıyla hazırlanmış olan bu metnin incelenmesiyle yapılan bu çalışmada idarenin istihdam politikası temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede idarenin kuruluşu, idarenin örgütsel yapısı, kadro yapılanması ve memurların özlük hakları nizamname metni çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada, özellikle nizamnamede yer alan hükümlerin imparatorluk genelinde uygulamadaki karşılıklarının neler olduğu üzerinde durulmuştur. Nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan bu çalışma içerik analizine uygun olarak oluşturulmuştur. İmparatorluğun farklı bölgelerinde gerçekleşen gelişmelere dair örnekler, arşiv belgelerinin yanı sıra araştırma-inceleme eserlerden istifade edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yapılan değerlendirmeler nizamnamede yer alan hükümlerin genellikle imparatorluk sahasında tatbik edilebildiğini göstermektedir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu dış borç serüveni 1881’de Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin k... more Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu dış borç serüveni 1881’de Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulmasıyla neticelenmiştir. Bu idarenin denetimine bırakılan ürünlerden biri olan tütün ise 1883’te faaliyete geçen Reji Şirketi tarafından idare edilmiştir. Şirket, ülke merkezinde kurumsallaştığı gibi Yanya vilayetinde de örgütlenmiştir. Yanya Reji İdaresi’nin incelendiği bu çalışmanın temel amacı, 1883 ile 1912 yılları arasında tütün sektöründeki 29 yıllık tekel imtiyazını elinde bulunduran İdare’nin her türlü faaliyetini ele alarak vilayetin ekonomisine ve sosyal yapısına olan etkilerini tespit etmektir. Bu doğrultuda çalışmada ilk etapta Yanya’nın coğrafi sınırları ile idari taksimatının yanı sıra Reji’nin bölgedeki teşkilat yapısı ile kadro yapılanması hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra İdare’nin tütünü kontrol altına almak amacıyla hayata geçirmiş olduğu politikaların İdare ile çiftçi, tüccar ve mahalli yöneticilerle olan ilişkileri nasıl şekillendirdiğine değinilmiştir. Tüm bu gelişmeler daha çok birincil kaynak olarak nitelendirilebilecek arşiv belgeleri ile salnamelere başvurularak gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmada, birincil kaynakların dışında araştırma-inceleme eserlerden de istifade edilmiştir. Bu tür kaynaklardan istifade edilerek hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir; İdare’nin Yanya’da tütün ekonomisinin tasviriyle ilgili önemli bir konuma sahip olduğu, bölgede muazzam bir teşkilat yapısıyla örgütlendirilerek kalabalık bir kadro yapılanmasına sahip olduğu vilayetin istihdam politikasına ciddi katkılar sağladığı, İdare’nin uygulamalarından dolayı birçok kaçakçılık faaliyetinin gerçekleştirildiği ve kaçakçılarla ilgili adli süreçlerin işletildiğidir.
Uluslararası Amasya Sosyal Bilimler Araştırmaları Sempozyumu I "Abdizade Hüseyin Hüsameddin Yaşar & Amasya Tarihi", 2024
Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu borçlanma serüveni 1881 yılında Düyun-ı Umumiye İdaresi... more Osmanlı İmparatorluğu’nun girişmiş olduğu borçlanma serüveni 1881 yılında Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. İdarenin denetimine bırakılan Osmanlı tütünleri için 27 Mayıs 1883 yılında Reji Şirketi kurulmuştur. 15 Nisan 1884 tarihinde ülke genelinde örgütlendirilerek faaliyetlerine başlayan şirketin aktif olduğu önemli bölgelerinden olan Amasya sancağında 1883 ile 1925 yılları arasında Sivas Reji İdaresi’ne bağlı müdürlük olarak teşkilatlandırılmıştır. Amasya Reji Müdürlüğü’nün incelendiği bu çalışmanın temel amacı; müdürlüğün 42 yıllık tütün sektöründeki imtiyazını ele alarak müdürlük ve tütünle ilgili meydana gelen her türlü faaliyeti incelenerek sancağın ekonomisine ve sosyal yapısına olan etkilerini tespit etmek olmuştur. Bu çerçevede ilk etapta Amasya sancağının idari statüsü ile coğrafi sınırları hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Daha sonra rejinin bölgedeki teşkilat ile kadro yapılanması hakkında bilgi aktarılmıştır. Son olarak müdürlüğün tütünü kontrol altına almak amacıyla hayata geçirmiş olduğu politikalar, bu politikaların müdürlük ile çiftçi, tüccar, tüketici ve mahalli yöneticilerle olan ilişkileri nasıl şekillendirdiğine değinilmiştir. Bu ilişkilere bağlı olarak ortaya çıkan kaçakçılık faaliyetleri ile reji kolcularının tutumu ele alınmıştır. Tüm bu gelişmeler arşiv belgeleri ile salnamelere başvurularak gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. Birincil kaynaklardan elde edilen bulgular araştırma-inceleme eserlerle desteklenmeye çalışılmıştır. Bu tür kaynaklardan istifade edilerek hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan bazıları müdürlüğün sancakta tütün ekonomisinin tasviriyle ilgili önemli bir konuma sahip olduğu, bölgede muazzam bir teşkilat ve kalabalık bir kadro yapılmasına sahip olduğu, vilayetin istihdam politikasına ciddi katkılar sağladığı, idarenin uygulamalarından dolayı birçok kaçakçılık faaliyetinin gerçekleştirildiği ve kaçakçılarla ilgili adli süreçlerin işletildiği çıkarımı yapılabilir.
Rumeli’de özellikle 20. yüzyılın başlarında çetecilik faaliyetlerinde artış yaşanmıştı. Bölgedeki... more Rumeli’de özellikle 20. yüzyılın başlarında çetecilik faaliyetlerinde artış yaşanmıştı. Bölgedeki çetecilik faaliyetleri etnik ve mezhepsel farklılık ile sosyo-ekonomik gerekçelerden dolayı zuhur etmişti. Bu nedenle Osmanlı yönetimi çetecilikle mücadele çerçevesinde birçok nizamnameyi uygulamaya koymak zorunda kalmıştı. Bunlardan biri Rumeli Vilayetinde Şekâvet ve Müfsidatın Men’i ve Mütecassırların Takip Te’dibi Hakkında Kanun Layihasıdır. 1909 ile 1910 yılları arasında yürürlükte olan nizamnamenin tatbiki çalışmanın ana temasını oluşturmaktadır. Bu kapsamda elde edilen verilerin incelenmesiyle nizamnamede yer alan hükümlerin hangi bölgelerde ne şekilde tatbik edildiğini tespit etmek çalışmamızın temel amacını oluşturmaktadır. 1909 ile 1910 yılları arasında Rumeli vilayetleriyle İzmir ve Aydın bölgelerinde tatbik edilen nizamnamenin hükümlerine dair örnekler arşiv belgeleri ve telif eserlerden istifade edilerek incelenmiştir. Bu çerçevede nizamnamenin tatbik edildiği bölgeler ile oluşan tepkiler, İstitlâ’ Komisyonlarının yetki ve faaliyetleri, çetelerle mücadelede aktif olan görevliler ve Divan-ı Harp Mahkemeleri ile çetecilere verilen cezalar ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Bu doğrultuda yürütülen çalışmayla layihanın hazırlanma sürecinin nasıl gerçekleştiği, layihada yer alan hükümlerin neler olduğu, layihanın Rumeli’de hangi vilayetlerde uygulanıp, uygulanmadığı, layihanın Anadolu’da hangi bölgelerde tatbik edildiği, tatbik sırasında karşılaşılan zorlukların neler olduğu, yakalanan çetecilere verilen cezaların neler olduğu ve son olarak layihada yer alan hükümlerin tatbiki karşısında ahalinin göstermiş olduğu tepkilerin neler olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2024
Reji Şirketi, Osmanlı İmparatorluğu genelinde tütünün üretim, tüketim, ticaret ve imalatını denet... more Reji Şirketi, Osmanlı İmparatorluğu genelinde tütünün üretim, tüketim, ticaret ve imalatını denetim altına almak amacıyla çokuluslu yabancı sermaye eli ile kurulmuş bir müessesesidir. Tütünün her türlü faaliyetini denetlemek amacıyla Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi bünyesinde 1883 yılında kurulan şirket, 1884 yılında imparatorluk genelinde teşkilatlanmıştır. Teşkilatlandırıldığı vilayetlerden biri de Ankara'dır. 1925 yılına kadar vilayette faaliyette olan idare; politikalarından dolayı üretici, tüketici ve tüccar ile birtakım sorunlar yaşamıştır. İdarenin bu kesimlerle yaşamış olduğu sorunların yanı sıra kendi bünyesinde istihdam etmiş olduğu görevlilerle ilgili usulsüzlükler meydana gelmiştir. Ankara Reji İdaresi'ndeki bu problemlerin temel kaynağı idare kasasından memurların zimmetlerine para geçirmeleridir. Bu bağlamda, Ankara Reji İdaresi'nde ambar memuru Kasapyan Nazmi Efendi'nin yolsuzluk davası çalışmanın ana temasını oluşturmuştur. Bu konu kapsamında elde edilen bilgiler incelenerek dava sürecinin ne şekilde cereyan ettiği ve neticelendiğini tespit etmek çalışmanın temel amacını oluşturmuştur. Nazmi Efendi ile idare arasında 1904 ile 1910 seneleri arasında cereyan eden zimmet davası arşiv belgeleri ve telif eserler ışığında incelenmiştir. Bilhassa şirketin teşkilat yapısı, iddiaların Ankara Vilayeti Meclis-i İdaresi Bidayet Mahkemesi'nde tahkik edilmesi ve kararın Şûrâ-yı Devlet Muhakemat Dairesi İstînâf Mahkemesi'nde temyiz edilmesi süreci ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Kasapyan Nazmi Efendi'nin hukuki sürecinde farklı makamların işletildiği, gayrimüslim bir vatandaşın üst mahkemeye müracaat edebildiği, özerk yapısı olmasına rağmen devlet adli makamlarının nihai karar mevkii olduğu gibi sonuçlar, çalışmanın bulguları arasındadır.
Osmanlı Devleti’nin son dönem ticari hayatında başlayan değişim ecza sektörünü de etkilemişti. Se... more Osmanlı Devleti’nin son dönem ticari hayatında başlayan değişim ecza sektörünü de etkilemişti. Sektörde değişimlerden etkilenen ticarethaneler, anonim şirket olarak teşekkül ettirilmeye başlanmıştı. Bu şirketlerden biri çalışmamızın konusunu oluşturan Merkez Ecza Ticarethanesi Osmanlı Anonim Şirketi adıyla 1911 yılında kurulması için girişimlerde bulunulan müesseseydi. Bu çalışmanın temel amacı; eczacılık sektöründe 1913 yılında faaliyetlerine başlayan şirketin kuruluş süreci, idari ve kadro yapılanması, mali yapısı, şirketin hukuki hakları ve tasfiye sürecinin ne şekilde cereyan ettiğini tespit etmektir. Ayrıca her ne kadar şirketin ticari faaliyetlerine dair bilgiler elde edilememiş olsa da şirkete tanınan ticari yetkilerden hareketle müessesenin ticari faaliyetleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan çalışma, doküman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, ticarethanenin Osmanlı hukuku çerçevesinde kurulduğu, İstanbul merkezli teşkilatlandırıldığı, tıbbi ile kimyevi sektöründe ticari faaliyetler yürüttüğü ve İstanbul dışında herhangi bir şubesinin olmamasına rağmen uluslararası ticari bir müessese olarak teşkilatlandırıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda elde edilen verilerden hareketle şirketin İstanbul bölgesinde tıbbi ve kimyevi sektöründe faaliyet yürüten uluslararası şirket olduğuna dair özgün izahatta bulunulabilir. Fakat ticari faaliyetlerine dair bilgilerin elde edilememesi ve ticarethaneye tanınan imtiyaz müddetinin kesin olarak ne zaman sonra erdiğine dair bilgilerin tespit edilememiş olması çalışmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır.
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2024
Demokrat Parti iktidarının ortalarından itibaren finansman kaynağında yaşanan sıkıntılara bağlı o... more Demokrat Parti iktidarının ortalarından itibaren finansman kaynağında yaşanan sıkıntılara bağlı olarak yatırımların durması gündelik hayatta olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bu olumsuz sonuçlardan bazıları döviz kurunda meydana gelen artış, ithal ürün fiyatlarının artması, gıda ve giyim sektöründe fiyat artışı ve mal darlığının yaşanması olmuştur. Ekonomide yaşanan bu olumsuz gelişmeler alım gücü son derece düşmüş olan vatandaşları uygun fiyata satılmakta olan kaçak ürünlere yönlendirmiştir. Haliyle kaçak ürünlere artan talep beraberinde kaçakçılık faaliyetlerinin de artmasına yol açmıştır. Hükümet ise bir yandan hayat pahalılığını ortadan kaldırmak için ekonomik politikaları hayata geçirmeye çalışırken diğer tarafından da kaçakçılıkla mücadelede birtakım tedbirler almıştır. Bu bağlamda alınan tedbirler doğrultusunda Jandarma Genel Komutanlığı’nın 1955-1958 yılları arasında Türkiye’de yürütmüş olduğu mücadele neticesinde meydana gelen kaçakçılık vakaları, bu vakalara düzenlenen askeri operasyonlar, bu operasyonlar neticesinde ele geçirilen kaçak malların türleri ve miktarları, yakalanan kaçakçıların miktarı ile kaçakçılık faaliyetlerinin gerçekleştiği bölgeleri tespit etmek çalışmamızın temel amacını teşkil etmektedir. Jandarma Genel Komutanlığı’nın tutmuş olduğu raporlar ve arşiv belgelerinin yanı sıra telif eserlerden istifade edilerek yürütülen bu çalışma neticesinde dört yıllık zaman zarfında 9.905 kaçakçılık vakasının meydana geldiği, 7.505 sağ, yaralı veya ölü kaçakçının yakalandığı, 19.852.504 Türk lirası değerinde kaçak malın ele geçirildiği tespit edilmiştir. Ülke güvenliği ve hazine gelirleri için tehdit olarak algılanan kaçakçılığı ortadan kaldırma hususunda Jandarma Genel Komutanlığı’na önemli rol düştüğü algılanmıştır. Komutanlık tarafından kaçakçılara yönelik operasyonların kesintisiz şekilde devam ettirildiği saptanmıştır. Ele geçirilen mallara dair istatistiki verilerin analizi sonucunda ise kaçakçılığın tam anlamıyla önlenemediği ifade edilmiştir.
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2024
Avrupa ülkeleriyle eş zamanlı olarak Osmanlı
İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan elektrik,
im... more Avrupa ülkeleriyle eş zamanlı olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan elektrik, imparatorluk genelinde XX. yüzyılın başlarından itibaren yaygınlık kazanmıştı. Bu yüzyıla gelindiğinde elektrik artık elektrikli tramvaylar aracılığıyla ulaşım amaçlı da kullanılmaktaydı. Haliyle bu durum da elektrikten istifade eden nüfusun artmasını sağlamıştı. İmparatorluk yönetimi ise artan bu talebe cevap verebilmek için halkın elektrikten ve elektrikli tramvaylardan istifade edebilme hakkını kamu hizmeti olarak tanımlamıştı. Bu hizmetin karşılanmasında çoğu yerde özel girişimciler aktif görev üstlenmişlerdi. Ancak imparatorluğun son dönemlerine doğru ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında ekonomide başlatılan millileştirme politikası çerçevesinde özel sermayeli elektrik ve elektrikli tramvay işletmeleri, belediyelerin himayesine alınmaya başlanmıştı. Özel sermaye ile başlayan ancak daha sonradan belediyenin denetimine giren elektrik ve elektrikli tramvay işletmesinin bir örneği de Adana şehrinde görülmüştür. Bu çerçevede Adana şehrinin aydınlatılması için kullanılan elektrik ve ulaşım amaçlı kullanılan elektrikli tramvay işletmesiyle ilgili meydana gelen her türlü gelişmenin ele alındığı bu çalışmada, kaynak olarak arşiv belgelerinin yanı sıra basın arşivi ve araştırmainceleme eserler kullanılmıştır.
Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2024
Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanlı Devleti’nde ticari hayatta başlayan değişim ve modernleşme ça... more Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanlı Devleti’nde ticari hayatta başlayan değişim ve modernleşme çalışmaları neticesinde ticari müesseselerinin değişim ve dönüşümlerine dair meydana gelen gelişmeler incelenerek hazırlanan bu çalışmada, Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi ele alınmıştır. Haliyle Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi çalışmanın konusunu teşkil etmiştir. Bu bağlamda çalışmanın giriş kısmında ticari hayatın düzenleyici otoritesi olan Ticaret ve Ziraat Nezâreti’nin kuruluş süreci ile Osmanlı’da şirketleşme hukukunda meydana gelen gelişmelere değinilmekle birlikte nezâretin öncülük ettiği batı kaynaklı yeni kanun ve düzenlemeler çerçevesinde şirketlerde meydana gelen anonimleşme faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra 1917 yılında anonimleşecek olan Mustafa Şamlı Mahdumları Müessesât-ı Ticariyyesi hakkında bilgi verilerek ticarethanenin faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Ticarethanenin idari yapılanmasında meydana gelen değişim sonucunda 19 Mayıs 1917 tarihinde kurulan Mustafa Şamlı Mahdumu Müessesât-ı Ticaret-i Anonim Şirket-i Osmaniyesi’nin kuruluş süreci ve faaliyetleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede ana kaynak olarak istifade edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden ve basın yayın organlarından da yararlanılmıştır. Bu bağlamda Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi’nin kuruluş süreci ve idari yapının yaşamış olduğu değişime yönelik bilgiler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca 1850 ile 1931 yılları arasında gerek ulusal gerekse uluslararası sahada gerçekleştirilmiş olan ticari faaliyetler incelenerek ticarethane tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede yürütülen çalışma neticesinde ticarethanenin tekstil ve madencilik sektöründe faaliyet yürüttüğü saptanmıştır. Ayrıca ticarethanenin ülke içerisinde İstanbul ve çevresi ile ülke dışında Almanya, İngiltere ve Fransa gibi batılı ülkelerle ticari münasebetler içerisinde bulunduğu tespit edilmiştir.
Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2024
Osmanlı İmparatorluğu'nun 1854 yılında başlatmış olduğu dış borçlanma serüveni 1881 yılında Düyûn... more Osmanlı İmparatorluğu'nun 1854 yılında başlatmış olduğu dış borçlanma serüveni 1881 yılında Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi'nin kurulmasına neden olmuştu. Alacaklı devletlerin kurmuş olduğu bu idarenin genel sekreterlik görevi 1880-1892 yılları arasında Vital Cuinet tarafından icra edilmişti. Vital Cuinet, görevi başındayken Anadolu'nun belirli bölgelerini gezerek Osmanlı İmparatorluğu'nun idari, mali, ekonomik, coğrafi ve demografik yapısı hakkında notlar tutmuştu. Bu notlardan hareketle Osmanlı yönetimine verilen borçların tahsil edilip edilemeyeceği sorusuna cevap aranmıştı. Yapmış olduğu araştırma ve izlenimler sonucunda toplamış olduğu verileri görevinin resmî olarak sona ermesinden sonra Paris'e giderek 1892 yılında bir kitap hâline getirmişti. La Turque D'Asie, Géographie Administrative Statistique Descritive et Raisonnée De L'asie-Mineure adıyla basılan bu eser dört ciltten oluşmaktadır. 1890 yılında Urfa sancağını ziyaret eden gezginin bölgeyle ilgili izlenimleri ikinci ciltte yer almaktadır. Bu çalışma, Cuinet'nin tutmuş olduğu kayıtlar esas alınarak XIX. yüzyıl sonlarında Urfa'nın idari, mali, ekonomik, coğrafi ve demografik yapısının ortaya çıkarılması amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde ana kaynak olarak Vital Cuinet'nin eserinin yanı sıra vilayet salnameleri, arşiv belgeleri ve araştırma-inceleme eserlerden de istifade edilmiştir. Bu doğrultuda yapılan araştırma neticesinde Vital Cuinet'nin eserinde, Urfa sancağının idari yapısı, mali durumu, ekonomik yapısı, coğrafi konumu ve demografik yapısı hakkında ayrıntılı bilgilere yer verdiği görülmüştür.
Tokat Gaziosmanpasa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2023
Osmanlı memurlarının sicil işlemlerini yürüten ve yakın dönem Osmanlı Devleti'nin farklı kurumlar... more Osmanlı memurlarının sicil işlemlerini yürüten ve yakın dönem Osmanlı Devleti'nin farklı kurumlarında istihdam edilen memurların biyografileri için önemli kaynak malzemesi olan Sicill-i Ahvâl Defterleri incelenerek hazırlanan bu çalışmada, Niksar doğumlu memurlar ele alınmıştır. Çalışmanın giriş kısmında Niksar Kâzasının idari statüsü ve Sicill-i Ahvâl Defterlerinin tarihsel süreci ele alınmıştır. Daha sonra Sicill-i Ahvâl Defterleri'nde tespit edilmiş 17 Niksar doğumlu memurun biyografileri aktarılmıştır. Bu çerçevede tablolar eşliğinde memurların sosyal kökenleri ve eğitim durumları ile üstlenmiş oldukları vazifeler hakkında bilgi verilerek değerlendirmeye tabi tutulmuşlardır. Bu değerlendirmede ana kaynak olarak istifade edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden de yararlanılmıştır. Bu bağlamda Niksar doğumlu memurların çalışma hayatları, görev süreleri, eğitim süreçleri, toplumsal kökenleri ile almış oldukları ceza ile ödüllere dair bilgiler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca memurların becayiş veya azil sebepleri, geçirmiş oldukları muhakeme süreçleri ve emeklilik durumları gibi pek çok bilgi incelenerek memurlar tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede yürütülen çalışma neticesinde tespit edilen 17 memurdan biri Gayrimüslim diğerleri ise Müslüman'dır. Memurlar arasında Türkçe okuryazar olanların yanı sıra Arapça ve Farsça gibi yabancı dil bilenler de mevcuttur. Defterlere göre memurlar başta
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2023
19. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa ülkelerinde kullanımı hızla artış gösteren elektrik aynı... more 19. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa ülkelerinde kullanımı hızla artış gösteren elektrik aynı yüzyıl içerisinde Osmanlı İmparatorluğu’nda da kullanılmaya başlanmıştır. İmparatorluk genelinde elektrik ilk olarak, Osmanlı donanmasında, sinema alanında telgraf ve postaların ulaşımında ve sağlık ile tıbbi teçhizat alanında kullanılmıştır. 20. yüzyıla gelindiğinde ise elektriğin kullanım alanı genişlemiştir. Buna bağlı olarak pek çok insan elektrikten faydalanma girişiminde bulunmuştur. Bu girişimler daha çok elektrik makinaları ile aydınlatma şeklinde gerçekleşmiştir. Nitekim imparatorluk bu talebe karşılık kayıtsız kalmayarak elektriği kamu hizmeti olarak halkın kullanımına sunmuştur. Böylece elektriğin son kullanım alanı kamu hizmeti olarak gerçekleşmiştir. Bu hizmet ise imparatorluğun son yıllarında olduğu gibi cumhuriyetin ilk yıllarında da özel girişimciler aracılığı ile hayata geçirilmiştir. Cumhuriyet döneminde kurumları millileştirme politikası çerçevesinde yerli sermayenin denetimi altına alınan elektriğin bir örneği de Urfa kentinde gerçekleşmiştir. Urfa kentinde elektrik ile ilgili her türlü gelişmenin değerlendirildiği bu çalışmada Devlet Arşivleri, yerel basın arşivi ile araştırma ve inceleme eserlerden istifade edilmiştir.
Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2023
Salih Zeki Bey’in 1928 yılında kaleme almış olduğu Türkiye’de Tütün, Ziraat, Sınaat ve Ticareti b... more Salih Zeki Bey’in 1928 yılında kaleme almış olduğu Türkiye’de Tütün, Ziraat, Sınaat ve Ticareti başlıklı eserinde İnhisar İdaresi’nin teşkilat yapısı çalışmamızın ana temasını teşkil etmektedir. Çalışma, Tütün İnhisar İdaresi genel müdürlüğünün teşkilat yapısı, İnhisar İdaresi’nin vilayet teşkilatı, kadro yapılanmaları ve İnhisar İdaresi Tütün Fabrikaları ve Atölyeleri ile sınırlandırılmıştır. Bu sınırlılıkta müellifin aktarmış olduğu bilgiler belirleyici olmuştur. Bu çerçevede 1928 yılında İnhisar İdaresi’nin Türkiye Cumhuriyeti’ndeki teşkilat yapısı eserde aktarılan bilgiler ışığında değerlendirilmiştir. Çalışmanın temel kaynağı Salih Zeki Bey tarafından kaleme alınan Türkiye’de Tütün, Ziraat, Sınaat ve Ticareti adlı eserdir. Ancak Başbakanlık Devlet Arşivleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazetesi ve telif eserlerden de istifade edilmiştir. Konu ele alınırken idaresi Reji Şirketi’nden devlet inhisarına geçen tütünün denetlenmesi için kentlerde kurulan teşkilat şeması üzerinde değerlendirmede bulunulmuştur. Bu doğrultuda Salih Zeki Bey’in aktarmış olduğu bilgilerden elde edilen temel bulgu idarenin önemli tütün üretim ve imalatının gerçekleştiği bölgelerde teşkilatlandırılmış olmasıdır. Bu teşkilatlanmalar ise bölgenin önemine göre baş müdürlük veya merkezi müdürlük olarak gerçekleşmiştir. İdarenin şubeleri çoğu kente kurulmasına rağmen fabrika veya atölyelerin belirli bölgelerde kurulduğu saptanmıştır. Bu durum ise fabrika veya atölyelerin açılmasında kentin ticari konumunun göz önünde bulundurulduğunu göstermektedir.
Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2023
Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda meydana gelen savaşlar şehirlerde oluşturmuş olduğu ağır tahr... more Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda meydana gelen savaşlar şehirlerde oluşturmuş olduğu ağır tahribatın yanı sıra ticaretin de durma noktasına gelmesine neden olmuştur. Ağır tahribatların izlerini silmek ve ticareti tekrar canlandırmak amacıyla faaliyet gösteren ticari şirketlerin sayısında XX. Yüzyılın başlarında artış gözlemlenmiştir. Bu bağlamda kurulan şirketler, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetiminde etkin olması hasebiyle millileştirme politikasına tabi olmuştur. Bu doğrultuda bir yandan Müslüman ahali tarafından kurulan anonim şirketlerde artış sağlanmaya çalışılırken diğer yandan da gerekli kanuni düzenlemelerle yabancılar tarafından kurulan şirketlerin denetimi sağlanmaya çalışılmıştır. Yürütülün millileştirme politikası çerçevesinde bu dönemde kurulan anonim şirketlerin çoğunda “milli” terimi kullanılmıştır. Bu bağlamda, kurulan şirketlerden biri de Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim şirketi olmuştur. Çalışmamızın konusunu oluşturan Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim şirketi 1919 yılında Nurullahzâde ve yardımcısı Ali Efendi ortaklığında kurulmuştur. Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda teşekkül ettirilen şirket kaza dâhilinde ticari faaliyetlerde bulunma ve her türlü eşyayı alıp satma yetkisine sahiptir. Şirketin kaza dâhilindeki faaliyetlerine yönelik bilgiye ulaşılmamakla birlikte muhtemelen Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte görevine son verilmiştir. Bu çalıĢmada, şirketin kuruluş süreci, teşkilat ve mali yapısı şirket nizamnamesi, arşiv belgeleri ve yazılı kaynaklar ışığında incelenmiştir. Ancak Mut İttihad-ı Milli Türk Anonim Şirketi’nin faaliyetleri ile ilgili bilgiye ulaşılmamış olmasına rağmen şirketin kuruluş süreci ele alınarak literatüre katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2023
Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu'nda memurluk vazifesini üstlenmiş devlet adamlarının biyograf... more Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu'nda memurluk vazifesini üstlenmiş devlet adamlarının biyografilerini içeren Sicill-i Ahvâl Defterlerinden tespit edilen Sürmene doğumlu devlet adamlarının hayat hikayeleri ele alınmıştır. Bu bağlamda, Sürmene kâza merkezi ile kâzanın idari yapısı içerisinde bulunan köylerde doğmuş yirmi beş memur tespit edilmiştir. Çalışmada bu memurların doğum yılları ve yerleri, şöhretleri, isimleri, lakapları, unvanları, eğitim durumları, vazifelendirildikleri görevler, aldıkları maaşlar, başarılarından dolayı almış oldukları ödül ile usulsüz girişimler neticesinde haklarında verilen cezalara dair bilgiler aktarılmıştır. Ayrıca babalarının isim, şöhret, unvan ve icra etmiş oldukları son görevlerine dair bilgilere yer verilmiştir. Kayıtlarda geçen bu tür bilgiler imkanlar dahilinde değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, Sürmene doğumlu memurların sosyal kökenleri, eğitim durumları, istihdam sahaları, başarı ile yasadışı girişimleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda Osmanlı Arşivinde yer alan Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri, Memur Sicil Zarfları ve Şûrâ-yı Devlet Sicillerinden istifade edilmiştir. Ayrıca araştırmada inceleme eserlerden de yararlanılarak bu alanda literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir.
Toplumların yaşamını ve tarihsel süreçte yaşanan dönüşümleri etkileyen sağlık, geçmişte olduğu gi... more Toplumların yaşamını ve tarihsel süreçte yaşanan dönüşümleri etkileyen sağlık, geçmişte olduğu gibi günümüzde de önemli bir konuma sahiptir. Bilhassa günümüzde dünyayı etkisi altına almış olan salgın hastalık bu alandaki akademik çalışmaların daha da önem kazanmasını sağlamıştır. Son dönemlerde yaşadığımız bu süreç sağlık tarihini araştırmanın haklılığını göstermektedir. Bu bağlamda “Urfa’da Sağlık (1900-1950) Hastaneler, Eczaneler, Hekimler ve Hastalıklar” başlıklı bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçiş ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında Urfa ilinin sağlık alanındaki durumu üzerinde durulmuştur. Urfa ilinin Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında sağlık gelişmelerini tüm yönleriyle ele almak ve bunu bir çalışmayla sınırlandırabilmek elbette imkânsızdır. Ancak elinizdeki eser bu durumun bilinciyle Urfa sağlık tarihini; sağlık kurumları, bulaşıcı hastalıklar ve alternatif tıp yani geleneksel tıp perspektifinden okumaya çalışmaktadır. Çalışmanın esas gayesi Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında toplumun sağlık alanındaki problemleri, sağlık alanında yapılan yatırımlar ve hizmet veren sağlık kurumları ile sağlık personelini genç devletin penceresinden anlatmaktır. Böylelikle Urfa yakın dönem sağlık tarihini sadece devlet eliyle kurulan sağlık kurumları ve hizmet veren sağlık personeli temelinde değil daha kapsayıcı bir bakış açısıyla toplumun ihtiyaçları ve problemleri çerçevesinde kendi kurum ve yöntemleriyle beraber okumak hedeflenmiştir. Çalışmada Urfa ilinin yaklaşık elli yıllık sağlık gelişmeleri serüveni ele alınırken, aynı zamanda sağlık alanında yaşanan değişimin toplumun sağlığına ne yönde etki ettiği de tartışılmaktadır. Kitapta öncelikle, tarihsel ve toplumsal bir analizle 20. Yüzyılın ilk yarısında hizmet veren sağlık kurumlarının ve hekimlerin faaliyetleri arşiv belgeleri ve basın eşliğinde ele alınmıştır. Ardından sağlık hizmetinin mihenk taşı olarak nitelendirilebilecek hastanelere yardımcı kuruluş olarak tanımlanan eczaneler ve eczacıların faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın üçüncü kısmı, şehir genelinde meydana gelen sağlık sorunları ve bulaşıcı hastalıklarla yürütülen mücadelenin ayrıntılı analizine yer verilmiştir. Son kısımda ise Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında Alternatif Tıp olarak nitelendirilen Geleneksel Tıbbın sağlığa olan katkıları sözlü tarih eşliğinde ortaya konulmaktadır.
Uploads
Papers by Mustafa Dağ
tüketiminin yoğun olarak yapıldığı Yanya vilayeti olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı 1883 ile 1912 yılları arasında tütün kaçakçılığıyla mücadele çerçevesinde Yanya Reji İdaresi çatısı altında faaliyet gösteren bazı kolcuların usulsüz girişimlerinin neler olduğunu ve bu girişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları arşiv belgeleri, salnameler ve araştırma-inceleme eserler ışığında ortaya çıkarmaktır. Bu tür kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan önemli olanları kolcuların bölgede hırsızlık, zimmete para geçirme, adam öldürme veya yaralama, kaçakçılarla birlikte hareket etme ve kaçak tütün tüketme gibi yasadışı girişimlerde bulunmalarıydı.
bünyesinde istihdam etmiş olduğu görevlilerle ilgili usulsüzlükler meydana gelmiştir. Ankara Reji İdaresi'ndeki bu problemlerin temel kaynağı idare kasasından memurların zimmetlerine para geçirmeleridir. Bu bağlamda, Ankara Reji İdaresi'nde ambar memuru Kasapyan Nazmi Efendi'nin yolsuzluk davası çalışmanın ana temasını oluşturmuştur. Bu konu kapsamında elde edilen bilgiler incelenerek dava sürecinin ne şekilde cereyan ettiği ve neticelendiğini tespit etmek çalışmanın temel amacını oluşturmuştur. Nazmi Efendi ile idare arasında 1904 ile 1910 seneleri arasında cereyan eden zimmet davası arşiv belgeleri ve telif eserler ışığında incelenmiştir. Bilhassa şirketin teşkilat yapısı, iddiaların Ankara Vilayeti Meclis-i İdaresi Bidayet Mahkemesi'nde tahkik edilmesi ve kararın Şûrâ-yı Devlet Muhakemat Dairesi İstînâf Mahkemesi'nde temyiz edilmesi süreci ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Kasapyan Nazmi Efendi'nin hukuki sürecinde farklı makamların işletildiği, gayrimüslim bir vatandaşın üst mahkemeye müracaat edebildiği, özerk yapısı olmasına rağmen devlet adli makamlarının nihai karar mevkii olduğu gibi sonuçlar, çalışmanın bulguları arasındadır.
faaliyetlerine başlayan şirketin kuruluş süreci, idari ve kadro yapılanması, mali yapısı, şirketin hukuki hakları ve tasfiye sürecinin ne şekilde cereyan ettiğini tespit etmektir. Ayrıca her ne kadar şirketin ticari faaliyetlerine dair bilgiler elde edilememiş olsa da şirkete tanınan ticari yetkilerden hareketle müessesenin ticari faaliyetleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan çalışma, doküman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, ticarethanenin Osmanlı hukuku çerçevesinde kurulduğu, İstanbul merkezli teşkilatlandırıldığı, tıbbi ile kimyevi sektöründe ticari faaliyetler yürüttüğü ve İstanbul dışında herhangi bir şubesinin olmamasına
rağmen uluslararası ticari bir müessese olarak teşkilatlandırıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda elde edilen verilerden hareketle şirketin İstanbul bölgesinde tıbbi ve kimyevi sektöründe faaliyet yürüten uluslararası şirket olduğuna dair özgün izahatta bulunulabilir. Fakat ticari faaliyetlerine dair bilgilerin elde edilememesi ve ticarethaneye tanınan imtiyaz müddetinin
kesin olarak ne zaman sonra erdiğine dair bilgilerin tespit edilememiş olması çalışmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır.
durması gündelik hayatta olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bu olumsuz sonuçlardan bazıları döviz kurunda
meydana gelen artış, ithal ürün fiyatlarının artması, gıda ve giyim sektöründe fiyat artışı ve mal darlığının
yaşanması olmuştur. Ekonomide yaşanan bu olumsuz gelişmeler alım gücü son derece düşmüş olan vatandaşları
uygun fiyata satılmakta olan kaçak ürünlere yönlendirmiştir. Haliyle kaçak ürünlere artan talep beraberinde
kaçakçılık faaliyetlerinin de artmasına yol açmıştır. Hükümet ise bir yandan hayat pahalılığını ortadan kaldırmak
için ekonomik politikaları hayata geçirmeye çalışırken diğer tarafından da kaçakçılıkla mücadelede birtakım
tedbirler almıştır. Bu bağlamda alınan tedbirler doğrultusunda Jandarma Genel Komutanlığı’nın 1955-1958 yılları
arasında Türkiye’de yürütmüş olduğu mücadele neticesinde meydana gelen kaçakçılık vakaları, bu vakalara
düzenlenen askeri operasyonlar, bu operasyonlar neticesinde ele geçirilen kaçak malların türleri ve miktarları,
yakalanan kaçakçıların miktarı ile kaçakçılık faaliyetlerinin gerçekleştiği bölgeleri tespit etmek çalışmamızın
temel amacını teşkil etmektedir. Jandarma Genel Komutanlığı’nın tutmuş olduğu raporlar ve arşiv belgelerinin
yanı sıra telif eserlerden istifade edilerek yürütülen bu çalışma neticesinde dört yıllık zaman zarfında 9.905
kaçakçılık vakasının meydana geldiği, 7.505 sağ, yaralı veya ölü kaçakçının yakalandığı, 19.852.504 Türk lirası
değerinde kaçak malın ele geçirildiği tespit edilmiştir. Ülke güvenliği ve hazine gelirleri için tehdit olarak algılanan
kaçakçılığı ortadan kaldırma hususunda Jandarma Genel Komutanlığı’na önemli rol düştüğü algılanmıştır.
Komutanlık tarafından kaçakçılara yönelik operasyonların kesintisiz şekilde devam ettirildiği saptanmıştır. Ele
geçirilen mallara dair istatistiki verilerin analizi sonucunda ise kaçakçılığın tam anlamıyla önlenemediği ifade
edilmiştir.
İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan elektrik,
imparatorluk genelinde XX. yüzyılın başlarından
itibaren yaygınlık kazanmıştı. Bu yüzyıla gelindiğinde
elektrik artık elektrikli tramvaylar aracılığıyla ulaşım
amaçlı da kullanılmaktaydı. Haliyle bu durum da
elektrikten istifade eden nüfusun artmasını sağlamıştı.
İmparatorluk yönetimi ise artan bu talebe cevap
verebilmek için halkın elektrikten ve elektrikli
tramvaylardan istifade edebilme hakkını kamu hizmeti
olarak tanımlamıştı. Bu hizmetin karşılanmasında
çoğu yerde özel girişimciler aktif görev üstlenmişlerdi.
Ancak imparatorluğun son dönemlerine doğru ve
Cumhuriyet’in ilk yıllarında ekonomide başlatılan
millileştirme politikası çerçevesinde özel sermayeli
elektrik ve elektrikli tramvay işletmeleri, belediyelerin
himayesine alınmaya başlanmıştı. Özel sermaye ile
başlayan ancak daha sonradan belediyenin denetimine
giren elektrik ve elektrikli tramvay işletmesinin bir
örneği de Adana şehrinde görülmüştür. Bu çerçevede
Adana şehrinin aydınlatılması için kullanılan
elektrik ve ulaşım amaçlı kullanılan elektrikli
tramvay işletmesiyle ilgili meydana gelen her türlü
gelişmenin ele alındığı bu çalışmada, kaynak olarak
arşiv belgelerinin yanı sıra basın arşivi ve araştırmainceleme eserler kullanılmıştır.
neticesinde ticari müesseselerinin değişim ve dönüşümlerine dair meydana gelen gelişmeler incelenerek
hazırlanan bu çalışmada, Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi ele alınmıştır. Haliyle Mustafa Şamlı Mahdumları
Ticarethanesi çalışmanın konusunu teşkil etmiştir. Bu bağlamda çalışmanın giriş kısmında ticari hayatın
düzenleyici otoritesi olan Ticaret ve Ziraat Nezâreti’nin kuruluş süreci ile Osmanlı’da şirketleşme hukukunda
meydana gelen gelişmelere değinilmekle birlikte nezâretin öncülük ettiği batı kaynaklı yeni kanun ve düzenlemeler
çerçevesinde şirketlerde meydana gelen anonimleşme faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra 1917
yılında anonimleşecek olan Mustafa Şamlı Mahdumları Müessesât-ı Ticariyyesi hakkında bilgi verilerek
ticarethanenin faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Ticarethanenin idari yapılanmasında meydana gelen değişim
sonucunda 19 Mayıs 1917 tarihinde kurulan Mustafa Şamlı Mahdumu Müessesât-ı Ticaret-i Anonim Şirket-i
Osmaniyesi’nin kuruluş süreci ve faaliyetleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede ana kaynak olarak istifade
edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden ve basın yayın organlarından
da yararlanılmıştır. Bu bağlamda Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi’nin kuruluş süreci ve idari yapının
yaşamış olduğu değişime yönelik bilgiler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca 1850 ile 1931 yılları arasında gerek
ulusal gerekse uluslararası sahada gerçekleştirilmiş olan ticari faaliyetler incelenerek ticarethane tanıtılmaya
çalışılmıştır. Bu çerçevede yürütülen çalışma neticesinde ticarethanenin tekstil ve madencilik sektöründe faaliyet
yürüttüğü saptanmıştır. Ayrıca ticarethanenin ülke içerisinde İstanbul ve çevresi ile ülke dışında Almanya, İngiltere
ve Fransa gibi batılı ülkelerle ticari münasebetler içerisinde bulunduğu tespit edilmiştir.
tüketiminin yoğun olarak yapıldığı Yanya vilayeti olmuştur. Bu çalışmanın temel amacı 1883 ile 1912 yılları arasında tütün kaçakçılığıyla mücadele çerçevesinde Yanya Reji İdaresi çatısı altında faaliyet gösteren bazı kolcuların usulsüz girişimlerinin neler olduğunu ve bu girişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları arşiv belgeleri, salnameler ve araştırma-inceleme eserler ışığında ortaya çıkarmaktır. Bu tür kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan çalışmanın pek çok bulgusu mevcuttur. Bunlardan önemli olanları kolcuların bölgede hırsızlık, zimmete para geçirme, adam öldürme veya yaralama, kaçakçılarla birlikte hareket etme ve kaçak tütün tüketme gibi yasadışı girişimlerde bulunmalarıydı.
bünyesinde istihdam etmiş olduğu görevlilerle ilgili usulsüzlükler meydana gelmiştir. Ankara Reji İdaresi'ndeki bu problemlerin temel kaynağı idare kasasından memurların zimmetlerine para geçirmeleridir. Bu bağlamda, Ankara Reji İdaresi'nde ambar memuru Kasapyan Nazmi Efendi'nin yolsuzluk davası çalışmanın ana temasını oluşturmuştur. Bu konu kapsamında elde edilen bilgiler incelenerek dava sürecinin ne şekilde cereyan ettiği ve neticelendiğini tespit etmek çalışmanın temel amacını oluşturmuştur. Nazmi Efendi ile idare arasında 1904 ile 1910 seneleri arasında cereyan eden zimmet davası arşiv belgeleri ve telif eserler ışığında incelenmiştir. Bilhassa şirketin teşkilat yapısı, iddiaların Ankara Vilayeti Meclis-i İdaresi Bidayet Mahkemesi'nde tahkik edilmesi ve kararın Şûrâ-yı Devlet Muhakemat Dairesi İstînâf Mahkemesi'nde temyiz edilmesi süreci ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Kasapyan Nazmi Efendi'nin hukuki sürecinde farklı makamların işletildiği, gayrimüslim bir vatandaşın üst mahkemeye müracaat edebildiği, özerk yapısı olmasına rağmen devlet adli makamlarının nihai karar mevkii olduğu gibi sonuçlar, çalışmanın bulguları arasındadır.
faaliyetlerine başlayan şirketin kuruluş süreci, idari ve kadro yapılanması, mali yapısı, şirketin hukuki hakları ve tasfiye sürecinin ne şekilde cereyan ettiğini tespit etmektir. Ayrıca her ne kadar şirketin ticari faaliyetlerine dair bilgiler elde edilememiş olsa da şirkete tanınan ticari yetkilerden hareketle müessesenin ticari faaliyetleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan çalışma, doküman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, ticarethanenin Osmanlı hukuku çerçevesinde kurulduğu, İstanbul merkezli teşkilatlandırıldığı, tıbbi ile kimyevi sektöründe ticari faaliyetler yürüttüğü ve İstanbul dışında herhangi bir şubesinin olmamasına
rağmen uluslararası ticari bir müessese olarak teşkilatlandırıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda elde edilen verilerden hareketle şirketin İstanbul bölgesinde tıbbi ve kimyevi sektöründe faaliyet yürüten uluslararası şirket olduğuna dair özgün izahatta bulunulabilir. Fakat ticari faaliyetlerine dair bilgilerin elde edilememesi ve ticarethaneye tanınan imtiyaz müddetinin
kesin olarak ne zaman sonra erdiğine dair bilgilerin tespit edilememiş olması çalışmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır.
durması gündelik hayatta olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bu olumsuz sonuçlardan bazıları döviz kurunda
meydana gelen artış, ithal ürün fiyatlarının artması, gıda ve giyim sektöründe fiyat artışı ve mal darlığının
yaşanması olmuştur. Ekonomide yaşanan bu olumsuz gelişmeler alım gücü son derece düşmüş olan vatandaşları
uygun fiyata satılmakta olan kaçak ürünlere yönlendirmiştir. Haliyle kaçak ürünlere artan talep beraberinde
kaçakçılık faaliyetlerinin de artmasına yol açmıştır. Hükümet ise bir yandan hayat pahalılığını ortadan kaldırmak
için ekonomik politikaları hayata geçirmeye çalışırken diğer tarafından da kaçakçılıkla mücadelede birtakım
tedbirler almıştır. Bu bağlamda alınan tedbirler doğrultusunda Jandarma Genel Komutanlığı’nın 1955-1958 yılları
arasında Türkiye’de yürütmüş olduğu mücadele neticesinde meydana gelen kaçakçılık vakaları, bu vakalara
düzenlenen askeri operasyonlar, bu operasyonlar neticesinde ele geçirilen kaçak malların türleri ve miktarları,
yakalanan kaçakçıların miktarı ile kaçakçılık faaliyetlerinin gerçekleştiği bölgeleri tespit etmek çalışmamızın
temel amacını teşkil etmektedir. Jandarma Genel Komutanlığı’nın tutmuş olduğu raporlar ve arşiv belgelerinin
yanı sıra telif eserlerden istifade edilerek yürütülen bu çalışma neticesinde dört yıllık zaman zarfında 9.905
kaçakçılık vakasının meydana geldiği, 7.505 sağ, yaralı veya ölü kaçakçının yakalandığı, 19.852.504 Türk lirası
değerinde kaçak malın ele geçirildiği tespit edilmiştir. Ülke güvenliği ve hazine gelirleri için tehdit olarak algılanan
kaçakçılığı ortadan kaldırma hususunda Jandarma Genel Komutanlığı’na önemli rol düştüğü algılanmıştır.
Komutanlık tarafından kaçakçılara yönelik operasyonların kesintisiz şekilde devam ettirildiği saptanmıştır. Ele
geçirilen mallara dair istatistiki verilerin analizi sonucunda ise kaçakçılığın tam anlamıyla önlenemediği ifade
edilmiştir.
İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan elektrik,
imparatorluk genelinde XX. yüzyılın başlarından
itibaren yaygınlık kazanmıştı. Bu yüzyıla gelindiğinde
elektrik artık elektrikli tramvaylar aracılığıyla ulaşım
amaçlı da kullanılmaktaydı. Haliyle bu durum da
elektrikten istifade eden nüfusun artmasını sağlamıştı.
İmparatorluk yönetimi ise artan bu talebe cevap
verebilmek için halkın elektrikten ve elektrikli
tramvaylardan istifade edebilme hakkını kamu hizmeti
olarak tanımlamıştı. Bu hizmetin karşılanmasında
çoğu yerde özel girişimciler aktif görev üstlenmişlerdi.
Ancak imparatorluğun son dönemlerine doğru ve
Cumhuriyet’in ilk yıllarında ekonomide başlatılan
millileştirme politikası çerçevesinde özel sermayeli
elektrik ve elektrikli tramvay işletmeleri, belediyelerin
himayesine alınmaya başlanmıştı. Özel sermaye ile
başlayan ancak daha sonradan belediyenin denetimine
giren elektrik ve elektrikli tramvay işletmesinin bir
örneği de Adana şehrinde görülmüştür. Bu çerçevede
Adana şehrinin aydınlatılması için kullanılan
elektrik ve ulaşım amaçlı kullanılan elektrikli
tramvay işletmesiyle ilgili meydana gelen her türlü
gelişmenin ele alındığı bu çalışmada, kaynak olarak
arşiv belgelerinin yanı sıra basın arşivi ve araştırmainceleme eserler kullanılmıştır.
neticesinde ticari müesseselerinin değişim ve dönüşümlerine dair meydana gelen gelişmeler incelenerek
hazırlanan bu çalışmada, Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi ele alınmıştır. Haliyle Mustafa Şamlı Mahdumları
Ticarethanesi çalışmanın konusunu teşkil etmiştir. Bu bağlamda çalışmanın giriş kısmında ticari hayatın
düzenleyici otoritesi olan Ticaret ve Ziraat Nezâreti’nin kuruluş süreci ile Osmanlı’da şirketleşme hukukunda
meydana gelen gelişmelere değinilmekle birlikte nezâretin öncülük ettiği batı kaynaklı yeni kanun ve düzenlemeler
çerçevesinde şirketlerde meydana gelen anonimleşme faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra 1917
yılında anonimleşecek olan Mustafa Şamlı Mahdumları Müessesât-ı Ticariyyesi hakkında bilgi verilerek
ticarethanenin faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Ticarethanenin idari yapılanmasında meydana gelen değişim
sonucunda 19 Mayıs 1917 tarihinde kurulan Mustafa Şamlı Mahdumu Müessesât-ı Ticaret-i Anonim Şirket-i
Osmaniyesi’nin kuruluş süreci ve faaliyetleri değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede ana kaynak olarak istifade
edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden ve basın yayın organlarından
da yararlanılmıştır. Bu bağlamda Mustafa Şamlı Mahdumları Ticarethanesi’nin kuruluş süreci ve idari yapının
yaşamış olduğu değişime yönelik bilgiler ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca 1850 ile 1931 yılları arasında gerek
ulusal gerekse uluslararası sahada gerçekleştirilmiş olan ticari faaliyetler incelenerek ticarethane tanıtılmaya
çalışılmıştır. Bu çerçevede yürütülen çalışma neticesinde ticarethanenin tekstil ve madencilik sektöründe faaliyet
yürüttüğü saptanmıştır. Ayrıca ticarethanenin ülke içerisinde İstanbul ve çevresi ile ülke dışında Almanya, İngiltere
ve Fransa gibi batılı ülkelerle ticari münasebetler içerisinde bulunduğu tespit edilmiştir.
Kitapta öncelikle, tarihsel ve toplumsal bir analizle 20. Yüzyılın ilk yarısında hizmet veren sağlık kurumlarının ve hekimlerin faaliyetleri arşiv belgeleri ve basın eşliğinde ele alınmıştır. Ardından sağlık hizmetinin mihenk taşı olarak nitelendirilebilecek hastanelere yardımcı kuruluş olarak tanımlanan eczaneler ve eczacıların faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın üçüncü kısmı, şehir genelinde meydana gelen sağlık sorunları ve bulaşıcı hastalıklarla yürütülen mücadelenin ayrıntılı analizine yer verilmiştir. Son kısımda ise Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında Alternatif Tıp olarak nitelendirilen Geleneksel Tıbbın sağlığa olan katkıları sözlü tarih eşliğinde ortaya konulmaktadır.