İsmail Seyahatnamesi, 1751 yılında Rusya'nın Orenburg şehrinden belirli bir misyonla başlayıp, Bu... more İsmail Seyahatnamesi, 1751 yılında Rusya'nın Orenburg şehrinden belirli bir misyonla başlayıp, Buhara, Hint alt kıtası, Hicaz, Şam gibi pek çok önemli noktayı kapsayarak tesadüfler sonucu İstanbul'da sona eren uzun ve zorlu bir yolculuğu detaylı bir şekilde anlatan önemli bir eserdir. Bu seyahatname uzun yıllar sonra, Kazanlı İsmail tarafından ülkesine döndükten sonra kaleme alınmış ve dönemin toplumsal, kültürel ve dini dinamiklerini aktaran nadir örneklerden biri olarak kabul edilmiştir. Eserin ilim dünyasına kazandırılması ise Tatar ilim adamı Rızaeddin Fahreddin'in çalışmaları sayesinde olmuştur. Fahreddin, 1903 yılında Kazan'da saklı kalmış bu eseri önsöz, açıklamalı dipnotlar ve bir hatime ile birlikte yayımlamış ve okuyuculara sunmuştur. Seyahatnameye dikkat çeken ilk isimlerden biri de Zeki Velidi Togan olmuştur. Togan, Tarihte Usul adlı eserinde bu seyahatten kısa da olsa bahsederek eserin tarih açısından ne denli değerli olduğunu vurgulamıştır. Seyahatnameyi bu kadar önemli kılan başlıca unsur, bir Türk tarafından 18. asrın ortalarında kaleme alınmış olmasıdır ki, bu dönemde böylesine detaylı ve geniş kapsamlı seyahat yazılarının sayısı oldukça azdır. İsmail Seyahatnamesi, sadece bir yolculuğun hikayesini anlatmakla kalmaz; aynı zamanda hac vazifesi, deprem ve salgın hastalıklar gibi dönemin sosyal ve kültürel olaylarına dair derinlikli gözlemler sunar. Bu yönüyle seyahatname bir Türk'ün gözünden dünyayı, karşılaşılan zorlukları ve maceraları yıllara yayılan bir anlatıyla ortaya koyar. Eser, dönemin şartlarını yansıtan nadir bir belge olmasının yanı sıra, seyahat yazını içerisinde de özgün bir yere sahiptir. Bu nedenle çalışma okuyuculara hem tarihsel hem de kültürel anlamda önemli bir perspektif sunacaktır.
Özet 16. asrın sonunda gerçekleşen Rus işgalinden sonra Sibir Hanlığı'nın fiilen sona ermesinin a... more Özet 16. asrın sonunda gerçekleşen Rus işgalinden sonra Sibir Hanlığı'nın fiilen sona ermesinin ardından Batı Sibirya'da iki farklı sonuç tezahür etmiştir. Kimileri Moskova'nın yolunu tutup Rus sarayının hizmetine girerken, kimileri de hanlığın kadim topraklarında kalıp Rus işgaline karşı direnmeye başlamıştır. Sibir Hanlığı'ndan esir alınan isimlerin büyük bir kısmı, Moskova tarafından taltif edilerek Rus menfaatlerine hizmet etmiştir. Sibirya'da kalanlar ise Ruslara karşı büyük bir cephe savaşı vererek Batı Sibirya topluluklarıyla birlikte Sibir Hanlığı'nın mirasına sahip çıkmıştır. Bununla birlikte Urallarda Başkurtlar ve Güneybatı Sibirya'ya gelen Kalmuklar cepheyi genişleterek Ruslara karşı Küçümoğullarının yanında yer almıştır. Ancak yaklaşık bir asır süren bu mücadeleler sonucunda ise muvaffak olunamamıştır. Sibir Hanlığı ve Küçüm Han, Türk literatüründe kendine tedricen yer bulmaya başlasa da onun ardılları ve ondan sonraki dönemlerle ilgili çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu çalışma Küçüm Han'ın Ruslar tarafından esir alınan tebaasının Rus Devleti içerisindeki faaliyetlerini ve onun varislerinin Sibir Hanlığı'nı yeniden diriltme çabalarını ortaya koyacaktır.
Sibirya, Asya'da kurulan ilk Türk devletlerinden itibaren Türklerin daimî ikametgâhları arasında ... more Sibirya, Asya'da kurulan ilk Türk devletlerinden itibaren Türklerin daimî ikametgâhları arasında yer almıştır. Bu nedenle Sibirya, Türk tarihi için eşsiz bir ehemmiyete sahiptir. Ancak Sibirya'ya ait kaynaklar genel itibariyle Rus menşelidir. En eski kaynaklar Sibir Kronikleri ve Rusların çertej ismini verdiği atlas/harita çalışmalarıdır. Bu çalışmaların öncü isimlerinden biri Semen Ulyanoviç Remezov'dur. Remezov oğulları İvan, Leonte ve Semen'le birlikte Tobolsk şehrinde Sibirya tarihi ve coğrafyası üzerine uzun yıllara yayılmış birçok önemli çalışma ortaya koymuştur. Bu çalışmalardan biri Resmi Sicil Defteri olarak adlandırabileceğimiz Slujebnaya Çertejnaya Kniga'dır. 1730 yılında tamamlanan çertej yaklaşık iki asır sonra Petersburg Halk Kütüphanesi el yazmaları bölümünde görevli olan İ. A. Biçkov tarafından ortaya çıkarılmıştır. Ancak eseri daha sonra tarihçi A. İ. Andreev bilim dünyasına tanıtmıştır. Eserle ilgili en kapsamlı araştırmayı ise Sovyet haritacı L. A. Goldenberg yapmıştır. Goldenberg, çertejde yer alan metin ve çizimleri detaylarıyla birlikte ortaya koymuştur. Çertejin Petersburg Halk Kütüphanesi'ne gelmeden önce nasıl korunduğu ve ne şekilde mevzu bahis kütüphaneye getirildiği hakkında kesin bir bilgi yoktur. Rivayetlerden birine göre Sibirya'da görevli bulunan V. Ya. Miroviç eseri muhafaza eden kişiydi. Ondan alınan eser başkente getirilerek İmparatoriçe II. Katerina'ya sunulmuş ve onun özel kütüphanesinde yer almıştı. Daha sonra 1852 yılında Petersburg Halk Kütüphanesi'ne getirilmişti. Eser günümüzde Rus Milli Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü'nde saklanmaktadır. ...
16. asrın sonunda kadim Türk toprağı Sibirya’da başlayan Rus işgalleri bölgedeki Rus kolonizasyon... more 16. asrın sonunda kadim Türk toprağı Sibirya’da başlayan Rus işgalleri bölgedeki Rus kolonizasyon faaliyetlerine hız kazandırdı. Bölgede görevlendirilen Rus valiler ilk olarak Batı Sibirya’da Sibir Hanlığı ve diğer bölge halklarıyla daha iyi mücadele edebilmek ve bölgedeki Rus hâkimiyetini kalıcı kılmak için Tümen (Тюмень), Tobolsk (Тобольск) ve Tara (Тара) adlı kale/şehirleri kurdu. Sibir Hanlığı tehdidinin ortadan kaldırılmasıyla devasa bir alan Rus yayılmacılığının menziline girdi. 17. asırda Sibirya’da kurulan ilk Rus şehri Mangezeya (Мангазе́я)’dır. 1601 yılında kurulan bu şehir bölge ticaret yollarına hâkim olmak ve Sibirya halkları arasında yer alan Samoyedleri kontrol etmek amaçlı inşa edildi. Mangezeya’dan hemen sonra 1604 yılında Tunguzlar ve Yenisey Kırgızlarına karşı bir kale inşa edilerek Tomsk (Томск) adı verilen bir şehir kuruldu. Yenisey’e kadar ulaşan Ruslar, 1607 yılında Yenisey’in de ilk Rus şehri olan Turuhansk’ı (Туруханск) kurdu. Akabinde sırasıyla 1618’de Kuznetsk (Кузнецк), 1619’da Yeniseysk (Енисейск) ve 1628’de Krasnoyarsk (Красноярск) şehirleri Ruslar tarafından inşa edildi.
Rus şehirleri 17. asrın ikinci yarısında bölgenin ticari ve stratejik güzergâhlarında yükselmeye devam etti. Doğu Sibirya’ya kadar ilerleyen Ruslar, Trans-Baykal bölgesinde 1653’te Çita (Чита) ve Nerçinsk (Нерчинск) şehirlerini kurdu. Bölgedeki Rus iskânı Yenisey valisinin emriyle Rus kâşif Yakov Pokhabov tarafından 1661 yılında Angara Nehri’nin sağ kıyısında kurulan İrkutsk (Иркутск) şehriyle devam etti. Sibirya’ya hızla yayılmaya devam eden Ruslar aynı dönemde yeni coğrafyaların keşfi için harekete geçti. 17. asrın sonunda Rus kâşif Vladimir Atlasov tarafından 1697-1699 yıllarında Kamçatka’ya bir sefer düzenlendi. Bu seferin ardından bazı kaleler ele geçirildi. Aynı zamanda Atlasov bölgede yeni kaleler inşa ettirdi. Böylelikle 17. asırda Sibirya’nın muhtelif bölgelerinde irili ufaklı birçok kale/şehir inşa edildi. Bu durum takip eden asırda bölgenin Ruslaştırılmasına ve İmparator I. Petro dönemiyle başlayan Rus ekspedisyonlarına da zemin hazırlamış oldu.
Considered one of the first travel writers of the modern era, Yan Pototsky is considered by his c... more Considered one of the first travel writers of the modern era, Yan Pototsky is considered by his contemporaries a historian, linguist, geographer, archaeologist, naturalist, and scientist, and many other merits. Pototsky, who traveled to almost all Slavic lands, Europe, Asia, Africa, and many other places, wrote many articles after his travels. One of these travels is to Astrakhan, and the Caucasus made in 1797-1798. Pototsky devoted the first year of his trip to Astrakhan and its surroundings. This part was first published in the I and II issues of the Severny Archive Magazine which is published in St. Peterburg. Pototsky, who started his journey from Moscow on a spring day, first went to Serapta by land and then to Astrakhan in a ship. There is interesting information about other steppe peoples in this trip, especially Kalmyks, Kazakhs, Tatars, Cossacks, and Buddhists living in and around Astrakhan. Pototsky's journey is important in terms of showing the
Kore'ye kadar geniş bir coğrafya hakkında birçok halk ve topluluk hakkında eşsiz malumat verir. E... more Kore'ye kadar geniş bir coğrafya hakkında birçok halk ve topluluk hakkında eşsiz malumat verir. Eser içerisinde birçok Türk topluluğu ve bu toplulukların yaşadıkları bölgeler yer alır. Witsen'in vermiş olduğu bilgiler 17. asırda Türklerin yayılmış oldukları coğrafyayı, yaşadıkları ülkeleri, şehirleri, ticaret yollarını, yer adlarını ve daha birçok konuyu ihtiva eder. Bu da eseri Türk tarihi nazarında daha da önemli kılar. Eserde yer alan Türk topluluklarının tamamı bir çalışmanın sınırlarını fazlaca aşacağından dolayı Türk halkları arasında birbirlerine yakın bir coğrafyada yaşayan Nogaylar, Yenisey Kırgızları ve Başkurtlar hakkındaki notlar üzerine odaklanılacaktır.
Sibir Hanlığı'nın 16. asrın sonunda Çarlık Rusya tarafından işgal edilmesinin ardından Ruslara uç... more Sibir Hanlığı'nın 16. asrın sonunda Çarlık Rusya tarafından işgal edilmesinin ardından Ruslara uçsuz bucaksız toprakların kapıları açıldı. Başta Sibirya'nın batısı olmak üzere Ruslar bölgeye hızlı bir şekilde kurdukları kale/şehirlerle birlikte yerleşmeye başladı. Ruslaştırılmaya başlanan bölge Petro'nun 18. asırda başlattığı reform hareketleriyle birlikte dikkatleri üzerine çekti. Petro ve akabinde Katerina zamanında birçok bilim adamı ve kâşifin katıldığı Sibirya ekspedisyonları Rusların hayal edemeyecekleri coğrafyaları keşfetmesini sağladı. Ancak Sibirya coğrafya olarak çok geniş bir alana sahip olduğundan Moskova, Petersburg ve Kazan gibi merkezi konumdaki şehirlere oldukça uzak bir mesafede yer alıyordu. 19. asrın ortalarına kadar kara ve nehir yoluyla bölgeye ulaşıldı. Fakat bölgeye ulaşmak için aylarca süren yolculuklar artan ihtiyaçlara cevap veremez hale geldi. Bu sebeple Sibirya'ya demiryolu kurulması fikri ilk defa 19. asrın ortalarında gündeme geldi. Ancak Sibirya'ya demiryolu yapılması o dönemde fazla gerekli görülmedi. 1884 yılına gelindiğinde Rus demiryolları doğuda Urallara kadar ulaştı. Daha sonra bölgede hızlı gelişen ekonomik ve stratejik sebepler Sibirya'da demiryolu kurulmasını zorunlu hale getirdi. Şubat 1891'de Çar III. Aleksandr Sibirya'ya demiryolu kurulması kararı aldı. Bu görev için oğlu Nikolay Aleksandroviç'i görevlendirdi. Sekiz zaman diliminden geçecek bu dev proje iki uçtan batıda Miass doğuda ise Vladivostok'tan inşa edilmeye başlandı.
Öz II. Katerina ve I. Pavel'in özellikle Fransız İhtilali'nin etkisiyle Rusya'da uygulamaya başla... more Öz II. Katerina ve I. Pavel'in özellikle Fransız İhtilali'nin etkisiyle Rusya'da uygulamaya başlattığı sansür ve kısıtlamalar, 19. asrın başında İmparator I. Aleksandr'ın Rus Çarlığı'nın başına geçmesiyle sona erdi. Daha önce kapatılan matbaalar tekrardan açıldı ve ülkede yayıncılık faaliyetleri yeniden canlandı. Petersburg ve Moskova başta olmak üzere Rusya'nın birçok bölgesinde onlarca süreli yayın çıkmaya başladı. Bunlardan biri de 19. asır Rusya'sının ilginç karakterleri arasında yer alan Faddey Venediktoviç Bulgarin tarafından 1822 yılının Ocak ayından itibaren Petersburg'da çıkarılmaya başlanan Severnıy Arhiv adlı dergidir. Genel olarak tarih, seyahat ve istatistik yazılarının yayımlandığı bu dergi, 1828 yılının Aralık ayına kadar ayda iki kez olmak üzere toplam 168 sayı yayımlandı. Dergide Rusya ve ona komşu olan ülkeler başta olmak üzere dünyanın hemen hemen bütün bölgeleriyle ilgili tematik konularda yazılar kaleme alındı. Dolayısıyla Sibirya'dan, İdil Ural'a, Türkistan'dan İstanbul'a kadar dünyanın hatırı sayılır bir coğrafyasında yaşayan Türklerle ilgili yazıları da Severnıy Arhiv'in sayfalarında görmek mümkündür. Bu çalışma esnasında yayımlanan son 12 sayı hariç, erişimi sağlanan toplam 156 sayı incelendi. Türkler ve Türk dünyasını ilgilendiren çalışmalar tespit edilerek tarih, seyahat ve istatistik başlıkları altında tasnif edildi. İlgili çalışmaların muhteviyatı bakımından kısa bir değerlendirilmeleri yapılarak, 19. asır bir Rus matbuatında Türkler ve Türk dünyasını ilgilendiren yazılar okuyucu ve araştırmacıların istifadesine sunuldu.
Öz Rusya'nın cihanşümul bir imparatorluğa dönüşmesinde farklı kökenlerden gelen ve Rusya'nın çeşi... more Öz Rusya'nın cihanşümul bir imparatorluğa dönüşmesinde farklı kökenlerden gelen ve Rusya'nın çeşitli bölgelerinde faaliyet gösteren nüfuzlu ailelerin büyük etkisi olmuştur. Bu ailelerin en önde gelenlerinden birisi de Tatar soylu Stroganov ailesidir. Stroganovlar, Rusya'nın ticari ve içtimai hayatında büyük rol oynamasının yanı sıra özellikle kuzeydeki Türk varlığını etkileyen faaliyetlerin başrolünde bulundular. 16. asrın ortalarından itibaren IV. İvan' dan Kama ve Çusovaya bölgesindeki topraklar üzerinde imtiyazlar alarak birçok ticari faaliyette boy gösterdiler. Ayrıca Batı Sibirya' daki ilk kale/şehirleri inşa edip Rus yayılmacılığının başlamasında âdeta koçbaşı oldular. Bu kolonizasyon faaliyetiyle Batı Sibirya'nın Rus işgaline uğramasına uygun zemini hazırladılar. Volga Atamanlarından olan Yermak Timofeyev'i ve diğer Kozakları kendilerine karşı tehlike arz etmeye başlayan Sibir Hanlığı üzerine gönderdiler. Hanlığın başkenti Sibir, ateşli silahlara sahip olan Kozakların işgaline uğradı. Stroganovlar böylelikle Sibirya'nın zengin topraklarını Ruslara açtı ve bölgenin Ruslaştırılma sürecini başlattı. Bu çalışma, Tatar soylu bir ailenin ekonomik faaliyet vasıtasıyla eski Türk yurdu Batı Sibirya coğrafyasını Çarlık Rusya'sı toprağına dönüştürme sürecine dönemin Rus kaynakları ışığında odaklanmaktadır.
Öz: Birinci Cihan Harbi'nde geniş bir coğrafyada savaşmak zorunda kalan Osmanlı ordusu en zorlu m... more Öz: Birinci Cihan Harbi'nde geniş bir coğrafyada savaşmak zorunda kalan Osmanlı ordusu en zorlu mücadelelerinden birisini Kafkas Cephesi'nde verdi. Anadolu'daki en eski Türk yerleşimlerinden köklü bir tarihsel mirasa sahip olan Bayburt, yaşanan bu harpte Kafkas Cephesi içerisinde zorlu çatışmalara şahit oldu. Kop dağlarında düşmana karşı gösterilen destansı direnişin ardından geri çekilen Türk birlikleri Bayburt'u bir nevi düşmanın işgaline bırakmak zorunda kaldı. Bu cephede yaşanan hezimet sonrasında Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon ve daha sonra coğrafi olarak kritik bir bölgede bulunan Bayburt 16 Temmuz 1916 yılında Rusların işgaline uğramaktan kurtulamadı. Rusların Bayburt harekatının başında Sibirya Kozak alayının komutanı Nikolay Pavloviç Solntsev bulunuyordu. Solntsev işgalden yıllar sonra Çin'in Harbin şehrinde kaleme aldığı hatıratında Rus birliklerinin Bayburt'a gidişlerini, şehirdeki kaotik durumu, çatışmaları ve işgalde yaşanan olayları detaylarıyla ve canlı bir anlatımla betimlemiştir. Bu çalışmada bu harbin Osmanlı cepheleri bakımından az bilinen bir safhası doğrudan düşman saflarının sıradan bir komutanı olan Solntsev'in notlarından yola çıkılarak değerlendirilecektir. Abstract: Bayburt, which is one of the oldest Turkish settlements in Anatolia and has a deep-rooted historical heritage, witnessed the conflicts within the Caucasian Front during the First World War. After the defeat on this front, it was occupied by the Russians. Turkish troops, retreating after epic resistance in the Kop mountains, Turkish troops had to leave Bayburt to the enemy occupation. Nikolai Pavlovich Solntsev, commander of the Siberian Kazakh regiment, was the head of the Russian Bayburt campaign. Solntsev, in his memoirs written in China many years later, described the entry of the Russians into Bayburt, the situation in the city and the events of the occupation in detail and with vivid expression. In this study, a lesser-known stage of the First World War in terms of the Ottoman fronts is evaluated directly from the notes of Solntsev, an ordinary commander of the enemy ranks.
Kitabın bütün yayın hakları Ötüken Neşriyat A.Ş.'ye aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan, k... more Kitabın bütün yayın hakları Ötüken Neşriyat A.Ş.'ye aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan, kaynağın açıkça belirtildiği akademik çalışmalar ve tanıtım faaliyetleri haricinde, kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz; hiçbir matbu ve dijital ortamda kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
İsmail Seyahatnamesi, 1751 yılında Rusya'nın Orenburg şehrinden belirli bir misyonla başlayıp, Bu... more İsmail Seyahatnamesi, 1751 yılında Rusya'nın Orenburg şehrinden belirli bir misyonla başlayıp, Buhara, Hint alt kıtası, Hicaz, Şam gibi pek çok önemli noktayı kapsayarak tesadüfler sonucu İstanbul'da sona eren uzun ve zorlu bir yolculuğu detaylı bir şekilde anlatan önemli bir eserdir. Bu seyahatname uzun yıllar sonra, Kazanlı İsmail tarafından ülkesine döndükten sonra kaleme alınmış ve dönemin toplumsal, kültürel ve dini dinamiklerini aktaran nadir örneklerden biri olarak kabul edilmiştir. Eserin ilim dünyasına kazandırılması ise Tatar ilim adamı Rızaeddin Fahreddin'in çalışmaları sayesinde olmuştur. Fahreddin, 1903 yılında Kazan'da saklı kalmış bu eseri önsöz, açıklamalı dipnotlar ve bir hatime ile birlikte yayımlamış ve okuyuculara sunmuştur. Seyahatnameye dikkat çeken ilk isimlerden biri de Zeki Velidi Togan olmuştur. Togan, Tarihte Usul adlı eserinde bu seyahatten kısa da olsa bahsederek eserin tarih açısından ne denli değerli olduğunu vurgulamıştır. Seyahatnameyi bu kadar önemli kılan başlıca unsur, bir Türk tarafından 18. asrın ortalarında kaleme alınmış olmasıdır ki, bu dönemde böylesine detaylı ve geniş kapsamlı seyahat yazılarının sayısı oldukça azdır. İsmail Seyahatnamesi, sadece bir yolculuğun hikayesini anlatmakla kalmaz; aynı zamanda hac vazifesi, deprem ve salgın hastalıklar gibi dönemin sosyal ve kültürel olaylarına dair derinlikli gözlemler sunar. Bu yönüyle seyahatname bir Türk'ün gözünden dünyayı, karşılaşılan zorlukları ve maceraları yıllara yayılan bir anlatıyla ortaya koyar. Eser, dönemin şartlarını yansıtan nadir bir belge olmasının yanı sıra, seyahat yazını içerisinde de özgün bir yere sahiptir. Bu nedenle çalışma okuyuculara hem tarihsel hem de kültürel anlamda önemli bir perspektif sunacaktır.
Özet 16. asrın sonunda gerçekleşen Rus işgalinden sonra Sibir Hanlığı'nın fiilen sona ermesinin a... more Özet 16. asrın sonunda gerçekleşen Rus işgalinden sonra Sibir Hanlığı'nın fiilen sona ermesinin ardından Batı Sibirya'da iki farklı sonuç tezahür etmiştir. Kimileri Moskova'nın yolunu tutup Rus sarayının hizmetine girerken, kimileri de hanlığın kadim topraklarında kalıp Rus işgaline karşı direnmeye başlamıştır. Sibir Hanlığı'ndan esir alınan isimlerin büyük bir kısmı, Moskova tarafından taltif edilerek Rus menfaatlerine hizmet etmiştir. Sibirya'da kalanlar ise Ruslara karşı büyük bir cephe savaşı vererek Batı Sibirya topluluklarıyla birlikte Sibir Hanlığı'nın mirasına sahip çıkmıştır. Bununla birlikte Urallarda Başkurtlar ve Güneybatı Sibirya'ya gelen Kalmuklar cepheyi genişleterek Ruslara karşı Küçümoğullarının yanında yer almıştır. Ancak yaklaşık bir asır süren bu mücadeleler sonucunda ise muvaffak olunamamıştır. Sibir Hanlığı ve Küçüm Han, Türk literatüründe kendine tedricen yer bulmaya başlasa da onun ardılları ve ondan sonraki dönemlerle ilgili çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu çalışma Küçüm Han'ın Ruslar tarafından esir alınan tebaasının Rus Devleti içerisindeki faaliyetlerini ve onun varislerinin Sibir Hanlığı'nı yeniden diriltme çabalarını ortaya koyacaktır.
Sibirya, Asya'da kurulan ilk Türk devletlerinden itibaren Türklerin daimî ikametgâhları arasında ... more Sibirya, Asya'da kurulan ilk Türk devletlerinden itibaren Türklerin daimî ikametgâhları arasında yer almıştır. Bu nedenle Sibirya, Türk tarihi için eşsiz bir ehemmiyete sahiptir. Ancak Sibirya'ya ait kaynaklar genel itibariyle Rus menşelidir. En eski kaynaklar Sibir Kronikleri ve Rusların çertej ismini verdiği atlas/harita çalışmalarıdır. Bu çalışmaların öncü isimlerinden biri Semen Ulyanoviç Remezov'dur. Remezov oğulları İvan, Leonte ve Semen'le birlikte Tobolsk şehrinde Sibirya tarihi ve coğrafyası üzerine uzun yıllara yayılmış birçok önemli çalışma ortaya koymuştur. Bu çalışmalardan biri Resmi Sicil Defteri olarak adlandırabileceğimiz Slujebnaya Çertejnaya Kniga'dır. 1730 yılında tamamlanan çertej yaklaşık iki asır sonra Petersburg Halk Kütüphanesi el yazmaları bölümünde görevli olan İ. A. Biçkov tarafından ortaya çıkarılmıştır. Ancak eseri daha sonra tarihçi A. İ. Andreev bilim dünyasına tanıtmıştır. Eserle ilgili en kapsamlı araştırmayı ise Sovyet haritacı L. A. Goldenberg yapmıştır. Goldenberg, çertejde yer alan metin ve çizimleri detaylarıyla birlikte ortaya koymuştur. Çertejin Petersburg Halk Kütüphanesi'ne gelmeden önce nasıl korunduğu ve ne şekilde mevzu bahis kütüphaneye getirildiği hakkında kesin bir bilgi yoktur. Rivayetlerden birine göre Sibirya'da görevli bulunan V. Ya. Miroviç eseri muhafaza eden kişiydi. Ondan alınan eser başkente getirilerek İmparatoriçe II. Katerina'ya sunulmuş ve onun özel kütüphanesinde yer almıştı. Daha sonra 1852 yılında Petersburg Halk Kütüphanesi'ne getirilmişti. Eser günümüzde Rus Milli Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü'nde saklanmaktadır. ...
16. asrın sonunda kadim Türk toprağı Sibirya’da başlayan Rus işgalleri bölgedeki Rus kolonizasyon... more 16. asrın sonunda kadim Türk toprağı Sibirya’da başlayan Rus işgalleri bölgedeki Rus kolonizasyon faaliyetlerine hız kazandırdı. Bölgede görevlendirilen Rus valiler ilk olarak Batı Sibirya’da Sibir Hanlığı ve diğer bölge halklarıyla daha iyi mücadele edebilmek ve bölgedeki Rus hâkimiyetini kalıcı kılmak için Tümen (Тюмень), Tobolsk (Тобольск) ve Tara (Тара) adlı kale/şehirleri kurdu. Sibir Hanlığı tehdidinin ortadan kaldırılmasıyla devasa bir alan Rus yayılmacılığının menziline girdi. 17. asırda Sibirya’da kurulan ilk Rus şehri Mangezeya (Мангазе́я)’dır. 1601 yılında kurulan bu şehir bölge ticaret yollarına hâkim olmak ve Sibirya halkları arasında yer alan Samoyedleri kontrol etmek amaçlı inşa edildi. Mangezeya’dan hemen sonra 1604 yılında Tunguzlar ve Yenisey Kırgızlarına karşı bir kale inşa edilerek Tomsk (Томск) adı verilen bir şehir kuruldu. Yenisey’e kadar ulaşan Ruslar, 1607 yılında Yenisey’in de ilk Rus şehri olan Turuhansk’ı (Туруханск) kurdu. Akabinde sırasıyla 1618’de Kuznetsk (Кузнецк), 1619’da Yeniseysk (Енисейск) ve 1628’de Krasnoyarsk (Красноярск) şehirleri Ruslar tarafından inşa edildi.
Rus şehirleri 17. asrın ikinci yarısında bölgenin ticari ve stratejik güzergâhlarında yükselmeye devam etti. Doğu Sibirya’ya kadar ilerleyen Ruslar, Trans-Baykal bölgesinde 1653’te Çita (Чита) ve Nerçinsk (Нерчинск) şehirlerini kurdu. Bölgedeki Rus iskânı Yenisey valisinin emriyle Rus kâşif Yakov Pokhabov tarafından 1661 yılında Angara Nehri’nin sağ kıyısında kurulan İrkutsk (Иркутск) şehriyle devam etti. Sibirya’ya hızla yayılmaya devam eden Ruslar aynı dönemde yeni coğrafyaların keşfi için harekete geçti. 17. asrın sonunda Rus kâşif Vladimir Atlasov tarafından 1697-1699 yıllarında Kamçatka’ya bir sefer düzenlendi. Bu seferin ardından bazı kaleler ele geçirildi. Aynı zamanda Atlasov bölgede yeni kaleler inşa ettirdi. Böylelikle 17. asırda Sibirya’nın muhtelif bölgelerinde irili ufaklı birçok kale/şehir inşa edildi. Bu durum takip eden asırda bölgenin Ruslaştırılmasına ve İmparator I. Petro dönemiyle başlayan Rus ekspedisyonlarına da zemin hazırlamış oldu.
Considered one of the first travel writers of the modern era, Yan Pototsky is considered by his c... more Considered one of the first travel writers of the modern era, Yan Pototsky is considered by his contemporaries a historian, linguist, geographer, archaeologist, naturalist, and scientist, and many other merits. Pototsky, who traveled to almost all Slavic lands, Europe, Asia, Africa, and many other places, wrote many articles after his travels. One of these travels is to Astrakhan, and the Caucasus made in 1797-1798. Pototsky devoted the first year of his trip to Astrakhan and its surroundings. This part was first published in the I and II issues of the Severny Archive Magazine which is published in St. Peterburg. Pototsky, who started his journey from Moscow on a spring day, first went to Serapta by land and then to Astrakhan in a ship. There is interesting information about other steppe peoples in this trip, especially Kalmyks, Kazakhs, Tatars, Cossacks, and Buddhists living in and around Astrakhan. Pototsky's journey is important in terms of showing the
Kore'ye kadar geniş bir coğrafya hakkında birçok halk ve topluluk hakkında eşsiz malumat verir. E... more Kore'ye kadar geniş bir coğrafya hakkında birçok halk ve topluluk hakkında eşsiz malumat verir. Eser içerisinde birçok Türk topluluğu ve bu toplulukların yaşadıkları bölgeler yer alır. Witsen'in vermiş olduğu bilgiler 17. asırda Türklerin yayılmış oldukları coğrafyayı, yaşadıkları ülkeleri, şehirleri, ticaret yollarını, yer adlarını ve daha birçok konuyu ihtiva eder. Bu da eseri Türk tarihi nazarında daha da önemli kılar. Eserde yer alan Türk topluluklarının tamamı bir çalışmanın sınırlarını fazlaca aşacağından dolayı Türk halkları arasında birbirlerine yakın bir coğrafyada yaşayan Nogaylar, Yenisey Kırgızları ve Başkurtlar hakkındaki notlar üzerine odaklanılacaktır.
Sibir Hanlığı'nın 16. asrın sonunda Çarlık Rusya tarafından işgal edilmesinin ardından Ruslara uç... more Sibir Hanlığı'nın 16. asrın sonunda Çarlık Rusya tarafından işgal edilmesinin ardından Ruslara uçsuz bucaksız toprakların kapıları açıldı. Başta Sibirya'nın batısı olmak üzere Ruslar bölgeye hızlı bir şekilde kurdukları kale/şehirlerle birlikte yerleşmeye başladı. Ruslaştırılmaya başlanan bölge Petro'nun 18. asırda başlattığı reform hareketleriyle birlikte dikkatleri üzerine çekti. Petro ve akabinde Katerina zamanında birçok bilim adamı ve kâşifin katıldığı Sibirya ekspedisyonları Rusların hayal edemeyecekleri coğrafyaları keşfetmesini sağladı. Ancak Sibirya coğrafya olarak çok geniş bir alana sahip olduğundan Moskova, Petersburg ve Kazan gibi merkezi konumdaki şehirlere oldukça uzak bir mesafede yer alıyordu. 19. asrın ortalarına kadar kara ve nehir yoluyla bölgeye ulaşıldı. Fakat bölgeye ulaşmak için aylarca süren yolculuklar artan ihtiyaçlara cevap veremez hale geldi. Bu sebeple Sibirya'ya demiryolu kurulması fikri ilk defa 19. asrın ortalarında gündeme geldi. Ancak Sibirya'ya demiryolu yapılması o dönemde fazla gerekli görülmedi. 1884 yılına gelindiğinde Rus demiryolları doğuda Urallara kadar ulaştı. Daha sonra bölgede hızlı gelişen ekonomik ve stratejik sebepler Sibirya'da demiryolu kurulmasını zorunlu hale getirdi. Şubat 1891'de Çar III. Aleksandr Sibirya'ya demiryolu kurulması kararı aldı. Bu görev için oğlu Nikolay Aleksandroviç'i görevlendirdi. Sekiz zaman diliminden geçecek bu dev proje iki uçtan batıda Miass doğuda ise Vladivostok'tan inşa edilmeye başlandı.
Öz II. Katerina ve I. Pavel'in özellikle Fransız İhtilali'nin etkisiyle Rusya'da uygulamaya başla... more Öz II. Katerina ve I. Pavel'in özellikle Fransız İhtilali'nin etkisiyle Rusya'da uygulamaya başlattığı sansür ve kısıtlamalar, 19. asrın başında İmparator I. Aleksandr'ın Rus Çarlığı'nın başına geçmesiyle sona erdi. Daha önce kapatılan matbaalar tekrardan açıldı ve ülkede yayıncılık faaliyetleri yeniden canlandı. Petersburg ve Moskova başta olmak üzere Rusya'nın birçok bölgesinde onlarca süreli yayın çıkmaya başladı. Bunlardan biri de 19. asır Rusya'sının ilginç karakterleri arasında yer alan Faddey Venediktoviç Bulgarin tarafından 1822 yılının Ocak ayından itibaren Petersburg'da çıkarılmaya başlanan Severnıy Arhiv adlı dergidir. Genel olarak tarih, seyahat ve istatistik yazılarının yayımlandığı bu dergi, 1828 yılının Aralık ayına kadar ayda iki kez olmak üzere toplam 168 sayı yayımlandı. Dergide Rusya ve ona komşu olan ülkeler başta olmak üzere dünyanın hemen hemen bütün bölgeleriyle ilgili tematik konularda yazılar kaleme alındı. Dolayısıyla Sibirya'dan, İdil Ural'a, Türkistan'dan İstanbul'a kadar dünyanın hatırı sayılır bir coğrafyasında yaşayan Türklerle ilgili yazıları da Severnıy Arhiv'in sayfalarında görmek mümkündür. Bu çalışma esnasında yayımlanan son 12 sayı hariç, erişimi sağlanan toplam 156 sayı incelendi. Türkler ve Türk dünyasını ilgilendiren çalışmalar tespit edilerek tarih, seyahat ve istatistik başlıkları altında tasnif edildi. İlgili çalışmaların muhteviyatı bakımından kısa bir değerlendirilmeleri yapılarak, 19. asır bir Rus matbuatında Türkler ve Türk dünyasını ilgilendiren yazılar okuyucu ve araştırmacıların istifadesine sunuldu.
Öz Rusya'nın cihanşümul bir imparatorluğa dönüşmesinde farklı kökenlerden gelen ve Rusya'nın çeşi... more Öz Rusya'nın cihanşümul bir imparatorluğa dönüşmesinde farklı kökenlerden gelen ve Rusya'nın çeşitli bölgelerinde faaliyet gösteren nüfuzlu ailelerin büyük etkisi olmuştur. Bu ailelerin en önde gelenlerinden birisi de Tatar soylu Stroganov ailesidir. Stroganovlar, Rusya'nın ticari ve içtimai hayatında büyük rol oynamasının yanı sıra özellikle kuzeydeki Türk varlığını etkileyen faaliyetlerin başrolünde bulundular. 16. asrın ortalarından itibaren IV. İvan' dan Kama ve Çusovaya bölgesindeki topraklar üzerinde imtiyazlar alarak birçok ticari faaliyette boy gösterdiler. Ayrıca Batı Sibirya' daki ilk kale/şehirleri inşa edip Rus yayılmacılığının başlamasında âdeta koçbaşı oldular. Bu kolonizasyon faaliyetiyle Batı Sibirya'nın Rus işgaline uğramasına uygun zemini hazırladılar. Volga Atamanlarından olan Yermak Timofeyev'i ve diğer Kozakları kendilerine karşı tehlike arz etmeye başlayan Sibir Hanlığı üzerine gönderdiler. Hanlığın başkenti Sibir, ateşli silahlara sahip olan Kozakların işgaline uğradı. Stroganovlar böylelikle Sibirya'nın zengin topraklarını Ruslara açtı ve bölgenin Ruslaştırılma sürecini başlattı. Bu çalışma, Tatar soylu bir ailenin ekonomik faaliyet vasıtasıyla eski Türk yurdu Batı Sibirya coğrafyasını Çarlık Rusya'sı toprağına dönüştürme sürecine dönemin Rus kaynakları ışığında odaklanmaktadır.
Öz: Birinci Cihan Harbi'nde geniş bir coğrafyada savaşmak zorunda kalan Osmanlı ordusu en zorlu m... more Öz: Birinci Cihan Harbi'nde geniş bir coğrafyada savaşmak zorunda kalan Osmanlı ordusu en zorlu mücadelelerinden birisini Kafkas Cephesi'nde verdi. Anadolu'daki en eski Türk yerleşimlerinden köklü bir tarihsel mirasa sahip olan Bayburt, yaşanan bu harpte Kafkas Cephesi içerisinde zorlu çatışmalara şahit oldu. Kop dağlarında düşmana karşı gösterilen destansı direnişin ardından geri çekilen Türk birlikleri Bayburt'u bir nevi düşmanın işgaline bırakmak zorunda kaldı. Bu cephede yaşanan hezimet sonrasında Erzurum, Muş, Bitlis, Trabzon ve daha sonra coğrafi olarak kritik bir bölgede bulunan Bayburt 16 Temmuz 1916 yılında Rusların işgaline uğramaktan kurtulamadı. Rusların Bayburt harekatının başında Sibirya Kozak alayının komutanı Nikolay Pavloviç Solntsev bulunuyordu. Solntsev işgalden yıllar sonra Çin'in Harbin şehrinde kaleme aldığı hatıratında Rus birliklerinin Bayburt'a gidişlerini, şehirdeki kaotik durumu, çatışmaları ve işgalde yaşanan olayları detaylarıyla ve canlı bir anlatımla betimlemiştir. Bu çalışmada bu harbin Osmanlı cepheleri bakımından az bilinen bir safhası doğrudan düşman saflarının sıradan bir komutanı olan Solntsev'in notlarından yola çıkılarak değerlendirilecektir. Abstract: Bayburt, which is one of the oldest Turkish settlements in Anatolia and has a deep-rooted historical heritage, witnessed the conflicts within the Caucasian Front during the First World War. After the defeat on this front, it was occupied by the Russians. Turkish troops, retreating after epic resistance in the Kop mountains, Turkish troops had to leave Bayburt to the enemy occupation. Nikolai Pavlovich Solntsev, commander of the Siberian Kazakh regiment, was the head of the Russian Bayburt campaign. Solntsev, in his memoirs written in China many years later, described the entry of the Russians into Bayburt, the situation in the city and the events of the occupation in detail and with vivid expression. In this study, a lesser-known stage of the First World War in terms of the Ottoman fronts is evaluated directly from the notes of Solntsev, an ordinary commander of the enemy ranks.
Kitabın bütün yayın hakları Ötüken Neşriyat A.Ş.'ye aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan, k... more Kitabın bütün yayın hakları Ötüken Neşriyat A.Ş.'ye aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan, kaynağın açıkça belirtildiği akademik çalışmalar ve tanıtım faaliyetleri haricinde, kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz; hiçbir matbu ve dijital ortamda kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
Türk menşeli Rus müverrih Karamzin’in ifadesiyle, üç tâcir bir yağmagîr Çar’ın talimatı olmaksızı... more Türk menşeli Rus müverrih Karamzin’in ifadesiyle, üç tâcir bir yağmagîr Çar’ın talimatı olmaksızın Sibir Hanlığı’nı Çar İvan adına ele geçirmeye cesaret ettiler. Ateşli silahlara karşı, ok, yay ve kılıcın mağlubiyetinin en hazin ve ibret verici örneklerinden birinin tecelli ettiği bu mücadelenin neticesinde Türk-İslam dünyasının Sibirya’daki yegâne mümessili olan Sibir Hanlığı, Altınorda’nın diğer parçaları ile aynı akıbete uğradı. Meşhur yağmagîr hak ettiği cezayı bir Tatar kılıcından almış olsa da Sibir yurdu ebediyen Rusya’nın hâkimiyeti altına girmiş oldu. Türk tarihinin şahit olduğu en görkemli istiklâl davasının başkahramanı olan Küçüm Han, devletini, tüm ailesini, evlatlarını, hazinesini kaybetse de Çar’ın lütuf ve merhametine asla boyun eğmedi. Ancak esir düşen evlatları Moskova’ya götürülerek kimi vaftiz edildi kimi de mankurtlaştırılarak Çar’ın hizmetkârı haline dönüştürüldü. Dahası Çarlık adına kendi soydaşlarına karşı savaştırıldı. Bu eser İrtiş boylarında yaşanan Türk tarihinin en acı ve en ibret dolu bir perdesini bir Rus kilise adamının kendi kaleminden fanatizm yüklü ifadelerle hikâyesidir.
Volga atamanları ve beraberindeki Kozakların Yermak Timofeyev öncülüğünde Sibir Hanlığı’nı işgali... more Volga atamanları ve beraberindeki Kozakların Yermak Timofeyev öncülüğünde Sibir Hanlığı’nı işgalinde, bu toprakların Ruslar tarafından ilhak ve kolonizasyonunda, Rusya’nın Sibirya ve Orta Asya’ya açılması ve bu coğrafyayla ticari ilişkilerin kurulmasında Stroganov ailesi mühim rol oynadı. Türk-Tatar menşeli oldukları düşünülen Stroganovların Sibir Hanlığı’nın ele geçirilmesindeki teşebbüslerinin, katkılarının, çabalarının vurgulandığı ve Stroganov Kroniği (Stroganovskaya Letopis) adıyla yaygınlaşmış olan bu eser; Rus Sibir kronikleri arasında en dikkat çekici olanıdır. İki asırdan fazla bir süredir hakkında Rus bilim çevrelerinde yapılan tartışmalarla en popüler kroniklerden biri olarak Sibir Hanlığı araştırmalarında önemini ve gizemini korumaktadır.
Asırlar boyunca akan, ömrü boylarından uzun iki büyük nehir… Bir tarafta İrtiş, bir tarafta Tobol... more Asırlar boyunca akan, ömrü boylarından uzun iki büyük nehir… Bir tarafta İrtiş, bir tarafta Tobol… Hırçın hırçın akarlarken tam kavuştukları yerde sakin, kumdan bir adacık… Adacığın üstünde, bu iki nehirden zuhur eden iki vahşi hayvan boğuşuyor. İrtiş Nehri’nden çıkan hayvan beyaz, gür yeleli ve iri yapılı bir kurda benziyor. Tobol Nehri’nden çıkan ise siyah renkli, ufak bir tazıyı andırıyor. Bu ufak hayvan iri hayvanı naçar bırakıp alt ediyor; ardından suya dönüyor. Fakat iri hayvan diğer hayvan sudayken yeniden hayat buluyor; o da diğeri gibi yine suya dalıyor.
İşte Küçüm Han hayal mi gerçek mi olduğu anlaşılmayan bu enfes sahneyi seyrediyordu uzun zamandır. Bir kısır döngü hâlinde tekrarlanan bu olaya anlam veremiyor; etrafındaki kâhinlere bunun anlamını soruyordu. Nihayet kâhinlerden biri Küçüm’e şöyle dedi: “İri olan hayvan senin büyük, dört başı mamur hanlığın; küçük olansa kendi üstlerine bile kafa tutmuş, eli kanlı bir Rus savaşçısı. Bu savaşçı seni öldürmeye geliyor. Bu topraklara gelecek; senin halkını esir alacak ve bütün şehirlerini zapt edecek. Bu kişi çok kısa bir süre içinde ortaya çıkacak.”
Küçüm Han bu haberle sonradan kim olduğunu öğreneceği Yermak’ın geleceğini, ona yenik düşeceğini anlamıştı. Tanrı ta en başından Yermak’ın yanında olduğunu haber veriyordu. Küçüm, mağlubiyet ile galibiyetin bu iki hayvanın azı dişleri arasında olduğunu anlayana kadar bekledi. Gün doğdu, gün battı… Gün doğdu, gün battı… Nihayet Yermak, bütün askerleriyle nehirleri, engin çayırları geçmiş ve Küçüm’ün henüz üzerinde neler yaşanacağını hayal dahi edemeyeceği talihsiz topraklara ulaşmıştı. Beyaz şafak kanlanmış; kara yağız atlar kara bir bulut gibi Küçüm’ün üstüne çökmüştü. Dünyanın en soğuk topraklarını İslam’la ısıtan bu yüce asker, sonsuzluğa uçacak ve yerini buz gibi soğuk bir imparatorluğa, Ruslara bırakacaktı.
Sükûneti bozulan iki büyük nehir: İrtiş ve Tobol… Tarihin bu en kanlı savaşlarından birinde akan kanın kendi sularına karışacağını nereden bilebilirdi ve bu yükü asırlar boyu taşıyabileceğini… Suyun hafızası vardı; unutmayacaktı.
Uploads
Papers by Zafer Sever
şehir kuruldu. Yenisey’e kadar ulaşan Ruslar, 1607 yılında Yenisey’in de ilk Rus şehri olan Turuhansk’ı (Туруханск) kurdu. Akabinde sırasıyla 1618’de Kuznetsk (Кузнецк), 1619’da Yeniseysk (Енисейск) ve 1628’de Krasnoyarsk (Красноярск) şehirleri Ruslar tarafından inşa edildi.
Rus şehirleri 17. asrın ikinci yarısında bölgenin ticari ve stratejik güzergâhlarında yükselmeye devam etti. Doğu Sibirya’ya kadar ilerleyen Ruslar, Trans-Baykal bölgesinde 1653’te Çita (Чита) ve Nerçinsk (Нерчинск) şehirlerini kurdu. Bölgedeki Rus iskânı Yenisey valisinin emriyle Rus kâşif Yakov Pokhabov tarafından 1661 yılında Angara Nehri’nin sağ kıyısında kurulan İrkutsk (Иркутск) şehriyle devam etti. Sibirya’ya hızla yayılmaya devam eden Ruslar aynı dönemde yeni coğrafyaların keşfi için harekete geçti. 17. asrın sonunda Rus kâşif Vladimir Atlasov tarafından 1697-1699 yıllarında Kamçatka’ya bir sefer düzenlendi. Bu seferin ardından bazı kaleler ele geçirildi. Aynı zamanda Atlasov bölgede yeni kaleler inşa ettirdi. Böylelikle 17. asırda Sibirya’nın muhtelif bölgelerinde irili ufaklı birçok kale/şehir inşa edildi. Bu durum takip eden asırda bölgenin Ruslaştırılmasına ve İmparator I. Petro dönemiyle başlayan Rus ekspedisyonlarına da zemin hazırlamış oldu.
Books by Zafer Sever
şehir kuruldu. Yenisey’e kadar ulaşan Ruslar, 1607 yılında Yenisey’in de ilk Rus şehri olan Turuhansk’ı (Туруханск) kurdu. Akabinde sırasıyla 1618’de Kuznetsk (Кузнецк), 1619’da Yeniseysk (Енисейск) ve 1628’de Krasnoyarsk (Красноярск) şehirleri Ruslar tarafından inşa edildi.
Rus şehirleri 17. asrın ikinci yarısında bölgenin ticari ve stratejik güzergâhlarında yükselmeye devam etti. Doğu Sibirya’ya kadar ilerleyen Ruslar, Trans-Baykal bölgesinde 1653’te Çita (Чита) ve Nerçinsk (Нерчинск) şehirlerini kurdu. Bölgedeki Rus iskânı Yenisey valisinin emriyle Rus kâşif Yakov Pokhabov tarafından 1661 yılında Angara Nehri’nin sağ kıyısında kurulan İrkutsk (Иркутск) şehriyle devam etti. Sibirya’ya hızla yayılmaya devam eden Ruslar aynı dönemde yeni coğrafyaların keşfi için harekete geçti. 17. asrın sonunda Rus kâşif Vladimir Atlasov tarafından 1697-1699 yıllarında Kamçatka’ya bir sefer düzenlendi. Bu seferin ardından bazı kaleler ele geçirildi. Aynı zamanda Atlasov bölgede yeni kaleler inşa ettirdi. Böylelikle 17. asırda Sibirya’nın muhtelif bölgelerinde irili ufaklı birçok kale/şehir inşa edildi. Bu durum takip eden asırda bölgenin Ruslaştırılmasına ve İmparator I. Petro dönemiyle başlayan Rus ekspedisyonlarına da zemin hazırlamış oldu.
İşte Küçüm Han hayal mi gerçek mi olduğu anlaşılmayan bu enfes sahneyi seyrediyordu uzun zamandır. Bir kısır döngü hâlinde tekrarlanan bu olaya anlam veremiyor; etrafındaki kâhinlere bunun anlamını soruyordu. Nihayet kâhinlerden biri Küçüm’e şöyle dedi: “İri olan hayvan senin büyük, dört başı mamur hanlığın; küçük olansa kendi üstlerine bile kafa tutmuş, eli kanlı bir Rus savaşçısı. Bu savaşçı seni öldürmeye geliyor. Bu topraklara gelecek; senin halkını esir alacak ve bütün şehirlerini zapt edecek. Bu kişi çok kısa bir süre içinde ortaya çıkacak.”
Küçüm Han bu haberle sonradan kim olduğunu öğreneceği Yermak’ın geleceğini, ona yenik düşeceğini anlamıştı. Tanrı ta en başından Yermak’ın yanında olduğunu haber veriyordu. Küçüm, mağlubiyet ile galibiyetin bu iki hayvanın azı dişleri arasında olduğunu anlayana kadar bekledi. Gün doğdu, gün battı… Gün doğdu, gün battı… Nihayet Yermak, bütün askerleriyle nehirleri, engin çayırları geçmiş ve Küçüm’ün henüz üzerinde neler yaşanacağını hayal dahi edemeyeceği talihsiz topraklara ulaşmıştı. Beyaz şafak kanlanmış; kara yağız atlar kara bir bulut gibi Küçüm’ün üstüne çökmüştü. Dünyanın en soğuk topraklarını İslam’la ısıtan bu yüce asker, sonsuzluğa uçacak ve yerini buz gibi soğuk bir imparatorluğa, Ruslara bırakacaktı.
Sükûneti bozulan iki büyük nehir: İrtiş ve Tobol… Tarihin bu en kanlı savaşlarından birinde akan kanın kendi sularına karışacağını nereden bilebilirdi ve bu yükü asırlar boyu taşıyabileceğini…
Suyun hafızası vardı; unutmayacaktı.
… Su bulandı ve bir daha hiç durulmadı…