Turkish Language and Literature

Dede Korkut Oğuznameleri gerek dil yapısı gerekse oluştuğu coğrafya dolayısıyla Türkiye'de ve Türk dünyası başta olmak üzere Türkoloji çalışmalarının yapıldığı yabancı ülkelerde araştırmacıların dikkatini öteki eski metinlere oranla daha çok çekmiştir. Hem son derece değerli bir dil ürünü olması hem de Türk halk kültürü unsurlarını bünyesinde barındırması sebebiyle Dede Korkut Oğuznameleri üzerinde yapılmış çalışmaların sayısı diğer eski metinlere oranla daha fazladır. Bu metinleri farklı kılan bir diğer özellik de sözcük dağarcığıdır. Halk ağzından örneklerin bolluğu esere ayrı bir önem katmaktadır. Bundan dolayıdır ki onca yayına ve incelemeye rağmen Dede Korkut Oğuznameleri üzerine yapılan incelemelere her gün bir yenisi eklenmektedir. Talat Tekin, Dede Korkut Oğuznameleri'nde yanlış okunmuş, yanlış anlamlandırılmış, tam olarak açıklanamamış veya hiç anlaşılamamış pek çok sözcük ve ibarenin bulunmasını şu sebeplere bağlamıştır: "a. Eserin tek tam nüshası olan Dresden nüshasının genellikle harekesiz ve yer yer açık istinsah yanlışlarıyla dolu olması; b. E. Rossi tarafından bulunan Vatikan nüshasının, harekeli olmakla birlikte, yarı yarıya eksik ve istinsah yanlışları bol bir nüsha olması; c. Sözlü edebiyat geleneğiyle oluşmuş epik bir ürün olması sebebiyle eserde başka kaynaklarda az rastlanan veya hiç rastlanmayan bazı nadir sözcük ve deyimlerin bulunması:, ç. Son olarak, eser üzerinde çalışan araştırıcıların her zaman kendilerinden beklenen titizliği göstermemiş olmaları" (Tekin 2004: 238). Biz bu çalışmamızda Dede Korkut Oğuznameleri'nde "Devletlü oġul qopsa térkeşinde tiridür; devletsüz oġul qopsa ocaġınuñ köridür (~közidür ~ göridür)" ibaresinde geçen kör ~ köz ~ gör sözcüğü üzerinde durarak yeni bir okuma ve anlamlandırma denemesi yapacağız. Ancak görüşlerimizi ortaya koymadan önce bu sözcük ve yer aldığı metin parçası hakkında daha önce yapılmış okuma ve anlamlandırma denemelerini ortaya koymak istiyoruz. * Bu çalışma, 26-27 Eylül 2006 tarihlerinde Bilkent Üniversitesince Ankara'da düzenlenmiş olan Büyük Türk Dili Kurultayı'nda bildiri olarak sunulmuştur.

Türkçe Kompozisyon dersinin temel amaçlarından biri, öğrencilere herhangi bir konu hakkındaki duygu, düşünce ve birikimlerini plânlı olarak yazabilme yeteneği kazandırmaktır. Bu yeteneğin kazandırılabilmesi için öğrencilerin, yazma öncesinde yapılacak bazı etkinliklerle güdülendirilmeleri ve yazmaya hazır hâle getirilmeleri gerekmektedir. Bu çalışmada, öğretmenlerin yazma öncesinde sınıfta uygulayabilecekleri bazı önemli etkinlikler üzerinde durulmaktadır.

Kâşgarlı Mahmud Dîvânü Lugâti't-Türk'te Oğuzca geşür "havuç" kelimesini turma "turp" maddesi içerisinde değerlendirir. Türklerin önemli bir kısmının havuca sarıg turma dediklerini ifade eder. Arguların ve Oğuzların "havuç" karşılığı kullandıkları gezri ve geşür kelimelerinin Farsça aynı anlamdaki gezer'in değişmiş biçimleri olduğunu da sözlerine ekler. Bu çalışmada en eski örneğini Dîvânü Lugâti't-Türk'te tespit edebildiğimiz geşür "havuç" kelimesinin kökeni üzerinde durulacaktır. Kelimenin Farsça gezer'den değil Sanskrit kökenli gacur kelimesinden XI. yüzyıl Oğuz Türkçesine geçtiği ispatlanmaya çalışılacaktır.

Konusu yer adlarını incelemek ve nasıl verildikleri üzerinde değerlendirmeler yapmak olan toponimi, dil biliminin ilgi çeken araştırma alanlarından biridir. Bu bağlamda toponimi (yer adı bilimi) onomastiğin (özel ad bilimi) bir alt kolu olmasına rağmen genel anlamda coğrafya, tarih, sosyoloji, jeoloji gibi pek çok bilim dalıyla sıkı bir temas içerisindedir. Bu bildiride Kayseri'de bir yer adı olan Persek üzerinde yukarıda zikredilen bilimlerin çalışmalarından ve verilerinden de yararlanılarak bir köken incelemesi yapılacaktır.

Türkçenin bütün çağdaş lehçelerinde kullanılması yanında komşu dillere de geçmiş olan bayram kelimesi ilk defa Kâşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divanü Lügati't-Türk'te (DLT) geçmektedir. Kâşgarlı Mahmut baδram kelimesini Oğuzların bayram olarak kullandıklarını ifade eder ve baδram biçimini Farslardan işittiğini de ekler. Taramalarımız sonucunda, tarihî dönemlerde kelimenin DLT dışında baδram biçiminin geçmediği, Karahanlı Türkçesi metinleri de dâhil daima bayram olarak kullanıldığı belirlenmiştir. DLT'de geçen baδram biçimi, Doerfer gibi kimi etimologların kelimeyi Türkçe bir kökene bağlama konusunda kullandıkları en önemli delil sayılmıştır. Fakat Kâşgarlı Mahmut'un yukarıda da belirttiğimiz üzere, "Bu kelimenin aslının ne olduğunu bilmiyorum; çünkü bu kelimeyi Farslardan dahi işittim." cümleleri Clauson gibi bazı etimologlarda kelimeyi Farsça kökene bağlama yönünde bir düşünce doğurmuş; bu durum kelimenin kökeni üzerinde iki farklı görüşün ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

ÖZET Dîvânü Lugâti't-Türk, söz varlığı bakımından sadece Eski Türkçenin değil Türkçenin tarihî ve çağdaĢ bütün dönemlerinin en temel kaynaklarından biridir. Her ne kadar KâĢgarlı eserinde döneminin çok fazla kullanılmayan, eskimiĢ gibi telakki edilen kelimelerini eserine almadığını söylese de Dîvân'da günümüze ıĢık tutan pek çok eskicil (arkaik) ögenin olduğu dikkatlerden kaçmaz. ĠĢte bu çalıĢmada Dîvân'da geçip de okunuĢu, anlamı ve yapısı üzerinde çok fazla durulmamıĢ olan ulas /öles "süzgün, baygın" kelimesi üzerinde bir etimoloji denemesi yapılacaktır. Evvela kelimeyle ilgili okuma ve tahlil denemelerine temas edilecek, ardından Türkçenin tarihî ve çağdaĢ metinlerinden hareketle görüĢlerimiz ortaya konulacaktır.

Ekim'inde ilk sayısıyla okuyucularına merhaba diyen ve elli dokuz yıldır düzenli olarak çıkan dergi, bu yönüyle Türkiye'nin en soluklu ve önemli yayın organlarından biridir. Dergide, Türk Dil Kurumunun kuruluş ilkelerine uygun olarak Türkçenin ve Türk dünyasının dil, edebiyat, kültür ve sanat meselelerini gündeme taşıyan, irdeleyen ve tanıtan güncel ve ilmî yazılar yayımlanmaktadır. Türkçenin kaynak eserleri hakkında Türk Dili dergisinde yayımlanmış olan makalelerle ilgili genel bilgilere ve değerlendirmelere bu çalışmada yer verilecek, yazılar hakkında ayrıntıya giren incelemeler yapılmayacaktır. Ayrıca makaleler, Türkçenin tarihî seyri çerçevesinde tanıtılacaktır. Bu yapılırken ilgili döneme ait yazılar yeri geldikçe esere veya konularına göre gruplandırılacaktır. Ağırlıklı olarak makale sayılarına ve yazarlarına atıf yapılmaya çalışılacaktır. Ancak zaman zaman çalışma ağırlıklı atıflar da olacaktır.

Bu makalede Altay dillerinde 'oyuk' anlamını taşıyan bazı ev gereç adları üzerinde durulmaktadır. Türkçe biçimler esas kabul edilerek Moğolca, Mançu-Tunguzca, Korece ve Japoncadaki uygun şekillerle karşılaştırılmaktadır. Makalede
esas olarak kemeke 'soba, soba deliği', kentuk 'un saklanan büyük toprak kap',
konek 'kova; çuval' ve kumbara 'küçük toprak veya metal kap' kelimeleri ele
alınmaktavebu biçımierin etimolojileri yapılmaktadır.
Anahtar Kelımeler: Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Korece, Altay dilleri,
etimolo.ıi.

Bu çalışmada Sekiz Yükmek'te geçen sukıngu kelimesinin yapısı ve anlamı üzerinde durulacaktır. Kelime, Juten Oda tarafından suk-~ sok-"sokmak, girdirmek" köküne dayandırılarak "kışlık konut" olarak anlamlandırılmıştır. Marcel Erdal bu anlamlandırmaya itiraz ederek kelimenin sogın-"soğumak"tan türediğini ve "yazları dinlenilecek oda" anlamına geldiğini ileri sürmüştür. Şen ise sukıngu'nın Eski Türkçede "yıkanmak" anlamında sukın-fiilinden geldiğini söylemiş ve onu "banyo" olarak anlamlandırmıştır. Kelimenin "banyo" anlamını taşıdığı hususunda Şen ile aynı görüşleri paylaştığımızı belirtmek isteriz ancak yapısını "(su vb sıvı maddeler için) dökmek" anlamında bir sug-fiilinden -(X)n-dönüşlülük ekiyle "yıkanmak" anlamını kazanmış olan sugınfiiline dayandırıp bu fiilden mekân adları da türeten -gu+ ile "yıkanacak yer, banyo" anlamında sugıngu olarak açıklamaya çalışacağız.

Bu çalışmanın asıl amacı Köl Tigin ve Bilge Kağan Abidelerinde geçen (KT G2, BK K2) kün ortusı ve tün ortusı kavramları üzerinde durarak yapılan anlamlandırma denemelerinde dikkatimizi çeken kimi belirsizlikleri ve bunların sebeplerini ortaya koymaktır. Ayrıca temelde zaman adı olan bu tabirlerin Türkçede nasıl yön bildiren kavramlar hâline geldikleri üzerinde de bazı değerlendirmeler yapılacaktır.