Divinity Faculty(ilahiyat)

Öz Bu makalede ilk olarak hadis öğretimi, öğrenimi ve derlenmesi amacı ile gerçekleştirilen rihlelerin tarihi süreci, sebep ve sonuçları söz konusu edilmiştir. Hadis öğrencilerinin ilim yolculuklarına çıkma sebepleri ve rihlelerin hadis ilminin gelişimine olan katkıları tespit edilmiştir. Makalenin ikinci bölümünde ise en uzun mesafede gerçekleştirilmiş olan rihlenin tespitine çalışılmıştır. Bunun sonucunda rihleler döneminde Endülüs'ün Kurtuba şehrinde doğan ve Buhâra'da vefat eden muhaddis Ebu'l-Esbağ Abdülaziz b. Abdülmelik b. Nasr el-Endülüsî'nin (v.365/976) bilinen en uzun mesafeli ilim yolculuğunu yaptığı ortaya konmuştur.

Her hakkı saklıdır. Yayıncının izni olmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. Kaynak gösterilmek şartıyla iktibas edilebilir. Eserde yayınlanan yazıların her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir. İrtibat | Contact Karabük Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi-Karabuk University, Faculty of Islamic Studies www.karabuk.edu.tr-https://unika.edu.tr/ Dursun Sarı  Öz Bu makalede, eski bir yerleşim merkezi olup Buhârâ'ya bir merhale uzaklıkta bulunan Bîkend beldesinde yetişen muhaddisler incelenerek bu beldenin hadis ilmindeki yeri tespit edilmiştir. İlk olarak Bîkend'in coğrafi özellikleri, İslam öncesi ve fetih dönemi süreci incelenmiş, ardından ticari ve kültürel hayatı üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde ise hicri dördüncü asra kadar Bîkend'de yetişen yaklaşık yirmi yedi muhaddis tespit edilmiştir. Bu incelemenin sonucunda Bîkendli muhaddislerin Buhârâ ve Belh şehirleri başta olmak üzere Horasan ve Mâverâünnehir bölgelerinde hatta daha uzak bölgelerde hadis ilminin gelişimine hadis öğrencileri yetiştirerek, bizzat Bîkend'den ayrılıp bu bölge şehirlerine yerleşerek ve hadis ilmi için bu bölgelere seyahatler yaparak katkı sağladıkları ortaya konmuştur.

Öz Buhârâ fethedildikten sonra bölgenin İslamlaşma süreci ile birlikte tâbiîn neslinden hadis âlimleri bu şehre gelerek burayı vatan edinmişlerdir. Bu muhaddisler Buhârâ hadisçiliğinin başlangıç döneminde kendi öğrencilerini yetiştirmişlerdir. Tâbiîn neslinden muhaddislerin Buhârâ'da yetiştirdiği hadis âlimlerinden biri de Îsâ b. Mûsâ Guncâr'dır (v.186/802). Bu çalışmada Îsâ b. Mûsâ'nın Buhârâ hadisçiliğindeki yeri ve önemi; Guncâr'ın hayatı, hocaları, öğrencileri, hadis âlimlerinin onun hakkında söyledikleri ve örnek rivayetleri başlıkları altında incelenmiştir. Bunun sonucunda Îsâ b. Mûsâ Guncâr'ın, Buhârâlı yirmi yedi muhaddis öğrenci yetiştirdiği, Guncâr'ın öğrencilerinin de daha sonra Buhârâ'da meşhur muhaddislerin yetişmesine vesile oldukları ve böylece Îsâ b. Mûsâ Guncâr'ın Buhârâ hadisçiliğinin gelişim sürecine önemli bir katkıda bulunduğu ortaya konmuştur.

Her hakkı saklıdır. Kitabın hukuki-bilimsel sorumluluğu ve bütün telif hakları yazar/lara aittir. Tanıtım dışında yapılacak kısa alıntılar hariç, yayıncının yazılı izni olmaksızın yayınlanamaz, elektronik ortamlarda kopyalanamaz, çoğaltılamaz.

İ'câzü'l-Kur'an terimi, Kur'an'ın Hz. Muhammed'in (sav) peygamberliğini isbat (İsbâtü'n-Nübüvve) anlamında "Delâilü'n-Nübüvve" kapsamında Kelam ilminde tartışılan bir konudur. Zira Kur'an Hz. Muhammed'in tehaddi ile birlikte vaki olan mütevatir tek mucizesidir. İlk defa Mu'tezîlî alimlerin tartıştıkları bu meselede Kur'an'ın i'câz vechinin neresinde olduğu önemli bir yer tutmuştur. Nazzam Sarfe görüşü ile Kur'an'ın i'câzını açıklamaya çalışırken, Câhiz, Rummânî, Kadı Abdulcabbâr, Bâkıllâni, Abdülkâhir el-Cürcânî gibi alimler de Kur'an'ın fesâhat ve nazmı yönünden mucize olduğunu ispat etmeye çalışmışlardır. Mu'tezile'den başlayarak günümüze kadar uzanan süreçte birçok alim bu konuya eğilmiş ve birçok eser yazılmıştır.

Ülkemizin yetiştirdiği değerlerden biri ve "İ'câzu'l-Kur'ân" konusunda son dönemde en kapsamlı te'lifin sahiplerinden olan Bediüzzaman Said Nursî'nin konuyla ilgili görüşleri kendisinden sonra birçok araştırmacıya ilham kaynağı olmuş görünmektedir. Said Nursî'nin telif ettiği Risâle-i Nur Külliyâtı'nın özellikle İşârâtu'l-İ'câz ve Mu'cizât-ı Kur'âniye Risâlesi (Sözler-25. Söz) eserleri başta olmak üzere, muhtelif parçalarında konuyla ilgili kısımlara bakıldığında, onun kendinden önceki geleneği çok iyi bildiği ve bunları özümseyerek kendi özgün yorum ve ifadeleriyle orijinal bir düşünce ortaya koyduğu görülebilir. Bu bağlamda Said Nursî'nin Câhiz, Bâkillânî, Abdulkâhir el-Cürcânî gibi "İ'câzu'l-Kur'ân" sahasında önemli alimlerin görüşlerine vâkıf olduğu fark edilmektedir. Adı geçen alimlerin kitapları halen Türkçeye çevrilmediğinden, bu konuda bilgi edinmek isteyenlerin başvuracakları Türk dilinde yazılmış bir eser olmaları açısından Said Nursî'nin eserleri bir boşluğu doldurmaya hizmet etmeleri açısından da önemli olsa gerektir.

Aile, toplumu meydana getiren en küçük parçadır. Gerçi birden fazla insanın meydana getirdiği her türlü grup toplumun bir hücresi sayılabilir ve aile bunların her zaman en küçüğü değildir. Fakat aile, küçük sosyal gruplar içinde en sürekli ve en önemli olanıdır. En sürekli olanıdır, çünkü çok az istisna bir tarafa her insan doğduğu andan hayatının sonuna kadar bir ailenin ferdi olarak kalır. Belirli bir yaşa kadar ailede çocuk olarak, evlenince eş olarak, çocuğu olduğunda anne ya da baba olarak yer alsa da, insanın bir ailenin ferdi olma durumu değişmez. Ailenin önemi ise, insan hayatının ve terbiyesinin dayandığı en temel müessese oluşundan ileri gelmektedir. İnsanın hayata ilişkin düşünceleri, alışkanlıkları, huyları, davranışları vb. birçok şey aile içerisinde şekillenmekte, gelişmekte ve değişmektedir. 1 Ahlâk, insan davranışlarını yöneten ideal kanunların bilimi ve bu kanunları hayatın çeşitli durumlarına doğru dürüst biçimde uygulama sanatıdır. Ahlâkın, ideal kanunların bilimi olarak tanımlanmasının nedeni, burada insanların olgu olarak nasıl davranacaklarının değil, doğru ve yerinde olacak biçimde nasıl davranmaları lazım geldiğinin araştırılmasının söz konusu olmasıdır. Ahlâk filozofu, olan davranışı olduğu gibi yazmakla sınırlı bir tarzda değil, olması lazım gelen davranışı da tasvir eden tarzda bir davranışı inceler. Ahlâk filozofu, gerçek kanunlarına bağlamak amacıyla olayları genelleştirmez, ideal ve buyruk olan kanunları ortaya koyar. İnsan davranışları, ahlâk bakımından iyi olmak için bu kanunlara uymak zorundadır. Yönelmemiz gereken iyilik idealini belirledikten sonra, ahlâk, insan hayatının çeşitli durumlarına bu iyilik idealini uygular ve muhtelif davranışlarımızda uymamız gereken tekil davranış kurallarını bu iyilik idealinden sağlayıp ortaya koyar. Konusu bakımından ahlâk teorik ve pratik kısımlarına ayrılır. Teorik ahlâk, insan için iyilik ve ödevin neden ibaret olduğunu, ahlâklılığın doğasını, şartlarını ve sonuçlarını inceler. Pratik ahlâk ise, insanın çeşitli ödevlerinin neler olduğunu, uyulacak buyruk ve kuralların ayrıntısını inceler. 2 Bu makalede, İslam felsefesinin temel ekollerinden İşrâkîliğin önemli temsilcilerinden 1.

Muhammed Emin Şirvânî 17. Yüzyıl Osmanlı döneminin önemli fikir adamlarından birisidir. Bu çalışmada Şirvânî'nin ahlak ve siyasete ilişkin düşünceleri ana hatlarıyla üç başlık altında ele alınmıştır: Ahlak İlmi, Ev İdaresi ya da Aile Ahlakı ve Siyaset İlmi. Ahlak ilmi erdemleri ve erdemsizlikleri konu alan bir ilimdir. Şirvânî geleneğe bağlı kalarak hikmet, iffet, şecaat ve adalet olmak üzere dört temel erdem kabul eder. Fakat bunların yanına ilim ve sabrı da ekler ve bunların diğer erdemlerin asılları olduğunu düşünür. Erdemler davranışlarda ifrat ve tefritten uzak kalmakla ortaya çıkar. Ev Yönetimi İlmi baba ve çocuk, efendi ve köle gibi evde ortak yaşayan topluluğun yararına olan şeylerin ilmidir. Şirvânî gıdalar/mallar, karı, koca, çocuk ve hizmetçiyi evin temel unsurları olarak görür. Baba aile reisi olarak evdeki bu unsurların yönetiminden sorumludur. Şirvânî malın yönetimine ilişkin ahlaki ilkelere yer vermiş fakat evin diğer unsurlarına ilişkin ilkeleri ele almamıştır. Siyaset, bir şehirde yaşayan insanların yönetim ilkelerini ele alan bir ilimdir. İnsan doğası gereği medenidir ve tek başına karşılayamayacağı zorunlu ihtiyaçları sebebiyle başkalarıyla yardımlaşmak zorundadır. Toplumda bir iş bölümü vardır ve bu farklı sanatların varlığını zorunlu kılar. Siyaset bu sanatların en değerlisidir. Toplumda herkesin kendisine özgü işle uğraşması gerekir ve bu işin de akıl, nesil, din vb.

Öz Ahmet Hamdi Akseki ülkemizin önde gelen fikir adamlarından birisidir. Bu çalışmada onun ahlaki sorumluluk hakkındaki düşünceleri ele alınmıştır. Sorumluluk, kişinin kendi davranışlarının veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir. Akseki'ye göre akıl ve irade sahibi her insan yaptığı eylemlerden ve niyetlerinden sorumludur. İnsan akıl, irade ve seçim gücüne sahip olduğu için sorumludur. Bu bağlamda sorumluluğun biri kasıt ve niyet için, diğeri de kasıt ve niyetin sonucu olan fiil için olmak üzere iki boyutu vardır. Fiillerde ahlaki açısından önemli olan niyet ve maksattır. Sorumluluğun akıl ve hürriyet olmak üzere iki şartı vardır. Sorumluluk iradi olarak yaptığımız davranışlarda ortaya çıkar. İslam dini nazarında asıl sorumluluk şahsi sorumluluktur. İrade ve ihtiyar sahibi bir varlık olarak her birey yaptığı işlerden bizzat sorumludur. Hiç kimse bu sorumluluğun dışında bırakılamaz. Ahlaki sorumluluk üç aşamalı olarak gerçekleşir: 1. Vicdanî sorumluluk, 2. Kanunî sorumluluk veya insanlara karşı sorumluluk, 3. Uhrevî sorumluluk. Akseki, vicdanî ve hukuki sorumluluğun da etkisini kabul etmekle birlikte, davranışlarımıza yön vermede asıl etkili olanın uhrevî sorumluluk olduğunu düşünür. Abstract Ahmet Hamdi Akseki is one of the leading intellectuals of our country. In this study, his thoughts about moral responsibility were discussed. Responsibility is person's undertake own behaviors or the consequences of any event within its jurisdiction. According to Akseki; everyone who has mind and will is responsible for their actions and intentions. Human is responsible due to having mind, will and selection ability. In this context, there are two dimensions for responsibility: 1. for purpose and intent, 2. for actions resulting from purpose and intent. Intention and purpose are the most important things morally for acts. There are two conditions for responsibility: mind and freedom.

Öz İşrâkîlik İslam Felsefesi Tarihi içerisinde ana akım ekollerden biri olarak kabul edilmektedir. İşrâkî ekolün kurucusu Şihâbuddin Sühreverdî'dir. O Meşşâîlerin yöntemi ile daha çok sûfîlere özgü olarak görülen keşif ve sezgiyi birleştirerek farklı bir anlayış geliştirmiştir. Sühreverdî bazı eserlerini Meşşâîlerin yöntemine göre, bazı eserlerini de İşrâkî yönteme göre kaleme almıştır. Fakat genelde eklektik bir yöntem kullandığı da söylenebilir. Bu nedenle Meşşâî düşünceyi zaman zaman eleştirmiş olsa da Sühreverdî'nin onu tümüyle reddettiği söylenemez. Hatta o, kendi düşüncelerinin anlaşılması için öncelikle bu ekolün ortaya koyduğu düşüncelerin bilinmesi gerektiğini ifade eder. el-Elvâhu'l-İmâdiyye her iki ekolün görüşlerini de yansıtan Sühreverdî'nin önemli eserlerinden birisidir. Bu çalışma kapsamında Sühreverdî'nin sıralamasına uygun olarak ilkin doğa felsefesi (fizik) konuları olan boyutlar, unsurlar ve bunların değişim ve dönüşümü ve hareket ele alınmıştır. İkinci olarak nefis, onun yetileri ve nefsin bedenle ilişkisi incelenmiştir. Daha sonra metafiziğe ilişkin konular ele alınmış; bu bağlamda zorunlu varlık ve O'nun bir oluşu, felekler, onların hareketi ve hareket ettiricileri yani ayrık varlıklar incelenmiştir. Son olarak da âlemin nizâmı, kötülük, nefislerin bekası ve onların mutluluk ve mutsuzluğu, haz ve elem gibi konular incelenmiştir. Bu inceleme çerçevesinde Sühreverdî'nin yöntem ve düşüncelerinin anlaşılması, sonraki dönemlerde çok sayıda mensubu bulunan İşrâkîliğin anlaşılmasına da bir ölçüde önemli katkılar sağlayacaktır.

Kategoriler hem mantığın hem de metafiziğin temel konuları arasında sayılır. Bu anlamda hem düşünce alanının hem de varlık alanının anlaşılmasında kategorilerin önemli bir yeri vardır. Aristoteles’in ilk defa sistematik ve ayrıntılı olarak ele aldığı kategoriler yakın zamanlara kadar batıda ve doğuda birçok felsefi gelenekte belirleyici tarzda etkide bulunmuştur. İbn Rüşd fikirleri, yazmış olduğu özgün eserleri ve Aristoteles’e yaptığı şerhlerle İslam Felsefesinde önemli bir yere sahiptir.  Bu çalışmada esas alınan Aristoteles’in Kategoriler kitabına yapmış olduğu Telhîsu Kitabi’l-Makûlât adlı şerh de İbn Rüşd’ün önemli eserlerinden birisidir. Bu kitapta İslam felsefesinin önemli filozoflarından biri olan İbn Rüşd’ün felsefenin temel konularından biri olan kategorilere ilişkin görüşleri incelenmiştir.

Sühreverdî, el-Elvâhu’l-İmâdiyye’yi zamanın Harput-Diyarbakır beylerbeyi İmâdüddin Karaarslan’a ithafen ve onun talebi üzerine kaleme almıştır. Müellif, eseri felsefî konuları mebde ve meâd temelinde özlü ve bir yöneticinin de anlayabileceği sadelikte, farklı yöntemler kullanarak kaleme almıştır. Eser, felsefenin temel alanlarından fizik, metafizik, kozmoloji ve insana ilişkin çeşitli konuları içermektedir. Sühreverdî, konuları ele alırken Meşşâî yöntem ve terminolojiyi kullandığı gibi, yer yer kendine has İşrâkî yöntem ve terminolojiye de başvurmuştur. Bu yönüyle eserde her iki ekolün yaklaşım tarzlarının izlerini ve Sühreverdî’nin bu konudaki yetkinlik ve becerisini görmek mümkündür.

Bir mukaddime ve dört bölümden (levha) meydana gelen eserde Sühreverdî, ilk olarak mukaddimede temel bazı kavram ve konular hakkında bilgi verir. Birinci bölümde doğa felsefesinin (fizik) konuları olan boyutlar, unsurlar ve bunların değişim ve dönüşümü, hareket gibi konulara yer veren Sühreverdî, ikinci bölümde doğa felsefesinin önemli konularından biri olan nefs konusunu ele alır. Üçüncü bölümde metafiziğe ilişkin konulardan, zorunlu varlığın ispatı, birliği ve ondan meydan gelen ilk şeyin tekliği, felekler ve onların hareketleri ve hareket ettiricileri ve tüm nedenlerin zorunlu varlıkta son bulması gibi konuları ele almaktadır. Sühreverdî eserin dördüncü ve son bölümünde ise Allah’ın feyzi, âlemde var olan nizam ve düzen, kaza-kader, kötülük, nurlar ve nefisle ilişkileri gibi konuları ele almaktadır. İşrâkî öğretinin öz bir tasviri mahiyetinde olan eser, İslâm felsefesi literatürünün sembolik eserlerinden birisidir.

From antiquity to daily, it have arised many schools of ethics that have different views on the source of morality. In this context, different thinkers have accepted concepts pleasure, interest (utility), conscience, duty etc. as source of ethics. The origins of utilitarian ethics have based on hedonism of ancient ages and it is a moral understanding developed by Jeremy Bentham and John Stuart Mill. According to this understanding, the measure of the acceptance of an act as good is utility. According to Izetbegovic, who considers religion and duty as the basis of ethics, concepts of interest and utility are not suitable for morality. According to his opinion, duty is basic concept of ethics; but interest is basic concept of politics. Duty and interest are opposite each other; duty is never utilitarian, and interest has no connection with morality. The abolition of duality of duty- interest and the reducing of ethics to the making of utility things means denying the ethics. According to the understanding of the utilitarian ethics, morality is only a refined egoism, a well-understood interest of an individual. Ethics is not useful in any case, we can imagine many situations where injustice or lie is useful. Moral behavior is sometimes utility, but ethical appropriate of behavior can never be explained by the utility that end result of this behavior. A truly righteous man is one who accepts sacrifice and who, will remain true to his principles rather than his interests. The morality of utility can be based upon reason; However, with reason only it is impossible to establish the morality of unselfishness or of sacrifice, the true morality. Izetbegovic define authentic morality as a conduct, which may be opposed to one's own interest. He does not accept the idea of social interest. In fact, society is a specific form of fulfilling personal interests. The so-called common interest is a personal interest, and is selfish and immoral as it is. In this understanding of ethics, something is moral or immoral according to the good or bad consequences it brings about. Authentic morality is interested only in intentions and motives.

ÖZ: Bu makalede İslâm ahlâk filozoflarının aile ahlâkına ilişkin görüşleri ele alınacaktır. Bu çalışmanın amacı, tarihsel süreçte aile ahlakına ilişkin fikir üretmiş düşünürlerimizden İbn Sina, Tûsî ve Kınalızâde'nin bu konuya ilişkin görüşlerini karşılaştırma yoluyla inceleyerek, aralarındaki benzerlik ve farklılıkları tespit etmektir. Diğer bir amaç da mümkün olduğu ölçüde bu görüşlerin, içinde yaşadığımız çağda ne ölçüde geçerliliğini koruyup korumadığını değerlendirmektir. Hemen hemen her insan, doğduğu andan hayatının sonuna kadar bir ailenin ferdi olarak varlığını sürdürür. İnsanın ahlâkî nitelikleri küçük yaştan itibaren öncelikle aile içerisinde şekillenir ve gelişir. İslâm ahlâk filozofları aile ahlâkına ilişkin konuları Tedbirü'l-Menzil başlığı altında ele almışlardır. Tedbirü'l-Menzil, birden çok kişiyle ilgili konuları içeren ve baba, anne, çocuk, hizmetçi gibi ailenin unsurları arasındaki eve ilişkin ortak durumların nasıl düzenlenip, mutluluğun nasıl elde edilebileceğini ele alan ahlâkın temel bölümlerinden biridir. Filozoflarımız, ilk olarak ailenin maddî unsuru olan gıda ve mala ilişkin ahlâkî ilke ve vazifelerin neler olması gerektiğini ele almışlardır. Bu konuda ifrat ve tefritten uzak orta bir yol takip edilmesi ve aile bireylerinin yararının gözetilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Daha sonra aile reisi olarak erkeğin temel alındığı bir bakış açısıyla eşlerin birbirlerine karşı vazifelerinin neler olduğu ele alınmıştır. Diğer bir konu ise çocukların ahlâkî eğitimi ve onlara öğretilmesi gereken çeşitli adap kurallarıdır. Çocukların da anne-babalarına ilişkin vazifeleri bulunmaktadır ve bu vazifeler sevgi, saygı, yardım ve iyilik olarak özetlenebilir. Son olarak da evde çeşitli işleri yapan hizmetçilere ilişkin ahlâkî kurallardan söz edilir. Filozoflarımızın aile ahlakına ilişkin meselelerde büyük ölçüde ortak çerçevede hareket ettikleri ve benzer fikirler ürettikleri söylenebilir. Filozoflarımızın bu konuda ortaya koydukları fikirlerin bir kısmı günümüz ahlâk anlayışı için de bir çerçeve oluştururken, bir kısmı yerel ve tarihsel davranış kalıpları olma özelliğini taşıması sebebiyle günümüze taşınma imkânından yoksundur. Anahtar Kelimeler: Felsefe; İslâm; ahlâk; aile; ev idaresi
ABSTRACT: In this article, Islamic moral philosophers' ideas about family ethics will be studied. Aim of this study is to determine the similarities and differences between the opinions of some of our thinkers such as Ibn Sina, Tusi and Kınalızade who have produced ideas on family ethics in the historical process. Another aim is to assess, as far as possible, whether these views remaining valid in our current age. Almost every human being exists as a member of a family from the moment he was born until the end of his life. The moral qualities of human beings are formed and developed in the family from a young age. Islamic moral philosophers discuss the issues related to family ethics under the title of Household Management. The Household Management is one of the basic parts of the ethics that deals with issues related to more than one person, such as how the common conditions for the home can be arranged between the elements of the family such as the Father, wife, child, servant, and how happiness can be achieved. Our philosophers first discussed the moral principles and duties related to food and property, which are the material elements of the family. In this regard, they stated that a middle way distance from either of the two extremes of excess and neglect (ifrat and tafrit) should be followed and the benefit of family members should be observed. Then, with the perspective of the man who is the head of the family, what are the duties of the spouses against each other are discussed. Another issue is the moral education of children and the various rules of decency that must be taught to them. Children also have duties related to their parents and these can be summarized as love-respect, help and goodness. Finally, there are some moral rules about the servants who do various jobs at home. It can be said that our philosophers acted on a common basis within the issues of family ethics and produced similar ideas. While some of our philosophers' ideas on this subject form a framework for today's morality, some of them can be considered as patterns of local and historical behavior and they are not able to be valid today.