telif makale ] ERUIFD [ 2014 / 1, SAYI: 18, SAYFA: 33-59 ] Kıraat İlmi Perspektifi ile Sıbtu'l-Ha... more telif makale ] ERUIFD [ 2014 / 1, SAYI: 18, SAYFA: 33-59 ] Kıraat İlmi Perspektifi ile Sıbtu'l-Hayyât ve el-Mübhic Adlı Eseri Ömer ÖZBEK dr., erciyes üniversitesi ilahiyat fakültesi öğretim görevlisi { [email protected] } | Kıraat İlmi Perspektifi ile Sıbtu'l-Hayyât ve el-Mübhic Adlı Eseri| ERUIFD 2014/1 33 ÖZ Bu çalışma, genel olarak Kıraat ilmi bakış açısıyla Sıbtu'l-Hayyât el-Bağdâdî (ö. 541/1147) ve onun el-Mübhic adlı eserini betimlemeyi ve değerlendirmeyi hedeflemektedir. Sıbtu'l-Hayyât el-Bağdâdî hicrî V. yüzyılın son yarısı ile VI. yüzyılın (X. ve XI. yy.) ilk yarısında Bağdat'ta yaşamış önemli bir ilim adamıdır. Onun el-Mübhic adlı eseri kıraat alanının en önemli kaynaklarından biridir. Kıraatin tartışmasız otoritelerinden biri olan İbnü'l-Cezerî (ö. 833/1429) bu eseri, kaleme aldığı hemen her telifinin temel kaynaklarından biri olarak kullanmıştır. Makalenin genel hedefi şöyle ifade edilebilir: Kıraat alanında önemli olan şahısların eserleri ile tanınması bu alanda çalışanlara çok önemli katkılar sağlayacaktır. Birçok kimse bu alanda yapılanları tanımakla, var olana sağlayacağı katkıya dair bir vizyon edinmiş olacaktır. Diğer taraftan klasik eserlerde yer alan bilgiler özellikle kıraat gibi bakir bir alan için çok büyük önem arz etmektedir. Bu eserlerin muhtevası kavrandığı ölçüde alan tanınacak ve bu alanın gelişimi sağlanabilecektir. Son olarak bu çalışmada kıraat alanında çok önemli bir sima olan Sıbtu'l-Hayyât ve onun el-Mübhic adlı eseri yalnızca tanıtılmakla kalınmayacaktır. Aynı zamanda eserin konularından hareketle alanda çalışacak olanlara temel eserlerden birinin muhtevası deskriptif bir üslupla sunulacaktır.
Öz Kıraatlerin tefsire etkisi öteden beri tartışılagelmiştir. Kıraatlerde bulunan ihtilaflar Kur'... more Öz Kıraatlerin tefsire etkisi öteden beri tartışılagelmiştir. Kıraatlerde bulunan ihtilaflar Kur'an'ın farklı şekillerde okunmasına imkân sağlamıştır. Bir kısım kıraat vecihleri manayı etkilememektedir. Bu makalede kıraat vecihlerinden manaya etkisi olmayan kısmı üzerinde durulmayacaktır. Böyle bir etkinin olduğuna ve anlam zenginliği oluşturan okuyuşlara ilişkin örnekler ön plana çıkarılacaktır. Kıraat farklılıklarından hiç birinin anlama etki etmediğinin söylenebilmesi için tüm farklılığın eda keyfiyetlerinden ibaret olduğu düşünülmüş olmalıdır. Ancak durumun böyle olup olmadığı, bir takım örnekler bağlamında ortaya konulmalıdır. Bu amaçla makalede çeşitli ayetlerdeki kıraat farklılıkları ve müfessirlerin bu farklı okuyuşlara göre ayetlere vermiş oldukları anlamlar incelenecek ve kıraat farklılıklarının anlama etkisinin olup olmadığı tespit edilecektir. Böyle bir etki var ise bu etkinin ayetin genel manasını da değiştirebilecek ve ondan çıkarılacak Fıkhî bir hükmü etkileyecek kadar büyük olup olmadığı örneklerden çıkarılmaya çalışılacaktır. Kur'an farklı okuyuşları içermekteyse, Hz. Peygamber'in bu konuda yaptığı bir açıklama var mıdır? Varsa bu farklı okuyuşların anlama etkilerini müfessirler kabul etmişler midir? Ayrıca, kıraatlerden bir kısmının diğer bir kısmına üstünlüğü var mıdır? Eğer birinin diğerine üstünlüğü mevcut değil ise erişilen bu manalar Kur'an'ın anlam alanı dâhilinde mi değerlendirilecek yoksa hariçte mi tutulacaktır? Bu sorulara yanıt aranacaktır. Bu çalışmada ayrıca, çeşitli ayetlerden örnekler verilip mesele belirginleştikten sonra, Kur'an'daki "Kıraat farklılıklarının manaya hiçbir etkisinin olmadığı" şeklindeki yargının doğru olup olmadığı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışmanın bir hedefi de budur. Anahtar Kelimeler: Kıraat, Kıraat farklılıkları, Vücuh, Rivayet, Kur'an'ı anlama, Ayetlerin anlamı. EFFECTS OF VARIED QURANIC READINGS TO THE MEANING Abstract The impact of Varied Qur'anic Readings on interpretation has been debated all along. Varied Qur'anic Readings had let reciters read the Qur'an in different ways. Some variations of readings do not affect the meaning. In this article, unvaried readings will be out of our attention. The main aim of the article is to put forth some examples that showed * Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri, Kıraat Öğretim Üyesi.
Kırâat ilmi, islamî ilimler arasında en şerefli ilim dalı olarak nitelendirilmektedir. Çünkü bu i... more Kırâat ilmi, islamî ilimler arasında en şerefli ilim dalı olarak nitelendirilmektedir. Çünkü bu ilim, son ilahî kelam ve mesaj olması itibariyle şerefinde şüphe olmayan Kur'an'ın kıraatiyle alakalı bir ilim dalıdır. Belli şartları haiz kıraat farklılıklarının bizzat Kur'an'dan oldukları ya da en azından nitelik itibariyle Kur'an'a en yakın lafzi hususiyetlere sahip oldukları genel olarak kabul gören bir tespittir. Kıraat ilmi alanında müslimiyle, gayr-i müslimiyle pek çok zevat çalışmalar yapmışlar ve otorite olarak tanınmışlardır. İbnü'l-Cezerî bu alanın tartışmasız otoritelerinden biri olarak kabul edildiği için onun kırâat ilminin meselelerine bakışı şüphesiz ki, ayrı bir önem arz etmektedir. Kıraatlerin mütevâtirliği öteden beri tartışılmış, bu konuda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bu görüşlerin değeri, hiç şüphesiz ki bu görüşleri ileri sürenlerin alanının ihtisas sahibi olup olmadıklarının, o alanda otorite olup olmadıklarının tespitiyle değer kazanacaktır. İşte bu çalışmada biz, alanında otoriterliği ittifakla kabul gören İbnü'l-Cezerî'nin, kırâat alanının önemli meselelerinden biri olan kırâatlerin mütevâtirliği meselesine bakışını tespit ederek kıraatlerin mütevâtirliği konusundaki şüphelerin izalesine, kapalı olan tarafların aydınlatılmasına katkı sağlamış olacağız. Mevzubahis konu erken dönemde usul âlimleri tarafından Kur'an'ın mütevâtirliği bağlamında ele alınmıştır. Kırâat ilminde ise genel olarak Kur'an ve yedi kırâat mütevâtir kabul edilmektedir. İbnü'l-Cezerî yedi kırâatin tevâtüre konu oluşunun ön kabulü olan şartları taşıdığı için diğer üç kırâatin (İmam Cafer, Yakub ve Halefü'l-'Âşir kırâatlerinin) de mütevâtir olduğu görüşündedir. Yine O'na göre mütevâtir kırâatler bu on kırâatle de sınırlanamaz. Bir kırâatin sahih kabul edilmesi için gerekli şartları taşıyan tüm kırâatler sahihtir ve sahih olanda da her zaman tevâtür şartı aranmaz. Mütevâtirlik meselesenin nirengi noktası şudur: "Kıraatler, Hz. Peygamber'e (sav) nispetleri itibariyle mi, yoksa kıraat imamlarına nispetleri itibariyle mi mütevâtirdirler? İbnü'l-Cezerî, bu konuda mütevâtir kıraatleri belirlemek için ilk defa "Kitâbü's-Seb'a" eserini yazan İbn Mücahid'den öncesinin tartışmalı ve karanlık olduğundan bahisle, kırâatleri imamlarından gelişi itibariyle mütevâtir kabul etmektedir. İbnü'l-Cezerî'nin, bu konuda görüş beyan eden Ebû Nasr es-Subkî'den cevaplarını istediği "İleri gelen âlimler bugün okunmakta olan on kırâat hakkındaki görüşleri nedir? Onlar mütevâtir mi değil mi? On kırâatten birinin tek kaldığı vecihlerin tamamı mütevâtir mi değil mi? Şayet mütevâtir ise o kırâati veya o kırâate dair bir vechi inkâr eden kimsenin dinen durumu nedir? gibi birtakım sorularla bu bağlamda ortaya koyduğu tartışma ve yaslandığı deliller kıraatlerin mütevâtirliği meselesinin boyutlarını genişletmiştir.
Öz Kur'an'ın en önemli özelliklerinden biri kolay ezberlenmesidir. Onu bütünüyle ezberleyen kimse... more Öz Kur'an'ın en önemli özelliklerinden biri kolay ezberlenmesidir. Onu bütünüyle ezberleyen kimseye hafız denir. Hafızlık bu ezberleme işinin adıdır. İlk dönemden beri Müslümanlar Kur'an'ı ezberleme sürecinde çeşitli yöntemler kullanmışlardır. Ülkemizde yaygın olarak geleneksel hafızlık yöntemi uygulanırken, dünyada hafızlık için uygulanan yöntemler çok çeşitlidir. Burada konu ettiklerimiz daha çok tecrübî uygulamalara dayalı olarak otoritelerce paylaşılan bilgilerden oluşmaktadır. Ülkemizde uygulanan geleneksel yöntem amaca götüren en uygun yöntem gibi gözükmektedir. Dünyadaki uygulamalar çok zahmetli, uzun zamanlar alan ve çabuklaştırıcı bir pratik veçhesi bulunmayan bir nitelik taşımaktadır. Tecrübeye dayalı bu yöntemlerden en yaygını Kur'an'ı baştan başlayıp sonuna kadar sayfa sayfa ezberlemektir. Bunu sureleri baştan başlayıp sırayla sonuna kadar sure sure ezberlemek ve önce son cüzü ezberleyip sonra baştan sona tamamlamak şeklindeki yöntemler takip eder. Uygulanan bir diğer yöntem, surelerin önce Kur'an'ın baş tarafındaki uzun olanlarını ezberleyip bir müddet bunları kuvvetlendirmek, sonra kalanını tamamlamak şeklindedir. Kur'an'ın ezberi için uygulanan yöntemlerde zamanı azaltan, kaliteyi artıran, kalıcılığa yönelik olan ve bunaltıp bıktırmayan bir uygulama daha cazip olacaktır. Dünyada gözlemlediğimiz yöntemler bu özelliklerin bir kısmını barındırsa da ekseriyetle bunlardan uzak yöntemlerdir. Bu nedenle ülkemizde uygulanan yöntem en uygun yöntem gibi gözükmektedir. Anahtar kelimeler: Kur'an, Ezber, Hafız, Hafızlık, Hafızlık Yöntemi. QUR'AN MEMORISING METHODS SAMPLES IN THE WORLD Abstract One of the most important features of the Koran is its memorization is easy. Anybody is called hafiz it completely memorized. Qur'an memorizing is the name of this business. From the first period it was Muslims have used various methods in the memorization process. Qur'an memorizing our country in general the conventional method, hafiz methods applied to the world is very diverse. These have been identified on the basis of shared information from authorities more experimental application movement.
telif makale ] ERUIFD [ 2014 / 1, SAYI: 18, SAYFA: 33-59 ] Kıraat İlmi Perspektifi ile Sıbtu'l-Ha... more telif makale ] ERUIFD [ 2014 / 1, SAYI: 18, SAYFA: 33-59 ] Kıraat İlmi Perspektifi ile Sıbtu'l-Hayyât ve el-Mübhic Adlı Eseri Ömer ÖZBEK dr., erciyes üniversitesi ilahiyat fakültesi öğretim görevlisi { [email protected] } | Kıraat İlmi Perspektifi ile Sıbtu'l-Hayyât ve el-Mübhic Adlı Eseri| ERUIFD 2014/1 33 ÖZ Bu çalışma, genel olarak Kıraat ilmi bakış açısıyla Sıbtu'l-Hayyât el-Bağdâdî (ö. 541/1147) ve onun el-Mübhic adlı eserini betimlemeyi ve değerlendirmeyi hedeflemektedir. Sıbtu'l-Hayyât el-Bağdâdî hicrî V. yüzyılın son yarısı ile VI. yüzyılın (X. ve XI. yy.) ilk yarısında Bağdat'ta yaşamış önemli bir ilim adamıdır. Onun el-Mübhic adlı eseri kıraat alanının en önemli kaynaklarından biridir. Kıraatin tartışmasız otoritelerinden biri olan İbnü'l-Cezerî (ö. 833/1429) bu eseri, kaleme aldığı hemen her telifinin temel kaynaklarından biri olarak kullanmıştır. Makalenin genel hedefi şöyle ifade edilebilir: Kıraat alanında önemli olan şahısların eserleri ile tanınması bu alanda çalışanlara çok önemli katkılar sağlayacaktır. Birçok kimse bu alanda yapılanları tanımakla, var olana sağlayacağı katkıya dair bir vizyon edinmiş olacaktır. Diğer taraftan klasik eserlerde yer alan bilgiler özellikle kıraat gibi bakir bir alan için çok büyük önem arz etmektedir. Bu eserlerin muhtevası kavrandığı ölçüde alan tanınacak ve bu alanın gelişimi sağlanabilecektir. Son olarak bu çalışmada kıraat alanında çok önemli bir sima olan Sıbtu'l-Hayyât ve onun el-Mübhic adlı eseri yalnızca tanıtılmakla kalınmayacaktır. Aynı zamanda eserin konularından hareketle alanda çalışacak olanlara temel eserlerden birinin muhtevası deskriptif bir üslupla sunulacaktır.
Öz Kıraatlerin tefsire etkisi öteden beri tartışılagelmiştir. Kıraatlerde bulunan ihtilaflar Kur'... more Öz Kıraatlerin tefsire etkisi öteden beri tartışılagelmiştir. Kıraatlerde bulunan ihtilaflar Kur'an'ın farklı şekillerde okunmasına imkân sağlamıştır. Bir kısım kıraat vecihleri manayı etkilememektedir. Bu makalede kıraat vecihlerinden manaya etkisi olmayan kısmı üzerinde durulmayacaktır. Böyle bir etkinin olduğuna ve anlam zenginliği oluşturan okuyuşlara ilişkin örnekler ön plana çıkarılacaktır. Kıraat farklılıklarından hiç birinin anlama etki etmediğinin söylenebilmesi için tüm farklılığın eda keyfiyetlerinden ibaret olduğu düşünülmüş olmalıdır. Ancak durumun böyle olup olmadığı, bir takım örnekler bağlamında ortaya konulmalıdır. Bu amaçla makalede çeşitli ayetlerdeki kıraat farklılıkları ve müfessirlerin bu farklı okuyuşlara göre ayetlere vermiş oldukları anlamlar incelenecek ve kıraat farklılıklarının anlama etkisinin olup olmadığı tespit edilecektir. Böyle bir etki var ise bu etkinin ayetin genel manasını da değiştirebilecek ve ondan çıkarılacak Fıkhî bir hükmü etkileyecek kadar büyük olup olmadığı örneklerden çıkarılmaya çalışılacaktır. Kur'an farklı okuyuşları içermekteyse, Hz. Peygamber'in bu konuda yaptığı bir açıklama var mıdır? Varsa bu farklı okuyuşların anlama etkilerini müfessirler kabul etmişler midir? Ayrıca, kıraatlerden bir kısmının diğer bir kısmına üstünlüğü var mıdır? Eğer birinin diğerine üstünlüğü mevcut değil ise erişilen bu manalar Kur'an'ın anlam alanı dâhilinde mi değerlendirilecek yoksa hariçte mi tutulacaktır? Bu sorulara yanıt aranacaktır. Bu çalışmada ayrıca, çeşitli ayetlerden örnekler verilip mesele belirginleştikten sonra, Kur'an'daki "Kıraat farklılıklarının manaya hiçbir etkisinin olmadığı" şeklindeki yargının doğru olup olmadığı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Çalışmanın bir hedefi de budur. Anahtar Kelimeler: Kıraat, Kıraat farklılıkları, Vücuh, Rivayet, Kur'an'ı anlama, Ayetlerin anlamı. EFFECTS OF VARIED QURANIC READINGS TO THE MEANING Abstract The impact of Varied Qur'anic Readings on interpretation has been debated all along. Varied Qur'anic Readings had let reciters read the Qur'an in different ways. Some variations of readings do not affect the meaning. In this article, unvaried readings will be out of our attention. The main aim of the article is to put forth some examples that showed * Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri, Kıraat Öğretim Üyesi.
Kırâat ilmi, islamî ilimler arasında en şerefli ilim dalı olarak nitelendirilmektedir. Çünkü bu i... more Kırâat ilmi, islamî ilimler arasında en şerefli ilim dalı olarak nitelendirilmektedir. Çünkü bu ilim, son ilahî kelam ve mesaj olması itibariyle şerefinde şüphe olmayan Kur'an'ın kıraatiyle alakalı bir ilim dalıdır. Belli şartları haiz kıraat farklılıklarının bizzat Kur'an'dan oldukları ya da en azından nitelik itibariyle Kur'an'a en yakın lafzi hususiyetlere sahip oldukları genel olarak kabul gören bir tespittir. Kıraat ilmi alanında müslimiyle, gayr-i müslimiyle pek çok zevat çalışmalar yapmışlar ve otorite olarak tanınmışlardır. İbnü'l-Cezerî bu alanın tartışmasız otoritelerinden biri olarak kabul edildiği için onun kırâat ilminin meselelerine bakışı şüphesiz ki, ayrı bir önem arz etmektedir. Kıraatlerin mütevâtirliği öteden beri tartışılmış, bu konuda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bu görüşlerin değeri, hiç şüphesiz ki bu görüşleri ileri sürenlerin alanının ihtisas sahibi olup olmadıklarının, o alanda otorite olup olmadıklarının tespitiyle değer kazanacaktır. İşte bu çalışmada biz, alanında otoriterliği ittifakla kabul gören İbnü'l-Cezerî'nin, kırâat alanının önemli meselelerinden biri olan kırâatlerin mütevâtirliği meselesine bakışını tespit ederek kıraatlerin mütevâtirliği konusundaki şüphelerin izalesine, kapalı olan tarafların aydınlatılmasına katkı sağlamış olacağız. Mevzubahis konu erken dönemde usul âlimleri tarafından Kur'an'ın mütevâtirliği bağlamında ele alınmıştır. Kırâat ilminde ise genel olarak Kur'an ve yedi kırâat mütevâtir kabul edilmektedir. İbnü'l-Cezerî yedi kırâatin tevâtüre konu oluşunun ön kabulü olan şartları taşıdığı için diğer üç kırâatin (İmam Cafer, Yakub ve Halefü'l-'Âşir kırâatlerinin) de mütevâtir olduğu görüşündedir. Yine O'na göre mütevâtir kırâatler bu on kırâatle de sınırlanamaz. Bir kırâatin sahih kabul edilmesi için gerekli şartları taşıyan tüm kırâatler sahihtir ve sahih olanda da her zaman tevâtür şartı aranmaz. Mütevâtirlik meselesenin nirengi noktası şudur: "Kıraatler, Hz. Peygamber'e (sav) nispetleri itibariyle mi, yoksa kıraat imamlarına nispetleri itibariyle mi mütevâtirdirler? İbnü'l-Cezerî, bu konuda mütevâtir kıraatleri belirlemek için ilk defa "Kitâbü's-Seb'a" eserini yazan İbn Mücahid'den öncesinin tartışmalı ve karanlık olduğundan bahisle, kırâatleri imamlarından gelişi itibariyle mütevâtir kabul etmektedir. İbnü'l-Cezerî'nin, bu konuda görüş beyan eden Ebû Nasr es-Subkî'den cevaplarını istediği "İleri gelen âlimler bugün okunmakta olan on kırâat hakkındaki görüşleri nedir? Onlar mütevâtir mi değil mi? On kırâatten birinin tek kaldığı vecihlerin tamamı mütevâtir mi değil mi? Şayet mütevâtir ise o kırâati veya o kırâate dair bir vechi inkâr eden kimsenin dinen durumu nedir? gibi birtakım sorularla bu bağlamda ortaya koyduğu tartışma ve yaslandığı deliller kıraatlerin mütevâtirliği meselesinin boyutlarını genişletmiştir.
Öz Kur'an'ın en önemli özelliklerinden biri kolay ezberlenmesidir. Onu bütünüyle ezberleyen kimse... more Öz Kur'an'ın en önemli özelliklerinden biri kolay ezberlenmesidir. Onu bütünüyle ezberleyen kimseye hafız denir. Hafızlık bu ezberleme işinin adıdır. İlk dönemden beri Müslümanlar Kur'an'ı ezberleme sürecinde çeşitli yöntemler kullanmışlardır. Ülkemizde yaygın olarak geleneksel hafızlık yöntemi uygulanırken, dünyada hafızlık için uygulanan yöntemler çok çeşitlidir. Burada konu ettiklerimiz daha çok tecrübî uygulamalara dayalı olarak otoritelerce paylaşılan bilgilerden oluşmaktadır. Ülkemizde uygulanan geleneksel yöntem amaca götüren en uygun yöntem gibi gözükmektedir. Dünyadaki uygulamalar çok zahmetli, uzun zamanlar alan ve çabuklaştırıcı bir pratik veçhesi bulunmayan bir nitelik taşımaktadır. Tecrübeye dayalı bu yöntemlerden en yaygını Kur'an'ı baştan başlayıp sonuna kadar sayfa sayfa ezberlemektir. Bunu sureleri baştan başlayıp sırayla sonuna kadar sure sure ezberlemek ve önce son cüzü ezberleyip sonra baştan sona tamamlamak şeklindeki yöntemler takip eder. Uygulanan bir diğer yöntem, surelerin önce Kur'an'ın baş tarafındaki uzun olanlarını ezberleyip bir müddet bunları kuvvetlendirmek, sonra kalanını tamamlamak şeklindedir. Kur'an'ın ezberi için uygulanan yöntemlerde zamanı azaltan, kaliteyi artıran, kalıcılığa yönelik olan ve bunaltıp bıktırmayan bir uygulama daha cazip olacaktır. Dünyada gözlemlediğimiz yöntemler bu özelliklerin bir kısmını barındırsa da ekseriyetle bunlardan uzak yöntemlerdir. Bu nedenle ülkemizde uygulanan yöntem en uygun yöntem gibi gözükmektedir. Anahtar kelimeler: Kur'an, Ezber, Hafız, Hafızlık, Hafızlık Yöntemi. QUR'AN MEMORISING METHODS SAMPLES IN THE WORLD Abstract One of the most important features of the Koran is its memorization is easy. Anybody is called hafiz it completely memorized. Qur'an memorizing is the name of this business. From the first period it was Muslims have used various methods in the memorization process. Qur'an memorizing our country in general the conventional method, hafiz methods applied to the world is very diverse. These have been identified on the basis of shared information from authorities more experimental application movement.
Uploads
Papers by Ömer Özbek