History

Sayın Akdes Nimet Kurat hocamızın Rusya Tarihi'ni başlangıçtan Bolşevik İhtilaline kadar anlattığı eser Rusya'nın nasıl ciddi bir devlet olduğu, ne gibi dönemlerden geçtiği ve devletin sosyo-politik durumunu anlamamıza yardımcı olacaktır. Farklı okumalarla desteklendiğinde günümüzdeki politik vaziyete de yararı olacağı kesindir.

Evlilik; gelenek, görenek, türe, çevre ve ekonomik yönüyle geniş kapsamlı bir olaydır. Toplumun dini inanışları, aile ilişkileri, ekonomik durumları gibi değerler eş seçiminden evlenme törenlerine kadar uzanan evlenme olayını belirleyen başlıca faktörlerdir.
Bilindiği üzere her ulusun yüzyıllar boyunca oluşan, gelişen, değişen, gerçekte yaşamına bir anlam, bir değer katan kendi gelenek ve görenekleri vardır. Her ulus kendi gelenek ve göreneklerini değerlendirebilmelidir ki kültürel zenginliğini koruyabilsin, Ancak yaşam koşullarının değişmesinin sonucu olarak bugün eski gelenek ve göreneklerin büyük ölçüde aşındığı görülür. Unutulmaya yüz tutan bu gelenek ve göreneklere, düğün adetlerim de dahil edebiliriz.
Bati toplumlarda kız ve erkeklerin çocuk yaşta evlendirildiği görülür. "Beşik Kertliği Evlilik", "Kız kaçırma yoluyla evlilik", "değiş evlilik" gibi hem geleneksel yaşam gereği, hem de ekonomik nedenlerle yapılan evlilik türlerine rastlanır. Mirasın dağılmasını önlemeye yönelik olan "akraba evliliği" gibi.
Evlenmenin bir özelliği de; toplumun dayanışma ve düğün sahibine yardım gibi konularda yakınlaşmanın artmasıdır. Bu yazımda, Üsküp ve çevresindeki Türk halkının düğün adetlerinden saptayabildiklerimi diğer bazı çalışmalarında yardımıyla kaleme almaya çalıştım.

Osmanlı’dan Cumhuriyete Geçişte Tarihsel Mirasın Rolü
              Necati ÇAYIRLI

Tarihi Miras; siyasi, askeri, idari, hukuki, iktisadi, ekonomik, kültürel vb. yönüyle
düşünülmelidir!  Gerçek manada belirleyici olabilmesi için. Bu bağlamda mukayeseli tarih anlayışı ile olayların yada süreçlerin karmaşık sebepleri ve sonuçları hakkında olumsuz veya olumlu fikir üretmek mümkün olur. Böylece geçmişte nelere katlanıldığı ve nasıl bir neticeye ulaşıldığı daha iyi anlaşılır ve geleceğe aktarılır.
Osmanlı’dan  Cumhuriyet’e  geçişle  alakalı  yapılan  yorumlara  baktığımızda  bazı farklılıklar  görülmektedir.  Biri;    Cumhuriyetin,  bir  kısım  fikir  ve  kurumları  Osmanlıdan devraldığını ve Cumhuriyetin Osmanlı modernleşmesinin bir devamı olduğunu ileri sürerken bir  diğeri  de;  siyasal,  kültürel,  ekonomik  vb  bir  aktarımın  köklü  değişimi  ile  birlikte
Cumhuriyete geçildiğini ve karanlıktan aydınlığa ulaşıldığına dikkat çeker. Bir diğer ifadeyle değişim, ya eskinin devamı ve yüzeysel yada tamamen yeni ve köklü bir inkılaptır. Bunların dışında birde İnkılâbın başlangıç tarihi konusu var. Bir kesim 1908 yılını esas alırken diğer bir kesim 1923 yılını esas almaktadır.
Yukarıda ifade edilenler doğrultusunda geçiş sürecinde; tarihteki süreklilik ilkesi ve inkılaba öncülük eden lidere göre dengenin nasıl sağlandığı, devralınan mirasın en iyi şekilde nasıl değerlendirildiği/yorumlandığı, örneklerle  açıklanmaya çalışılacaktır. Değişim kabiliyeti olan  Türk  Milletinin,  Mustafa  Kemal  Atatürk  öncülüğünde  neleri  başardığına  dikkat çekilecektir.  Böylece  Tarih  Perspektifinin  gerekliliği  ve  Tarihi  Mirasın  gelişime  engel olmayabileceği kısmen de olsa somut olarak ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Şer’iye Sicili’nin tarihi II. Osman’ın (1618-1622) saltanatının sonlarına, I. Mustafa’nın ikinci Saltanat dönemine (1622-23) ve IV. Murat’ın (1623-1640) Saltanatının ilk günlerine rastlamaktadır. 
Şer’iye Sicili’ne Manastır Şer’i Mahkemesi’ne gelen davalarla ilgili tutulan tutanaklar ve İstanbul’dan (veya Edirne gibi diğer merkezlerden) Manastır Kadılığı’na gönderilen ferman, berat ve hüccetlerin birer suretleri kaydedilmiştir. Şer’i Mahkemenin görev alanı ve bakmakla yükümlü olduğu dava ve müracaat konuları, günümüzdeki mahkemelere oranla çok daha geniştir. Bundan dolayı, ele aldığımız Şer’iye Sicili’nde anlaşmazlıkların çözülmesi, herhangi bir olaydan dolayı meydana gelen kavga, hırsızlık vb. istenmeyen olaylara bakılması ve ceza gerektiren olaylarda cezanın tespit edilmesinin yanı sıra yine herhangi bir konu üzerinde verilen kararın onaylanarak resmileştirilmesiyle ilgili kayıtlar da bulunmaktadır.
Her türlü satışlar, boşanmalar, miras taksîmatı, vakıf gelirleri veya mütevellileri, köle azadı, vergilerin tahsili, hibe vb. konular Şer’i Mahkemede onaylanarak resmi kayıtlara geçirilmiştir.
İncelediğimiz Şer’iye Sicilinde ağırlıklı olarak iktisadi faaliyetlerin onaylanmasına dair kayıtlar bulunmaktadır. Bunlar, mülk satışları, para veya mal alacak-verecekleri vb. anlaşmazlıklardır. Satışların bir kısmı mülk statüsünde olan menzil (ev ve çevresindeki bahçe, ağaçlar, kuyu vb.den oluşan arazi parçası) satışları oluşturmaktadır. Bağ, çiftlik, Bahçe, değirmen ve dükkan satışları da mülk satışlarını takip etmektedir. Tarlaların  devir edilmesine dair kayıtlar mülk satışlarına göre çok azdır. Ayrıca sicilimizde Osmanlı Devleti Toprak Yönetimi ile ilgili bilgiler de bulunmaktadır. Tımar, zeamet ve haslarla ilgili kayıtlar bize önemli bilgiler sunmaktadır.
Şer’iye Sicilimizin içerisinde aile ile ilgili konular da vardır. Bu konular; boşanmaların onaylanması, kassam tarafından tespit edilen ve varisler arasında paylaştırılan terekelerin kaydedilmesi, varislerin hisselerini teslim aldıkları ibraz etmeleri, yetim kalmış veya bakacak kimsesi olmayan çocuklara vasi tespiti ve nafaka bağlanması gibi aileyi ilgilendiren hukuki meselelerdir.
Vergilerin tahsîli ile ilgili anlaşmazlıklara veya usulsüzlük iddialarına dair davaların da Şer’i Mahkemenin görevi dahilinde olduğu görülmektedir. Bu gibi davalara ait kayıtlardan vergi muafiyeti, vergilerin miktarı, vergilerin tahsîli ile ilgili anlaşmazlıklar ve bu anlaşmazlıkların kimler arasında olduğuna dair bilgiler elde edebiliyoruz. Vergilerin tahsili ile ilgili kayıtlar Osmanlı Devleti’nin vergi sistemi ile ilgili bilgileri de ulaştırmaktadır. 
Osmanlı Devleti’nde vakıfların oluşturulması ve işletilmesinin de şer’i mahkemenin izni ve denetimi ile gerçekleştirildiği görülür. Bu vesile ile incelediğimiz Şer’iye Sicilinde, Manastırda kurulmuş olan bazı vakıflar, bu vakıfların teşkili, işleyişi, vakıflara mütevellî tayini vakıflara ait dükkan, mahalle, köylerin de kayıtları bulunmaktadır.
Manastırdaki papazlarla ilgili davalara bakmak Şer’i Mahkemenin görevleri arasında bulunmaktadır. Sicilimizde papazların görevlendirilmesi, güvenliklerinin sağlanmasıyla ilgili kayıtlara rastlamak mümkündür. Şer’i hukuka karşı sorumlu oldukları için Gayrimüslimler de bütün konularda şer’i mahkemeye başvurabilmekte idiler.
Kayıtların bir kısmını ise cinayet, gasp, iftira, hızsızlık, fuhuş, diğer bir insana rahatsızlık verme, başka birisinin malına zarar verme gibi adi suçlar oluşturmaktadır.
Şer‘îye Sicili’ne kaydolunmuş olan ferman, berat , hüccet vb. suretler de idari teşkilat hakkında bize önemli bilgiler vermektedir. Askerî (idarî) teşkilatta yer alan görevlilerin isimlerini, görev sürelerini, bu görevlere nasıl atandıklarını ve bu görevlilerle ilgili sorunları ferman, berat ve hüccet suretlerinden öğrenebilmek mümkün olabilmektedir. Bunlara ek olarak,Gayrimüslimlerin nasıl bir kılık kıyafetle dolaşacaklarının düzenlenmesi, tütün ekiminin-içiminin-satışının yasaklanması,Yeniçeri ocağına oğlan toplanması, eşkıyalık hareketleri ve asayişsizliğe karşı alınan tedbirler, bir ölüm olayının araştırılması, köle azadı, fazla vergi alınması üzerine halkın şikayette bulunması,tımar-zeamet-iltizam tevcihi, imam-müezzin-mütevelli görevlendirilmeleriyle ilgili kayıtlar da bulunmaktadır. 
İki Numaralı Manastır Şer’iye Sicili’nin ilk ve son sayfası okunaksızdır.
Sicilimizde Manastır Şer‘i Mahkemesi’nin, şer‘i ve örfi hukuku titiz bir şekilde uyguladığı görülmektedir. Ayrıca Şer‘i Mahkeme’ye intikal eden davaların sonunda şiddet içeren hüküm verilmemiş, taraflar arasında anlaşmanın sağlanmasına ve tarafların mağdur kalmamasına özen gösterilmiştir.
Seferlere katılmama, görevi ihmal etme gibi yükümlülüklerini yerine getirmeyenlerin imtiyazlarını kaybettikleri görülmektedir. Çeşitli vesilelerle kişilerin haklarına müdahalede bulunanların merkezi yada yerel idarece engellendiğini tespit edebiliyoruz. Devlet görevlilerinin ya da diğer şahısların sosyal ve ekonomik durumlarına kısmen değinilmektedir.
Ayrı yerlerde yaşayan Müslüman ya da Gayrimüslimin; öşür, cizye, agnam gibi vergileri ödemekle mükellef olduklarını, bazen vergilerin ağır gelmesinden dolayı halkın şikayette bulunabildiğini, halkın bir kesiminin vergiden muaf tutulduğunu, farklı vergilerin toplanmasını, devrin vergi memurlarının tayin edilmesini, görevlilerin ihmalkarlıklarını, vergi türlerini, bunların değerlerini, toplandıkları zamanı ve toplanmasına son verildiği zamanı tespit edilebiliyoruz. 
İdarenin ve toplumsal düzenin sağlanabilmesi için haramilerin faaliyetlerinin engellenmesi doğrultusunda bazı düzenlemeler yapıldığı, halkın da yardımıyla suçluların yakalandıkları görülmektedir. Özellikle Gayrimüslimlerin, huzurlarının kaçmaması, bazı baskılara maruz olmamak için suçluyu yakalayıp teslim ettiklerini tespit etmek mümkündür. Hırsızlık, fuhuş, yaralama, cinayet gibi suçları işleyenlerin, gerekli araştırmalar yapıldıktan ve şahitler dinlendikten sonra yargılandıkları görülmektedir. 
Şer‘i Mahkeme’de; mülk alımı-satımı, alacak-verecek, miras, vasi tayin etme gibi konuların görülmesi yada kaydedilmesi, bize sosyal ve ekonomik hayat  için önemli bilgiler vermektedir. İnsanların mesleklerine, imal ettikleri mallara, bu malların satıldıkları yerlere kısmen de olsa işaret edilmektedir.
Kayıtlardaki fermanlar, beratlar ve sair belgeler doğrultusunda idari, ekonomik, zirai, dini, toplumsal birtakım veriler tespit edilmektedir. müderris, vakıf görevlisi, vergi memurlarının tayin edilmesi, Yeniçeri ocağına oğlan alınması, asayişin düzenlenmesi, Müslüman olmayan ahalinin din değiştirmesi, ölen kimselerin çocuklarına vasi tayin edilmesi, vakf edilen mallar ve vakıflar hakkında bilgi edinilebilmesi ile imparatorluğun genel yapılanmasını anlayabilmek mümkündür.
Vakıfların teşekkülünün ve faaliyetinin  Manastır Kadısı’nın, dolayısıyla merkezi idarenin denetiminde gerçekleştiği, vakıfların toplumsal açıdan önemli olduğu görülmektedir. Vakıfların şahıslara borç vermesi, okul, cami, konaklama imkanı sunması gibi. 
Manastır Şer‘iye sicilinin,  XVII. yüzyıl başlarındaki aile yapısı ile ilgili  bilgiler de verdiği, boşanmalarda erkeğin kadını yada kadının erkeği boşaması şeklinde olduğu, kadının mihir ve nafaka gibi haklarından  vazgeçebildiği, muhallefat kayıtlarından  erkeklerin birden fazla  eşle evlenmesinin  pek yaygın olmadığı , mihrin evliliklerde kadın için  bir tür  güvence oluşturduğu, yetimlere vasi tayin edildiği gibi uygulamalar görülmektedir.
İncelediğimiz sicilden XVII. Yüzyılın başlarında Manastır’daki iktisadi hayat ile ilgili bilgilere de ulaşabilmek mümkündür. Müslümanlar ile Gayrimüslimler arasında satışların, borçlanmanın gerçekleştiği, kadınların da borçlanabildikleri ve satış yapabildikleri görülmektedir.
Kayıtlardan mahkemeye bildirilmek suretiyle kölelerin azat edildiği anlaşılmakta ve kölelerin ırkıyetinin de belirtildiği görülmektedir.
Sonuç olarak sicilin tutulduğu dönemde, halkın genel olarak uyum içerisinde olduğunu ve bazı olumsuzluklara rağmen merkezi idarenin genelde duruma hakim olduğunu söyleyebiliriz.

Улогата на  Историското наследство во премин од Отоманската Империја до
Републиката
Неџати Чајирли
Политички, воени, административни, правни, економски, културни и др. аспекти
треба  да се  сметаат како историско наследство. Со тоа што се  добива  вистинската
одредница.  Во  овој  контекст,  сфаќањата  на  компаративна  историја  и  комплекс
причините за настаните или процесите и  резултатите ќе биде можно да се произведат
негативни или позитивни идеи. Со тоа што ќе се разбере, што е претрпено во минатото
и кои резултати се постигнати за да може подобро да се префрлаат во идината .
  Кога  ќе  се  разгледа  во  коментарите  што  се  однесуваат  на  транзицијата  од
Отоманската  на  Република  се  гледаат  некои  разлики.    Првите  сугерираат  дека;
Републиката со некои идеи и институции се наследени од Отоманската Империја  и
истата е продолжение на модернизираната Отоманска Империја, додека другиот дел,
привлекува внимание дека  промените во политичките, културните, економските и др.
процеси  се радикални и  Републиката достигна промена  од темнина во светлина. Со
други зоборови, промените или се  продолжение  на старите  со површни или целосно
нови со радикални реформи. Освен тоа, имаме тема и со почеток на Револуцијата. Еден
дел се базира врз основа на 1908 година, а друг дел врз основа на 1923 година.
Врз  горе  наведените  изрази,  процесот  на  транзицијата,  принципот  на
континуитетот во револуцијата и правилното коментирање за тоа како беше ставена
вистинската рамнотежа на наследеното, ќе се објасни со примери според лидерот. Ќе се
привлече внимание за успесите и способностите на промените на Турската нација под
водство на Мустафа Ќемал Ататурк. Така што, макар и делумно но  конкретно ќе се
обиде да се стави во вид дека потребите за Историската  Перспектива не е пречка за
развој на Историското Наследство

Genel olarak XIX. asırda Makedonya'da gelişen iktisadi gelişmeler hakkında, özellikle dış ticaretle ilgili arasıra birşeyler yazılmıştır. Fakat bu yazılarda Selanik’te ve XIX. aşrın ikinci yarışında yapılan ticari gelişmeler hakkında biraz bilgi verilmektedir.
Makedonya ve Sırbistan arasında yapılan ticari ilişkiler hakkında pek birşey yazılmamış, bazen küçük çapta ticaret yapıldığına değinilmiştir. Fakat Sırbistan'ın Makedon ürünleri için daha çok geçiş bölgesi olarak kullanıldığına yer verilmektedir.örneğin; Desa MIL0SKA çalışmalarında Güney Sırbistan ile ticari ilişkilerden bahsetmektedir.
Sırbistan'ın Osmanlı hakimiyetinde iken yaptığı ticari ilişkileri görmeden önce şu iki unsuru belirtmek gerekir. Birincisi; Sırbistan ile Osmanlı Devleti arasındaki siyasi gelişmelerin ticari ilişkileri engellemesi ikincisi; Makedonya ile Sırbistan arasındaki ticari ilişkiler hakkındaki kaynakların yetersiz olması.
XIX.asrın başlarında Sırp'ların Osmanlı'ya karşı isyana kalkışmaları iktisadi hayatı olumsuz yönde etkilemiştir. Örneğin ilk Sırp isyanının (1804-1813) gerçekleştiği yıllarda ekonomik hayat büyük bir durgunluk yaşamıştır (1804-1807). Sonraları (1807-1809) biraz düzelme olduysa da bu kısa sürmüştür. İkinci Sırp isyanı da 1830'a kadar ticari gelişimi olumsuz yönde etkiledi.
Savaşın yapıldığı yer Makedonya'ya uzak olmasına rağmen Makedonya'da da birtakım faaliyetler olmuştur. Savasın genişlemesini engellemek isteyen Padişah, yerel yöneticileri ve Müslümanları Sırplara karşı "Kutsal Savaşa" çağırmıştır. Her türlü (gıda, at vb.) ihtiyacın Makedonya'dan karşılanması da istenmiştir. Bu gelişmeler olurken Sırplar daha çok Avusturya ile ticari ilişkilerde bulunmuşlar, arasıra da Osmanlı ile de hayvan ticareti yapmışlardır. Ancak bununla ilgili olarak yeterli bilgimiz bulunmamaktadır.

Macedonian-Rumanian Cultural Society was established on the 23rd of September in 1879. Among its head members there were Mihail Kagalniceanu, Vasil Alecsandri , C.A. Rosetti, Nicole Kretulescu, Ion Cimpineanu, Cristian Tell and Titu Mairescu who were the well-known people during that period.  Prof. V.A. Urechia's help-he was also the first president of the organization-to the organization was not only in the development process but also in the impacts of the facilities. Organization's headquarter is formed of 35 people and continued its life since 1950. Ambassador of the Ottoman Empire was the honour -member of the organization in 1880. Its members raised from 130 to 1200 during 1908.
It is obvious that the organization worked for the development of the Rumanian Culture in the Balkans and from time to time cooperate with the others. On the other hand it also gave monetary aid to the Rumanians in the Balkans in order to learn the Rumanian language.
Organization gave certificates about their identity to the people who live out of Rumania. Related with this topic; letters, reports, protocols, balance sheets, records of aids and grants, photographs and other documents can be in archives. Some other documents is given in the appendix.

23 Eylül 1879 tarihinde Bükreş’te kurulmuş olan Makedon – Romen Kültür Cemiyeti’nin kurucu üyeleri arasında; Mihail Kogalniceanu, Vasil Alecsandri, C. A. Rosetti, Nicole Kretulescu, İon Cimpineanu, Cristian Tell, Titu  Moirescu gibi dönemin ileri gelenleri bulunmaktaydı. Cemiyetin gelişmesinde, faaliyetlerinin etkili olmasında teşkilatın ilk başkanı olan Prof. V. A. Urechia’nın. katkısı çoktur. Teşkilat 35 kişiden oluşan yönetim kurulu tarafından faaliyet göstermekteydi.1880 yılında Osmanlı Büyükelçisinin de şeref üyesi olduğu teşkilat 1950 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Başlangıçta 130 olan üye sayısı 1908 yılına gelindiğinde 1200’e ulaşmıştır.
Belgelerden teşkilatın Balkanlardaki Romen kültürünün gelişmesi için çeşitli faaliyetlerde bulunduğunu, zaman zaman diğer teşkilatlar ile de beraber hareket ettiğini, Romen Dili ve Kültürü’nü öğrenmeleri için Balkanlardaki (Makedonya, Yunanistan Bulgaristan vd.) Romenlere maddi yardımlarda bulunduğunu görmek mümkündür.

–    NON GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS IN MACEDONIA
          AT THE CONTEXT OF MACEDONIAN TURKS IDENTITY
Necati ÇAYIRLI 
Macedonia as an inseparable part of the Turkish History, is one of the mixed regions from the ethnic, religious, cultural and linguistic point of view of the Balkans. During history, the existence of Turks in a region where different tribes like Thracians, Romans, Slavs have settled, begins with the arrival of Hun Turks at IV. Century over here. From the second half of XIV. Century to the Balkan wars, the region remained under the domination of Ottomans. With the withdrawal of the Ottoman State from the region, Turks who got at a position to immigrate with different reasons, fell in status of minority. Turks already in a victimized position, both in the kingdom of Yugoslavia and in the period of Yosip Broz Tito; didn’t make any presence felt for the matters of religious, language, educational, social and political organizations. After the death of Tito (1980), like other nations, a new period from the point of view of Turks began with the breakup of Yugoslavia which in general terms had begun to lose its constructive and peaceful status and also with the declaration of the independence of Macedonia (1991).

There is a social solidarity (waqf percept) at the region going on from the Ottoman period.  It was quite impossible for the Turks to come together at the fields of language, education, folklore, organizing at political, social and cultural terms during the years 1912-1940. However, there were developments like the establishment of “Charitable Community of Skopje Turks” from the “Sebat Football Club” at 1924. Macedonian Turks; established “Yücel Organization” at 1942 and also “Victory” Culture and Sport Club at 1946. But the negative effects of the immigrations and existing governance, leaded to the shortness of periods or terminating of these activities. Like the “Yücel Organization”

Associations like “Community of Turkish Writers” at 1950, “New Road” at 1966, “Golden Fingers” at 1976 gave the struggle of continuing their existence. Afterwards, it begins a period of ambiguity of the years 1990, transition to many parties order and political organizing. Despite some negativeness, works on increasing at least the activities in an organized way of cultural, artistic and social fields of Turks, occur. As from the year 2015 there are approximately 5000 registered NGO’s at 20 different fields in Macedonia.  During the period 1990-2015, 127 Turkish Non-Governmental Organizations like “Bridge”, “Horizon”, “Shield”, “Compassion”, “Namik Efendi”,”Young Pencils”,”MATÜKAT” have been acting on cultural, artistic and communal fields and also on the awareness of Turks.

As a result, NGO’s have been established within the purpose of protecting the national and moral culture of Macedonian Turks, defending the rights and common interests in a democratic way, performing works on building good relations with the other Macedonian citizens and contributing to settle the tolerance and mentality of living together in Macedonia. Hereby, Macedonian Turks; in the name of protecting the national and religious identities, keep increasing their activities by being organized in cultural, artistic, social fields etc.