Papers by Dimitris Papagiannakis
Κυμοθόη, 2022
In September 1943, in the mountainous region of Viannos in southeastern Crete, dozens of German s... more In September 1943, in the mountainous region of Viannos in southeastern Crete, dozens of German soldiers were killed in an ambush by Greek partisans who had earlier destroyed a German outpost, killing its two guards. In retaliation, the Germans executed 461 civilians from the surrounding villages and destroyed hundreds of homes. This text mentions—and analyzes—aspects of the cultural trauma created among the local inhabitants of the Viannos and Ierapetra regions.
Οι ιστοριογραφικές τάσεις και τα σημαντικότερα σημεία διαφωνίας μεταξύ των ιστορικών αναφορικά με... more Οι ιστοριογραφικές τάσεις και τα σημαντικότερα σημεία διαφωνίας μεταξύ των ιστορικών αναφορικά με τη μελέτη της δεκαετίας του 1940 στην Ελλάδα. Ομοιότητες και διαφορές σε σχέση με αντίστοιχες συζητήσεις στην Ευρώπη. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει και να περιγράψει τα τρία ιστοριογραφικά ρεύματα που κυριάρχησαν στην Ελλάδα από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και σήμερα. Έπειτα, θα αναλυθούν οι διαφορές και οι προβληματικές των μεθόδων και των ερμηνευτικών σχημάτων που χρησιμοποιούνται για την έρευνα της πολύπαθης δεκαετίας 1940-1950. Στο τρίτο, και τελευταίο, σκέλος της εργασίας παρουσιάζονται οι διαφορές και οι ομοιότητες της ελληνικής ιστοριογραφίας με την ευρωπαϊκή ιστορική μελέτη. Η ελληνική ιστοριογραφία, αναφορικά με τη μελέτη της δεκαετίας του 1940, άλλαξε κατευθύνσεις στο πέρασμα του χρόνου. Τόσο το πολιτικό κατεστημένο της χώρας, όσο και τα εργαλεία και τα ερμηνευτικά σχήματα που χρησιμοποιήθηκαν σε διαφορετικές περιόδους, άλλαζαν κατά καιρούς το περιεχόμενο της ιστορικής μελέτης. Όπως θα δούμε παρακάτω, η εξέλιξη των ιστορικών μελετών στο χρόνο, είναι συνυφασμένη με τις πολιτικές μεταβολές του ελληνικού κράτους. Η ιστοριογραφία μετά το τέλος της κατοχής των δυνάμεων του Άξονα το 1944 και μέχρι τη Μεταπολίτευση του 1974, χαρακτηρίζεται από την αντιπαλότητα που δημιούργησε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα. Το 63% της βιβλιογραφικής παραγωγής αυτής της περιόδου είναι σαφώς προσκείμενη στη δεξιά προσδίδοντας σε αυτή ένα χαρακτήρα αντιεαμικό ή κατά του κομμουνισμού. 1 Τα πρώτα βιβλία που εκδόθηκαν αφορούν κυρίως προσωπικές εμπειρίες από την κατοχή και γράφτηκαν κατά τη διάρκεια ή στον απόηχο του εμφυλίου πολέμου. Η λογοκρισία της δεξιάς κυβέρνησης και η επιρροή του ψυχρού πολέμου στην Ελλάδα δημιουργούν ένα δύσβατο πεδίο που δεν ευνοεί τη διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών. 2 Η επιστημονική βιβλιογραφία παραμένει αρκετά περιορισμένη στα χρόνια μέχρι το 1974. Αφού οι συνθήκες στην Ελλάδα δεν ευνοούν την επιστημονική έρευνα, οι περισσότερες έρευνες διεξάγονται στο εξωτερικό. 3 Οι ηττημένοι του εμφυλίου έδωσαν βάση στους ένδοξους αγώνες της κατοχής. Το βασικό τους επιχείρημα είναι πως οι αγώνες του έθνους στα χρόνια της κατοχής προδόθηκαν από την εθνικόφρονη κυβέρνηση, αφού η τελευταία επέλεξε να στρατολογήσει τους συνεργάτες του κατακτητή. Η ιδεολογία της νικήτριας παράταξης, όμως, ήταν αυτή που κυριάρχησε στο δημόσιο λόγο. Οι νικητές προέβαλαν τον εμφύλιο πόλεμο ως τη συνέχεια των πολεμικών επιχειρήσεων εναντίον του ξένου εισβολέα και εξαίρεσαν τους εχθρούς τους από το εθνικό σύνολο. 4 Το ΕΑΜ προσπάθησε να καταλάβει την εξουσία με τα όπλα και να επιβάλλει την κυριαρχία του στα χρόνια της κατοχής. Οι εθνικόφρονες κατασκεύασαν το ερμηνευτικό σχήμα των τριών γύρων το οποίο αφορά τη δράση του ΚΚΕ και την προσπάθειά του να κυριαρχήσει πολιτικά με τη βία. Ο πρώτος γύρος διαρκεί από το 1941 έως το 1944, δηλαδή τα χρόνια της τριπλής κατοχής και αφορά τις διαμάχες μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων. Ο δεύτερος γύρος αφορά τα Δεκεμβριανά, δηλαδή τα γεγονότα στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1944. Ο τρίτος περιγράφει την πολεμική των χρόνων 1946 έως 1949. Άξιο αναφοράς είναι ότι μέχρι και το 1989 τα γεγονότα των ετών 1946 έως 1949
Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι συνθήκες και οι συγκυρίες μέσα από τις οποίες η προσφυγική τα... more Στην παρούσα εργασία εξετάζονται οι συνθήκες και οι συγκυρίες μέσα από τις οποίες η προσφυγική ταυτότητα και η μνήμη της ποντιακής και μικρασιατικής καταστροφής, επανήλθαν δυναμικά στη δημόσια συζήτηση και τη δημόσια ιστορία από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα. Πιο συγκεκριμένα, ερευνώνται τα πολιτικά και κοινωνικά αίτια που οδήγησαν στην ανάπτυξη του νέου ιστορικού αφηγήματος των προσφύγων. Στο κείμενο παρουσιάζονται, επίσης, οι φορείς και οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες αναδείχθηκε το προσφυγικό θέμα στη δημόσια σφαίρα και οι τρόποι με τους οποίους διατηρούνται και διαιωνίζονται σήμερα τα πολιτισμικά στοιχεία αυτών των ομάδων. Παρουσιάζονται, επίσης, οι βασικοί στόχοι και τα αιτήματα των προσφύγων τόσο σε κρατικό επίπεδο όσο και στο διεθνές. Προκειμένου να ερευνήσουμε τους λόγους μέσα από τους οποίους η προσφυγική ταυτότητα αναδείχθηκε ως ζητούμενο στη δημόσια σφαίρα από το 1980 και έπειτα, κρίνω απαραίτητο πως πρέπει να μελετήσουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο συνέβη αυτό. Το παρελθόν χρησιμοποιείται και ερμηνεύεται ανάλογα με τις ανάγκες του παρόντος. Οι σύγχρονες ανάγκες θέτουν τις ερωτήσεις και το παρελθόν απαντά. Η μνήμη, μέσα από τις μαρτυρίες, λειτουργεί σαν ιστορική πηγή. Άσχετα, λοιπόν, από την υποκειμενικότητα και το σκοπό εκείνου που εξιστορεί, η μαρτυρία έχει αναμφίβολα μια ιστορική αξία που είναι αρκετή για να πολιτικοποιήσει το παρελθόν. Μέσα από αυτή λειτουργία, αποκτά τη δυνατότητα να συνδέσει το παρόν με το παρελθόν. 1 Οι εργασίες της εποχής πριν το 1980 αφορούν κυρίως μια προσπάθεια συλλογής και καταγραφής προφορικών μαρτυριών και αναμνήσεων με στόχο να αναδείξουν τον πολιτισμό και την ιστορία των Μικρασιατών. Άλλες πρακτικές όπως η ονοματοδοσία δρόμων, οικισμών κ.ά., η ανέγερση μνημείων μαρτύρων της καταστροφής και η έκδοση προσφυγικού τύπου, εντάσσονται στο πλαίσιο της δημιουργίας μιας ενιαίας προσφυγικής ταυτότητας. Η καθολικότητα όμως μιας τέτοιας ταυτότητας δεν μπορούσε να εφαρμοστεί. Πριν την καταστροφή δεν υπήρχε μια τέτοια συλλογική ταυτότητα. Οι πρόσφυγες προήλθαν από διαφορετικές περιοχές, κάτω από διαφορετικές συνθήκες και ο τρόπος ζωής τους, τα ήθη και έθιμα, ήταν πολύ διαφορετικά. Η τοπικότητα λειτούργησε ενάντια στην προσπάθεια δημιουργίας μιας ενιαίας προσφυγικής ταυτότητας δεδομένης της διαφορετικότητας των πρώτης γενεάς προσφύγων που ήταν πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Αλλιώς βίωσαν την προσφυγιά οι Μικρασιάτες, αλλιώς οι Πόντιοι και αλλιώς οι Θρακιώτες. Ο κοινός παρονομαστής πάνω στον οποίο βασίστηκε η ανταλλαγή πληθυσμών, η θρησκεία, δεν ήταν ικανός όρος για να εντάξει τις διαφορετικές εθνοτοπικές ομάδες μέσα σε μια ορισμένη συλλογική ταυτότητα. Αυτός ήταν και ο λόγος που τα χρόνια πριν το 1980 παρέμειναν πολιτικά διαιρεμένοι. 2 Από τη Μεταπολίτευση και έπειτα το σκηνικό αλλάζει. Οι μέχρι πρότινος καλές ελληνοτουρκικές σχέσεις, που εκφράζονται τόσο με το ελληνοτουρκικό σύμφωνο του 1930 3
Η κριτική που άσκησε η σχολή των Annales στη γεγονοτολογική ιστορία του Θετικισμού και η συνεισφο... more Η κριτική που άσκησε η σχολή των Annales στη γεγονοτολογική ιστορία του Θετικισμού και η συνεισφορά του Fernand Braudel στη διατύπωση των βασικών θεωρητικών κατευθύνσεων της πρώτης.
Οι σημαντικότερες ιδεολογικές και επιστημολογικές επιλογές του ελληνικού ιστορισμού Στην παρούσα ... more Οι σημαντικότερες ιδεολογικές και επιστημολογικές επιλογές του ελληνικού ιστορισμού Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η πορεία σκέψεως των ελλήνων ιστοριστών του 19ου αιώνα και οι επιλογές στις οποίες στηρίχθηκαν προκειμένου να τεκμηριώσουν την ιστορική συνέχεια στις διαφορετικές φάσεις της «τρισχιλιετούς ιστορίας του ελληνικού έθνους». Ταυτόχρονα με την ελληνική επανάσταση του 1821, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για τη δημιουργία ελληνικής εθνικής ιστορίας. Στην Ελλάδα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1830 και τις αρχές της επόμενης, υπάρχει συγγραφική δραστηριότητα από τους Έλληνες ιστοριογράφους 1. Στόχος της ελληνικής ιστοριογραφικής παραγωγής ήταν η καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης που θα επέτρεπε στο νεοελληνικό λαό να αποκτήσει ταυτότητα. Η εθνική ιδέα, βέβαια, δεν είναι κάτι καινούργιο. Ήδη αρκετές προσωπικότητες του ελληνισμού είχαν καταπιαστεί με αυτή την ιδέα λόγω της επιρροής που είχε ασκήσει πάνω τους ο Διαφωτισμός 2. Η θεωρία του Διαφωτισμού, δηλαδή, ότι υπάρχει μια συνέχεια μεταξύ των αρχαίων ελλήνων και της σύγχρονης ελληνικής εθνότητας που βρισκόταν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό, ήταν σχεδόν καθολικά παραδεκτή. Το επόμενο βήμα, όμως, ήταν να αποδειχτεί αυτή η θέση. Το έργο αυτό ανέλαβαν οι έλληνες εθνικοί ιστοριογράφοι της εποχής, Σπυρίδων Ζαμπέλιος και Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος 3. Οι παραπάνω ιστοριογράφοι αξιοποίησαν σε μεγάλο βαθμό το έργο ξένων ιστοριογράφων που αφορούσε την Ελλάδα και γράφτηκε την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και την πρώτη περίοδο μετά την επανάσταση 4. Το ζητούμενο που τους διαφοροποίησε από τους Διαφωτιστές, ήταν η σύνδεση όλων των ιστορικών περιόδων ως ελληνική συνέχεια στην «τρισχιλιετή ιστορία του ελληνικού έθνους» 5. Αυτή η διαφοροποίηση έγκειται στην ιδεολογία του ιστορισμού σύμφωνα με την οποία κάθε μέρος της ιστορικής συνέχειας είναι απαραίτητο συστατικό για τη σύνθεση μιας ολοκληρωμένης ιστορικής οντότητας 6. Ο Ζαμπέλιος και ο Παπαρρηγόπουλος ήρθαν αντιμέτωποι με δύο κρίσιμα ζητήματα, στα οποία οι φιλέλληνες ιστορικοί δεν είχαν δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις. Τόσο το ζήτημα του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου όσο και της βυζαντινής αυτοκρατορίας, έπρεπε όχι μόνο να ενταχθούν στην ιστορία των Ελλήνων, αλλά και να αποτελέσουν και ιδεολογικό κίνητρο στο όνομα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα 7. Βασικός τους στόχος ήταν να δώσουν στην ελληνική ιστορία την πολιτική χροιά που έλειπε από την ιστορική εκδοχή των φιλελλήνων ιστοριογράφων, οι οποίοι υποστήριζαν πως έχουν σωθεί μόνο όρισμένα πνευματικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των ελλήνων 8 .
Ο ρόλος και ο σκοπός της 28ης Οκτωβρίου στη Δημόσια Σφαίρα Σε αυτή την εργασία, παρουσιάζεται ο ρ... more Ο ρόλος και ο σκοπός της 28ης Οκτωβρίου στη Δημόσια Σφαίρα Σε αυτή την εργασία, παρουσιάζεται ο ρόλος της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου που γιορτάζεται στην Ελλάδα κάθε χρόνο με αφορμή την είσοδο της Ελλάδας στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα εξετάσουμε πώς αντιμετωπίστηκε από το λαό στο παρελθόν και πώς χρησιμοποιήθηκε από πολιτικής, κυρίως, άποψης και τέλος θα δούμε τι συμβολίζει στις μέρες μας.
Τι είναι δημόσια ιστορία και τi σχέση έχει με την ακαδημαϊκή ιστορία. , 2019
Τι είναι δημόσια ιστορία και τi σχέση έχει με την ακαδημαϊκή ιστορία. Στην παρούσα εργασία εξετάζ... more Τι είναι δημόσια ιστορία και τi σχέση έχει με την ακαδημαϊκή ιστορία. Στην παρούσα εργασία εξετάζονται δύο βασικά ζητήματα που αφορούν το επιστημονικό πεδίο της δημόσιας ιστορίας: Το πρώτο είναι να προσδιοριστεί τι σημαίνει δημόσια ιστορία και ποιος είναι ρόλος της σήμερα. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η σχέση της με την ακαδημαϊκή ιστορία και την ανάγκη συμμετοχής του ακαδημαϊκού ιστορικού στη μελέτη της. Η δημόσια ιστορία, είναι ένα νέο επιστημονικό πεδίο που έχει στόχο την παραγωγή ιστορικής γνώσης έξω από τις αμφιθεατρικές αίθουσες των πανεπιστημίων, με συμμετέχοντες τόσο τους ακαδημαϊκούς ιστορικούς 1 όσο και τον απλό λαό 2. Ο Ρόμπερτ Κήλυ ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τη δημόσια ιστορία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 1978 3. Κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 παρατηρήθηκε μια στροφή στην προφορική ιστορία. Οι απλοί άνθρωποι άρχισαν να εξιστορούν το παρελθόν τους 4. Οι πανεπιστημιακοί ιστορικοί κατανόησαν την αξία των αφηγήσεων αυτών και άρχισαν να τις αξιοποιούν όπως ακριβώς και με τις ιστοριογραφικές πηγές 5. Η καθιέρωση της δημόσιας ιστορίας ως επιστημονικό πεδίο, δεν σημαίνει πώς η δημόσια ιστορία είναι κάτι καινούργιο, αλλά πρόκειται για μια μορφή παλαιότερης πρακτικής της ιστορικής μελέτης. Πράγματι, ιστορικά έργα γράφτηκαν χιλίαδες χρόνια πριν την καθιέρωση της ιστορίας ως επιστήμη 6. Το βασικό γνώρισμα της δημόσιας ιστορίας είναι η ασάφεια που τη χαρακτηρίζει λόγω των πολυποίκιλων ερμηνειών και εφαρμογών της σε διαφορετικές ομάδες ανθρώπων 7 .Οι συνιστώσες μιας μελέτης είναι πολλές, όπως: Η ανθρώπινη μοναδικότητα, τα διαφορετικά βιώματα που συνθέτουν το παρελθόν τους, τα ιδιαίτερα ή μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε κοινωνίας, ακόμα και ο ίδιος ο στόχος της μελέτης, συνθέτουν το πολυδιάστατο της ιστορικής παραγωγής. Πρακτικά, κάθε ιστορική έρευνα μπορεί να είναι μοναδική και να απευθύνεται σε ένα στενό κύκλο ανθρώπων με ορισμένα, μόνο, κοινά χαρακτηριστικά 8. Σήμερα, για τη δημόσια ιστορία έχουν δημιουργηθεί ορισμένες διαφορετικές «σχολές». Οι «σχολές» αυτές εμπεριέχουν διαφορετικές λειτουργίες και στόχους: Η αμερικάνικη «σχολή» που ουσιαστικά μετατρέπει την ακαδημαϊκή ιστορία σε μια πιο εύληπτη μορφή προκειμένου να γίνει ευκολότερα κατανοητή στο κοινό 9. Έπειτα, η αγγλική «σχολή» ασχολείται με την αλληλεπίδραση απλών ανθρώπων και ακαδημαϊκών σε ιστορικές έρευνες και μελέτες 10. Τέλος, η γαλλική «σχολή» ασχολείται με την εφαρμογή της ιστορίας στην πολιτική πειθώ. Η γαλλική εκδοχή είναι αυτή που κυριαρχεί στην Ελλάδα 11. Η ασάφεια του όρου «δημόσια ιστορία» δημιουργεί και το πρόβλημα του διαχωρισμού του από αυτόν της ακαδημαϊκής ιστορίας. Στην ακαδημαϊκή ιστορία, ο επιστήμονας εστιάζει στην αρχειακή μελέτη και παράγει γνώση αποκλειστικά από αυτή 12. Η μόνη σχέση του είναι με άλλους επιστήμονες 13. Στη δημόσια ιστορία, ωστόσο, το βασικό χαρακτηριστικό 1
Drafts by Dimitris Papagiannakis
Το παρόν κείμενο αποτελεί εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδ... more Το παρόν κείμενο αποτελεί εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Δημόσια Ιστορία» του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου. Αποτελεί μια εισαγωγή στις κυριότερες γλωσσικές θεωρίες ανάλυσης των κειμένων (δομισμός, μεταδομισμός, αποδόμηση και μαρξιστική προσέγγιση). Επίσης παρουσιάζεται ένα παράδειγμα ανάλυσης κειμενικής πηγής υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων θεωριών.
Uploads
Papers by Dimitris Papagiannakis
Drafts by Dimitris Papagiannakis