Arkeoloji

Arkeoloji bilimi kısaca; geçmişte yaşamış insanların günümüze kalan maddi kalıntılarını inceleyerek onları, kültürlerini, yaşam biçimlerini tanımlar, çıkarımlarda bulunur ve onları inceler. Bir yerden başka bir yere göç eden ve yerleşik hayata geçmemiş halkları incelemek arkeoloji biliminin önündeki çözülmesi ve anlaşılması en zor konulardan biridir. Hem sabit, kalıcı konutlarının ve yaşam alanlarının olmaması hem de göçleri esnasında karşılaştıkları çevre kültürlerle girdikleri etkileşim kültürün tanımlanmasını ve ele geçen buluntunun aidiyetlik meselesini adeta içinden çıkılmaz bir hale getirmektedir. Hele ki konumuzun ana teması olan İskit ve Kimmerler’de bu husus daha da bir zorlaşmaktadır. Bunun başlıca sebepleri ise hem iki kültürün birbiri ile neredeyse aynı olması hem de yayıldıkları coğrafyanın büyüklüğüdür.

İstanbul'da bilindiği üzere Asya ve Avrupa yakalarını demiryolu ile birbirine bağlamak için Marmaray ve Metro projeleri hayata geçirilmiştir. Bu projelerin devam ettiği sıralarda Üsküdar, Sirkeci ve Yenikapı istasyon noktalarında yapılan çalışmalar sırasında arkeolojik buluntular gün yüzüne çıkartılmıştır. İstanbul'un Osmanlı ve Bizans gibi iki büyük başkenti olduğu bilinmekte ve söz konusu dönem eserlerinden taşınmaz kültür varlığı olanlar bulundukları yerlerde, taşınabilir kültür varlıkları ise muhtelif müzelerde sergilenmektedir ancak İstanbul'un Bizans öncesi oldukça karanlıktır. Yalnızca birkaç merkezden takip edebildiğimiz bu dönem hakkında bilgilerimiz oldukça sınırlı idi. Marmaray ve Metro çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan ve bizimde ana konumuz olan Yenikapı alanının ortaya çıkarılması ile birçok gizem aydınlatılmıştır. Bu yazımız sırasında Yenikapı ve diğer merkezlerin kente katkıları ile şimdiki durumları ve geleceği üzerinde duracağız.

Şile ilçesi İstanbul'un kuzeydoğusunda, Karadeniz kıyısında kalır ve Üsküdar ilçesine 65 km. uzaklıktadır. Yaklaşık 36.516 (2018) nüfusuyla İstanbul ilinde yer alan tüm ilçelere oranla daha az nüfus yoğunluğuna sahiptir ve coğrafi anlamda en büyük ilçelerden biri olmakla birlikte söz konusu coğrafyada henüz kapsamlı bir yüzey araştırması ya da arkeolojik kazı ne yazık ki yapılmamıştır. Ancak ilerleyen zamanlarca yapılması planlanan İstYA gibi yüzey araştırması projeleri sayesinde eminiz ki Şile ilçesinin geçmişinin karanlık dönemleri aydınlatılacaktır. İlçe Kaymakamlığı internet sitesinde her ne kadar Hitit, Frig gibi toplumlara atıflar yapılsa da Şile için söz konusu olan dönem oldukça karanlıktır. Diğer yandan söz konusu ilçede var olan birçok Bizans ve Osmanlı yapısı bakımsızlığın ve vandalizmin bir kurbanı olarak günden güne yok olmaya doğru ilerlemektedir. Bu yapılar arasında kilise, hamam, ahşap ev gibi taşınmaz kültür varlıkları ile aşağıda değineceğimiz gibi mezar taşları gibi taşınabilir kültür varlıkları da bulunmaktadır. Tüm bunların haricinde Şile'nin sahip olduğu somut olmayan kültür miraslarından olan Şile Bezine de ayrıca dikkat çekmek istiyorum keza sanayileşme ile değerini yitirmeye başlamış olan bu kültürel mirasa sahip çıkılması oldukça mühim bir konudur. Bu çalışmam sırasında yardımlarını gördüğüm, alanda beraber inceleme yapma fırsatı bulduğum İstanbul Arkeoloji Müzesi arkeologlarına, yardımlarından ötürü Tarihçi Etem DÖNMEZ beyefendiye ve Şile esnaflarından Kemal GEDİK beyefendiye ve Şile Belediye başkan yardımcılarından Abdullah GÜLLÜCE beyefendiye ve diğer belediye personeline minnet ve şükranlarımı sunuyorum. Bizim bu çalışmada ele almaya çalışacağımız alan, halk arasında "Rum mezarlığı" olarak anılmaktadır ve geçmiş dönemlerde defineciler tarafından çok ciddi tahribatlara maruz kaldığı bilinmektedir. Bu sebepten ötürü geçmiş dönemlerde alana moloz toprak dökülmüş ve alan bu şekilde korunmaya çalışılmıştır. Alan içerisinde, yüzeyde yer alan bazı mezar taşları buradan başka bir yere taşınarak muhafaza edilmeye çalışılmışsa da günümüzde bu eserler çok ağır bir tahribata maruz kalmaktadır. Bu konuda yetkili mercilerin derhal bu eserlere restorasyon yapması ve uygun şartlar altında sergilemesi gerekmektedir. Yukarıda bahsettiğimiz gibi birçok kültürel mirasa sahip olan Şile'ye Arkeoloji ve Etnografya Müzesi

Arkeolog Giriş İskitler M.Ö. 9. yüzyılda Asya bozkırlarından, Kimmerler ise II. binyıldan itibaren Kuzey Karadeniz'den bilinen göçebe kültürlerdir. Kimmerler hakkında fazla bilgimiz olmamasına karşın İskitlere dair bilgimiz nispeten fazladır. İskitlerin bir kısmı yerleşik hayat sürerken, diğer kısmı ise göçer hayat tarzını benimsediği bilinmektedir. Herodotos İskitlerin yaşadığı coğrafyayı şöyle tanımlar; "Çiftçi İskitler" Borysthenes ırmağından (Dinyeper) Pantikapes ırmağına (Dinyeper'in doğu kolu) kadar olan bölge içerisindedir, Çiftçi İskitlerin doğusunda, Pantikapes'ten Gerros ırmağına (Donetz ırmağı) kadar olan bölgede "Göçebe İskitler", onların da doğusunda, Gerros'tan Tanais'e (Don ırmağı) kadar "Krali İskitler" yaşar (Herodotos IV, 18-20). Devamında, Tanais ırmağı ile birlikte İskit ülkesinin sınırının sona erdiğini söylese de Sauromatalar, Thyssagetler, Iyrkailer ve bunların kuzeydoğusunda yine başka bir İskit boyunun yaşadığını ve bu boyun Krali İskitlerden ayrılarak buraya geldiğini anlatır (Herodotos IV, 21-22). Herodotos'un verdiği bu bilgileri değerlendirecek olursak öncelikle belirtmemiz gerekir ki, Herodotos'un burada bahsettiği zaman aralığı muhtemelen M.Ö. 5. yüzyıl dolaylarıdır; Sarmatlar M.Ö. 3. yüzyılda Don nehri civarına gelmişler ve M.Ö. 2. yüzyıl başlarında ise İskit coğrafyasını ele geçirip Tuna nehrine kadar ilerlemişlerdir (Durmuş 2002, 637). Söz konusu tarih öncesinde İskitlerin bölgedeki varlıkları M.Ö. VIII. yüzyıla, Kimmerlerin varlığı ise M.Ö. II. binyıla kadar gitmektedir. Herodotos'un verdiği bilgilere bakacak olursak bu denli eski zamanlardan bahsedilmediği açıktır. Diğer bir husus ise M.Ö. IX. yüzyıldan itibaren İskit varlığı Tuva'dan Kazakistan'ın doğusuna kadar olan bölgede son derece belirgin bir şekilde görülmektedir. Bahsedilen zamandan itibaren alanda görülen Arzhan, Pazırık, Esik gibi kurganlar "Krali İskitler" tanımını sorgulamaya yol açmaktadır. Bununla birlikte Doğu Kazakistan'da yer alan Akbaur-1 yerleşiminde Çiftçi İskitlerin izlerine rastlanılması Herodotos'un yalnızca M.Ö. 5. yüzyıldan sonrasını ve Kuzey Karadeniz bölgesinde yaşayan İskitleri eserine konu aldığını göstermektedir. Oysa günümüzdeki verilere göre Asya'da Karasuk kültüründen Tagar kültürüne geçiş oldukça net olmakla beraber İskit tipi ok ucu ve hayvan üsluplu sanat gibi İskitlere mâl edilen malzemelerin ilk örnekleri yine bu coğrafyada karşımıza çıkar. Diğer yandan İskit yurdu için Kuzey Karadeniz topraklarını