Institute of Social Sciences

Türkiye'nin uzunca bir süredir heves ettiği yöndeki kalıcı toplumsal değişimlerin gerçekleşebilmesi, bazı hayati ve zamanında hamlelerine bağlıdır. Bunların başında da köktenci bir algı, yorum ve zihniyet değişimi geliyor. Örneğin, AB postmodern ve 'açık uçlu' bir proje olduğundan, Türkiye için en etkin ve etkili toplumsal tavrın da bir 'post-AB' yaklaşımı olacağını öngörebilmelidir. Öyleyse, sözünü ettiğimiz zihniyet değişimi, Gündüz Aktan'ı endişelendirdiği gibi (Radikal, 18.1.2005) tekil ve izole zihinlerde yer almaz. 'Hepiniz benim zihniyetimi benimseyin' demez. Önce bunun, 'zihinler arasında' oluşacağını ve sizin de kendinizi dahil edeceğiniz demokratik diyalogda yer alacağını görmekle başlar. Bunun için ister Tanrı'nın, ister 'milliyetçi sezgi'nizin, ister favori 'liberal aydın'ınızın sesine kulak verin. O kadar da önemli değil! Değişim/dönüşüm zaten 'içi boş' ve olumsal kavramlardır; içleri özgül gerçek koşullara göre 'birlikte' doldurulur.

AB ile ilişkiler sıcak gündemi oluşturmaya devam edecek. O halde biz de, 'post-AB' zihniyetini birlikte geliştirmeyi sürdürebiliriz. Hiç kuşkusuz bunun için çok farklı yöntemler ve süreçler olanaklı. Yine de, öncelikle bazı söylemsel konumlanmışlıklarımızın farkına varmak, uygun bir pratik olarak görünüyor. Sizin de bu serüvene bizzat kendi örneklerinizle katılmanız tabii ki çok önemli ve gerekli.

AB ile müzakere süreci, epeydir belirsizlik ve değişim arzusu içinde olan Türkiye için, önemli bir sinerji olanağıdır. Toplumun umutlu bir gelecek hissi ile dirilmesine kimsenin itirazı olmamalı. Yetişkinler, kendi yetersiz, güvensiz ve kapalı 'yaşam biçimlerini', yeni kuşaklara aktarmamaya özen göstermeli. Bunun, kaç zamandır ciddi ölçüde ihmal edilmiş bir ahlâki sorumluluk olduğunu da iyi kavramak gerekir.

Bugünlerde Türkiye'nin AB üyeliğine hazırlanma ve böylece modernleşmesini hızlandırma söylemi ile toplumsal dönüşüm konusu yeniden gündemde. Ama bu dönüşümü isteyenler, ekonomik refah kadar kamusal/özel alanda toplumsal/bireysel demokratikleşmeyi de istiyorlar. "Doğulu" Türkiye, "Batılı"nın ne kadar gerisinde kaldıysa, kendi içindeki Doğu'nun, Batı'sından daha bile geride olduğunun farkında. Toplumsal gelişim göstergelerinin ortalamasının yükselmesi kadar eşitlikçi dağılımı da istiyor. Oysa modernite, küresel bir azınlığın, son derece yerel ve tarihsel olan (modernist) zihniyetini, çoğunluğu oluşturan dünya nüfusuna türlü haksızlıklar sayesinde gerçeklemesi olarak yayıldı. Bugün, üçüncü dünyanın en yoksul ve geleneksel ülkesinin bile, bu küresel istatistiksel azınlık grubuna dahil üyeleri var. Geçen haftalarda, bu zihniyetin neden Türkiye için salt bir engel teşkil etmeye devam edeceğini, dönüşümlerini daha da yavaşlatacağını, problemlerini çoğaltacağını yazdım. Bu amaçla, düşünsel ve eylemsel alışkanlıklarımızı belirleyen bazı modernist bilimsel/sağduyusal varsayımlarımızı da gözden geçirmemiz gerekiyor. Burada toplumun, kültürün varlık bilgisine ilişkin olanlar üzerinde biraz duralım.