Books by Elvira Latifova
ABSTRACT
In the first half of the XVI Century the Caucasus was transformed into the fight area o... more ABSTRACT
In the first half of the XVI Century the Caucasus was transformed into the fight area of the Ottoman and Safavid Empires .
In the Ottoman-Safavid rivalry for predominance in the Caucasus the north- western lands of Azerbaijan was playing an important role.
In order to complete the conquest of Georgia, both of these empires were giving particular importance to the establishment and strengthening of the Muslim feudal governments (Sheki Khanate, Ilisu sultanate and Jar-Belokan camaates) in Azerbaijan's north-west lands which were located on the border territories with Georgia.
Regardless of which imperial authority the region fell under both the Safavid Shahs and Ottoman Sultans were continuing that policy. This fact is firmly proved by royal edicts (fermans) of Ottoman Sultans and Safavid Shakhs sent in the name of the local rulers of the region.
During the XVI - XVIII centuries 35 edicts were sent on behalf of Ottoman Sultans and Safavid Shahs. Part of them was published in the Acts of Caucasus Archaeographic Commission in the XIX century after the invasion of the Caucasus by the Russian Empire. Currently 29 of these documents are stored in the Georgia State Historical Archive.
Keywords: Ottoman Sultans, Safavid Shaks, The Caucasus, Ilisu sultanate, edicts
The territory of Azerbaijan which is located at the junction of Europe and Asia, served for cen... more The territory of Azerbaijan which is located at the junction of Europe and Asia, served for centuries as an arena for numerous migrations of Turkic tribes. In the ancient times and the Middle Ages these tribes were actively involved in the formation of the Azerbaijani Turkic people’s identity and language. A striking evidence of these migration processes are the toponyms left by various Turkic tribes in the Caucasian regions, including Azerbaijan. However, stereotypes in historiography of the Soviet period did not allow bringing the problems of the ethnic history of the Turkic peoples that were part of the USSR, to the objective study.
Our researches in this area has revealed the parallels between the Turkic toponyms preserved in the northwest of Azerbaijan and those in other regions of the Caucasus, Central Asia and Turkey (such as the place names Goynuk, Bilejik, Ogouz, Toragay etc.). In the course of studies, place names have also been established that were associated with each of the four periods of migration of Turkic tribes from Central Asia to the Caucasus and from there - to Anatolia (Cimmerian-Scythian-Saks, Huns, Ogouz and Mongol periods). These migrations to the Caucasus were carried out both through the main two mountain passes - Daryal and Derbent, and through other mountain passes of the Caucasus. Among others, the evidence of this is the mountain pass, “Hun beli (Hun’s back or waist)” in the north-west of Azerbaijan.
Thus, studies conducted in the mentioned regions of the Caucasus have allowed us to identify the very rich linguistic and toponymic data related to the ancient Turks. And this, in turn, once again confirms the fact that over a long historical period the Caucasus served as a root for Turkic tribes migrating from Central Asia to Anatolia.
Keywords: Azerbaijan, Turkic tribes, Caucasus, Anatolia
К началу XIX века на северо-западе Азербайджана имелись такие государственные образования как Джа... more К началу XIX века на северо-западе Азербайджана имелись такие государственные образования как Джаро-Белоканские джамааты, Шекинское ханство и Илисуйское султанство. Указанные владения имели важное военно-стратегическое и экономическое значение. Этим и был вызван огромный интерес представителей русской историографии XIX века к исследованию данного региона в различных аспектах.
В представленной статье проведен анализ трудов русских авторов, освещавших историю северо-западных территорий Азербайджана. Указанные материалы по своему характеру и времени появления распределены в статье по трем периодам: первая треть XIX века, 40-70-е годы XIX века и 80-е г.г. XIX-начало XX века.
Несмотря на определенные недостатки, данные труды содержат богатый фактический материал по истории исследуемого региона.
Ключевые слова: Джаро-Белоканские джамааты, Шекинское ханство, Илисуйское султанство, историография, Азербайджан
FROM THE HISTORY OF RESEARCH OF NORTH-WEST POSSESSIONS OF AZERBAIJAN IN RUSSIAN HISTORIOGRAPHY OF XIX - EARLY XX CENTURIES
E.M.Latifova
Abstract
By the beginning of the XIX century in the north-west of Azerbaijan there were such states as Jaro-Belokany societies, Sheki khanate and Ilisu sultanate. These possessions had important military-strategic and economic importance. That’s why there was a great interest of representatives of Russian historiography of the XIX century to the study of the region in various aspects.
In the present article we analyze the works of Russian authors, covering the history of the north-western territories of Azerbaijan. The materials on the nature and time of appearance in the article distributed in three periods: the first third of the XIX century, 40-70 years of XIX century and the 80-ies XIX-early XX century.
Despite certain shortcomings, these works contain a rich of factual material on the history of this region.
Keywords: Jaro-Belokany societies, Sheki khanate and Ilisu sultanate, Historiography, Azerbaijan
В книге подробно исследованы вопросы возникновения одного из государственных образований на север... more В книге подробно исследованы вопросы возникновения одного из государственных образований на северо-западе Азербайджана - Илисуйского султанства. На основе первоисточников объективно изучены также вопросы территории и этнической истории султанства.
Особое место в книге уделено исследованию национально-освободительной борьбы населения Илисуйского султанства под предводительством Даниял султана Илисуйского против колониальной политики Российской империи.
Исследование охватывает весь период существования Илисуйского султанства (II половина XVI века - 1844 год).
Книга рассчитана на историков и широкий круг читателей.
В книге в комплексном виде исследуется история и этнография Илисуйского султанства – государствен... more В книге в комплексном виде исследуется история и этнография Илисуйского султанства – государственного образования, возникшего в северо-западной части Азербайджана во второй половине XVI века и просуществовавшего до 1844 года. Исследование базируется на богатом материале первоисточников.
Книга посвящена всестороннему изучению истории Илисуйского султанства, вопросов территории и границ, этнической истории, материальной и духовной культуры населения султанства. Особое место уделено исследованию национально-освободительной борьбы населения Илисуйского султанства под предводительством героического сына Азербайджана Даниял султана против завоевательной политики Российской империи.
Книга рассчитана на историков и широкий круг читателей.
Papers by Elvira Latifova
Mevzu, 2024
Karabağ Hanları ve Şecereleri Öz Askeri-stratejik ve ekonomik açıdan büyük önemi haiz olan Azerba... more Karabağ Hanları ve Şecereleri Öz Askeri-stratejik ve ekonomik açıdan büyük önemi haiz olan Azerbaycan Karabağ Hanlığı (1747-1822), dönemin lider devletlerinin sürekli dikkatini çekmektedir. XIX. yüzyılın başlarında Kafkasya'da işgal bölgelerini genişleten Rusya İmparatorluğu, 1805 yılında Karabağ Hanlığı'na boyun eğdirmiş, 1822 yılında ise bir devlet kurumu olarak tamamen ilga etmiştir. Bu makalemizin temel amacı Karabağ hanlarının şeceresini dönemin kaynaklarındaki bilgilerle karşılaştırmalı şekilde tahlil etmektir. Ayrıca Karabağ Hanlığı'nın diğer hanlıklarla akrabalık ve müttefiklik ilişkilerinin yanı sıra bu ilişkilerin söz konusu dönemde Kafkasya'da yaşanan olaylara etkisi araştırılarak okurlara takdimi de amaçlanmaktadır. Konuyla ilgili yapılan araştırmalar sonucunda Karabağ hanlarının komşu Gence, Şeki, Avar Hanlıkları ile sıkı akrabalık ve muttefiklik ilişkilerine sahip olduğu ve Karabağlı İbrahimhalil Han'ın ünlü Gürcü soyundan olan Knyaz Yevgeni Abaşidze'nin kızı Cavahir Hanım"la evlendiği de belirlenmiştir. Karabağ Hanlığı'nın Rus İmparatorluğu'na teslimi meselesinde Cavahir Hanım"ın Gürcü asıllı Rus generali Sisyanovla gizli yazışmaları da tarih biliminde ilk defa araştırma konusu edilmiştir. Araştırma sonucunda ayrıca Karabağ Han soyunun mensuplarının 1804-1813 yıllarında yaşanmış Rusya-Kaçar savaşındaki tutumu belirlenmiş ve tutumlarının söz konusu şahısların ve Karabağ Hanlığı'nın kaderine etkisi tespit edilmiştir.
Bilig, 2023
Araştırmakta olduğumuz dönem Osmanlı Devleti'nin Kafkasya siyasetinde özel bir aşamayı oluşturmak... more Araştırmakta olduğumuz dönem Osmanlı Devleti'nin Kafkasya siyasetinde özel bir aşamayı oluşturmaktadır. Bu dönemde Osmanlı Devleti Kafkasya'da güçlenme konusunda Doğu'da geleneksel rakibi Safevi Devleti dışında Rusya İmparatorluğu ile de mücadele etmek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti, önceki dönemlerde olduğu gibi, 1720-1730'lu yıllarda da rakipleri ile mücadelede yerli Müslüman yönetimleri güçlendirerek onlara güvenme siyasetini sürdürdü. Söz konusu yerel yönetimler arasında Azerbaycan'ın kuzeybatısında bulunan Sahur (İlisu) Sultanlığı, Şeki Hâkimliği ve Car-Tala Cemaatlikleri bölgesel ağırlığa sahipti. Bu durumu dikkate alan Osmanlı Devleti, söz konusu bölgesel güçlerle ilişkilere özel önem vermişti. Mevcut durumda yerel yöneticiler daha çok kendi çıkarlarını koruma yönünde hareket etseler de, Osmanlı-Safevi-Rusya rekabetinde Osmanlı yönetimini kabul etmeyi tercih ediyorlardı. Bu seçimde dinî faktör önemli bir rol oynamıştır. Çalışmamızda XVIII. yüzyılın 20-30'lu yıllarında Azerbaycan'ın kuzeybatı topraklarının Osmanlı Devleti'nin Kafkasya siyasetindeki yeri ve rolü dönemin kaynaklarına istinaden ele alınmıştır.
Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, 2023
The campaigns of the Mongols, which began in 1221 and continued throughout the 13th-14th
centurie... more The campaigns of the Mongols, which began in 1221 and continued throughout the 13th-14th
centuries, led to serious ethno-political and economic changes in the vast Eurasian space. These
campaigns did not bypass the Caucasus, including the territory of modern Azerbaijan. The northwestern territories of Azerbaijan, distinguished by their multi-ethnicity, also underwent serious
changes.
The article is devoted to the study of ethnic processes that took place in the northwestern
regions of Azerbaijan under the influence of migrations caused by the Mongol campaigns in the 13th14th centuries. The article presents an attempt, based on written sources and toponyms of the Mongol
period in the northwestern regions of Azerbaijan, to conduct a comparative analysis with neighboring
regions and countries of the same period and to determine the influence of the Mongol campaigns on
the process of ethnogenesis of both the Azerbaijani and other Turkic peoples. In this article, we will try
to trace these processes on the basis of a comparative analysis of data from written sources and
toponymy and the region.
To achieve this goal, the author turned to the data of Georgian, Turkic, Russian and Mongolian
sources for the period under study. In writing the article, we used Russian translations of these sources.
By analyzing and comparing all the above materials, it was possible to create a relatively
complete picture of the influence of the Mongol campaigns on the ethnopolitical processes that took
place in the northwestern regions of Azerbaijan, which are an integral part of the vast Eurasian space.
The data of written sources and toponymy make it possible to link into a single whole the
process of significant migrations of the Turkic-Mongolian tribes in Eurasian geography, which
proceeded in several stages. As a result of the study, conclusions were drawn about the influence of the
Mongol campaigns on the ethnic history of the population of the northwestern regions of Azerbaijan.
In particular, based on the sources, the author concluded that such toponyms as Jalair, Tangyt, Goragan,
Gakhmughal and the ethnonym Mughal are echoes of the Mongol period in the history of the
Elvira LATİFOVA
Северо-Западные Регионы Азербайджана В Контексте Тюрко-Монгольской Истории
Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi 2023, 11 (36), 216-230
217
northwestern regions of Azerbaijan. In particular, the author concluded that such toponyms as Jalair,
Tangyt, Goragan, Gakhmugal and the ethnonym Mughal are echoes of the Mongolian period in the
history of the northwestern regions of Azerbaijan.
Keywords: Northwestern Regions of Azerbaijan, Toponyms, Kypchaks, Jalair, Mongols,
Mugals
TÜRK-MOĞOL TARİHİ BAĞLAMINDA AZERBAYCAN'IN KUZEY-BATI
BÖLGELERİ
Öz
1221'de başlayan Moğol akınları, XIII-XIV. yüzyıllar boyunca Avrasya’nın geniş coğrafiyasında
derin etno-politik ve ekonomik izler bıraktı. Bu akınlardan çağdaş Azerbaycan topraklarının dahil
olduğu Kafkasya da etkilendi. Azerbaycan'ın çok fazla etnik grup barındıran kuzeybatı bölgesi de ciddi
değişikliklere uğradı.
Hazırki makalemizde, XIII-XIV. yüzyıllarda Moğol seferlerinin neden olduğu göçlerin etkisi
altında Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinde meydana gelen etnik süreçlerin incelenmesi
hedeflenmiştir. Yazar, Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerindeki Moğol dönemine ait yer adlarından yola
çıkarak, aynı döneme ait komşu bölge ve ülkelerin yer adlarıyla karşılaştırmalı bir analiz yapmayı ve
Moğol seferlerinin hem Azerbaycan hem de diğer Türk kavimlerinin etnogenezi sürecine etkisini
belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmamızda yazılı kaynaklar ve toponimler ile bölge verilerinin
karşılaştırmalı tahlilinden hareketle bu süreçlerin izini sürmeye çalışacağız.
Bu amaca ulaşmak için yazar, incelenen dönem için Gürcü, Türk, Rus ve Moğol kaynaklarının
verilerine başvurmuştur. Makaleyi yazarken bu kaynakların Rusça tercümelerinden yararlandık.
Yukarıdaki tüm materyalleri analiz edip karşılaştırarak, Moğol seferlerinin geniş Avrasya
alanının ayrılmaz bir parçası olan Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinde meydana gelen etnopolitik
süreçler üzerindeki etkisinin nispeten eksiksiz bir resmini oluşturmak mümkün olmuştur.
Yazılı kaynakların ve yer adlarının verileri, Türk-Moğol kavimlerinin Avrasya coğrafyasında
birkaç aşamada ilerleyen önemli göç sürecini tek bir bütüne bağlamayı mümkün kılmıştır. Çalışma
sonucunda Moğol seferlerinin Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinin nüfusunun etnik tarihi üzerindeki
etkisi hakkında sonuçlar çıkarılmıştır. Yazar, kaynaklara dayanarak özellikle Celayir, Tangut, Goragan,
Gakhmugal gibi yer adlarının ve Muğal etnoniminin Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinin tarihinde
Moğol döneminin yankıları olduğu sonucuna gelmiştir.
Anahtar kelimeler: Azerbaycan'ın Kuzeybatı Bölgeleri, Toponimler, Kıpçaklar, Celayir, Moğollar, Muğalla
Turan Stratejik Araştırmaları Merkezi Dergisi, 2012
Caucasus can be considered as one of the most unique regions of the world in the number of people... more Caucasus can be considered as one of the most unique regions of the world in the number of peoples living there. This region, which plays a role as a bridge between Asia and Europe, from ancient times is an area of contact of different peoples with each other. The most numerous of the peoples in the Caucasus, are the Turks. Azeris, Karachays, Balkarians, Kumyks, Nogai, now living in the Caucasus, are descendants of the Cimmerians, Scythians, Huns, Bulgars, Khazars, Oguzs, Kipchaks and other tribes. Over the millennia, they left a big imprint on the history and fate of the region. Turkic peoples of the Caucasus are the heirs of the kingdom of the Scythians, the Huns state, the Khazar khanate, the Great Bulgar state, Alanya, Kumani, the Golden Horde and other states. In ancient and medieval sources observed rates in the Caucasus a large number of Turkic tribes-Cimmerians, Scythians, Sakas, Khazars and Kipchaks. Caucasus also played the role of logistics for the Turkic tribes on their way to Bakü Devlet Üniversitesi, Bakü/AZERBAYCAN.
Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu Bildiriler I. Cilt, 2022
Çok geniş coğrafiyaya yayılmış Türk dünyasının yer adlarına dair karşılaştırmalı çalışmalar günüm... more Çok geniş coğrafiyaya yayılmış Türk dünyasının yer adlarına dair karşılaştırmalı çalışmalar günümüzde hala yok seviyesinde sayılabilir. Halbuki bu alanın Türk Cumhuriyetlerinin tarihçi, coğrafyacı ve dilcileri tarafından birlikte araştırılması ortak Türk tarihinin yazılması işine büyük katkılar sağlayabilir. Şunu da kaydedelim ki toponimi üçlü bir bilimdir ve tarih, dilcilik ve coğrafya alanlarını bir araya getirmektedir. Bu yüzden toponimik araştırmalalar sırasında bilimin belirtilen her üç alanının verilerinden yararlanmak gerekmektedir. Çünkü tek taraflı yaklaşım objektif sonuçları sağlayamaz. Budag Budagov'un ifadesiyle, coğrafya olmadan toponimi bilimi arazisiz, dilcilik olmadan dilsiz, tarih olmadan ise kökensiz kalabilir. 1 Tek taraflı araştırıldığında toponimler diğer iki bilim alanının yaratıcı sentezinin dışında kalmış olurlar.
Академическая История И Мысль Issn 2148 2292, Jun 17, 2014
SSCB’nin cokusunden sonra diger eski Sovyet topraklarinda oldugu gibi, Kafkasya cumhuriyetlerinde... more SSCB’nin cokusunden sonra diger eski Sovyet topraklarinda oldugu gibi, Kafkasya cumhuriyetlerinde de milli manevi uyanis basladi. Şunu da kaydedelim ki, hem Rus Carlik Imparatorlugu, hem de Rus Sovyet doneminde Kafkasya tarihinin bircok problemi sahtelestirilmisti. Bu gibi problemlerden biri de Kafkasya’nin etnik tarihinde Turklerin rolu ile iliskili idi. Uzun yillar boyunca Rus ve Sovyet tarih biliminde kasitli olarak Turkler Kafkasya’nin gelme halki olarak takdim ediliyordu. Bu yonde tarihi en fazla sahtelestirilen Kafkasya bolgeleri arasinda Azerbaycan’in Kuzeybati bolgesi ve Guney Dagistan’i zikretmek istiyoruz. Bu bolgeler tarih boyunca etnik cesitliligi ile diger cografyalardan ayrilmaktaydi. Farkli halklar, tarih boyunca bu topraklarda omuz omuza yasamislar ve ortak tarih yaratmislardir. XIX. yuzyilin baslarindan itibaren Kafkasya’nin isgaline baslamis olan Rus Carlik Imparatorlugu’nun yerli halka boyun egdirmek amaciyla yararlandigi araclardan biri de farkli etnoslari yerli ...
Elvira Lətifova Lambert Academic Publishhing, Saarbrucken /Almaniya, 183 sayfa. Dili: Rusca
The territory of Azerbaijan which is located at the junction of Europe and Asia, served for cen... more The territory of Azerbaijan which is located at the junction of Europe and Asia, served for centuries as an arena for numerous migrations of Turkic tribes. In the ancient times and the Middle Ages these tribes were actively involved in the formation of the Azerbaijani Turkic people’s identity and language. A striking evidence of these migration processes are the toponyms left by various Turkic tribes in the Caucasian regions, including Azerbaijan. However, stereotypes in historiography of the Soviet period did not allow bringing the problems of the ethnic history of the Turkic peoples that were part of the USSR, to the objective study.
Our researches in this area has revealed the parallels between the Turkic toponyms preserved in the northwest of Azerbaijan and those in other regions of the Caucasus, Central Asia and Turkey (such as the place names Goynuk, Bilejik, Ogouz, Toragay etc.). In the course of studies, place names have also been established that were associated with each of the four periods of migration of Turkic tribes from Central Asia to the Caucasus and from there - to Anatolia (Cimmerian-Scythian-Saks, Huns, Ogouz and Mongol periods). These migrations to the Caucasus were carried out both through the main two mountain passes - Daryal and Derbent, and through other mountain passes of the Caucasus. Among others, the evidence of this is the mountain pass, “Hun beli (Hun’s back or waist)” in the north-west of Azerbaijan.
Thus, studies conducted in the mentioned regions of the Caucasus have allowed us to identify the very rich linguistic and toponymic data related to the ancient Turks. And this, in turn, once again confirms the fact that over a long historical period the Caucasus served as a root for Turkic tribes migrating from Central Asia to Anatolia.
Keywords: Azerbaijan, Turkic tribes, Caucasus, Anatolia
Эльвира М.Летифова (кандидат исторических наук, доцент, Бакинский Государственный Университет) Да... more Эльвира М.Летифова (кандидат исторических наук, доцент, Бакинский Государственный Университет) Даниял султан Илисуйский: штрихи к историческому портрету Аллах дал Даниял султану и его войску силу, помощь и победы. (Надпись с ордена Даниял султана (7, с.37))
özet
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli ha... more özet
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli halkların birbiriyle ilişki kurduğu bir yer olmuştur. Bu ilişkilerin kurulmasında ise türkçenin muazzam rolu vardı.
Kafkasya bölgesinde yaşayan halklar arasında sayı itibariyle en fazla olanı Türk halklarıdır.
Türkçe ortaçağlardan başlayarak, Kafkasya halkları arasında iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçenin Kuzey Kafkasya’da da yayılmasında Azerbaycan’ın özel rolü bulunmaktadır. Türkçenin geniş bir alana yayılması, özellikle Azerbaycan’ın komşuluğunda yaşayan ve bu ülkeyle geniş ekonomik ve siyasi ilişkileri bulunan Dağıstan halkları, Çerkezler, Çeçenler ve Osetinler arasında gözlemlenmektedir. Türkçenin Kafkasya’da geniş bir alana yayıldığı gerçeğini, XIX. yüzyılın Rus yazarları N. K. Zeydlits, P. K. Uslar, K. F. Qann, A. M. Dirr vb. de kaydetmektedirler. 1807-1808 yıllarında Kafkasya’ya seyahatte bulunan dilci-oryantalist Y. Klaprot şunları kaydetmekteydi:
“Tüm Batı Asya’da olduğu gibi, Türk (Tatar) dili Kafkasya’nın tamamında geniş bir alana yayılmıştır. Bu dili Çerkezler ve Osetinlerle birlikte Çeçenler ve Lezgiler de anlamaktadırlar.”
Bu gerçeği, XVIII. yüzyılın başlarından Kafkasya politikasını etkinleştiren Rusya İmparatorluğu da dikkate almaktaydı.Rusya İmparatorluğunun Kafkasya’yı işgali zamanı imparator hükümetinin Kuzey ve Güney Kafkasya hükümdarları ile olan yazışmalarının Türkçe yapılması bir rastlantı değildir. İşte Türkçenin Kafkasya’da geniş yayıldığını bilen Rusya İmpatatoru I. Petro, seferi arifesinde bazı yerli idarecilere gönderdiği mektupları ve yerli halka yaptığı “Manifesto” olarak isimlendirilen müracaatı Türkçe yazdırmıştı.
XVIII. yüzyılın sonlarında Kafkasya politikasını yeniden etkinleştiren II Yekaterina da Kafkasya halklarına Manifestoyu türkçe yazdırtmıştı. Aynı durumu XIX yüzyıl Rusya-Kafkasya yazışmalarında gözlemliyoruz. Bunu günümüze kadar Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya arşivlerinde saklanılan çok sayıda dokümanlar ıspatlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kafkasya, Türkçe, Rusya imparatorluğu, Manifesto
TURKİC LANGUAGE AS THE LANGUAGE OF DİPLOMATİC CORRESPONDENCE BETWEEN RUSSİAN EMPİRE AND THE CAUCASUS İN THE XVIII-XIX CENTURİES
Abstract
Caucasus, which has been playing the role of a bridge between Europe and Asia since ancient times, has been a place of residence and communication for different peoples for a long time. Turkic language has played an important role in the development of these relationshıps.
The Turkic population (Azerbaijanians, Karachays, Balkars, Noqays and ets.) consist the greatest number of Caucasian habitants.
In the medieval ages, the turkic language transformed the communication language between different people of Caucasus. The fact that the Turkic language was widespread in Caucasus, has been noted by Russian authors of the XIX century as K.Zeidlits, P.K. Uslar, K.F.Ghan, A. M. Dirr and others. Russian linguist orientalist Y.Klaprot, who visited Caucasus in 1807-1808, wrote the following: "The Turkic language, as in the whole of Western Asia, is widely understood as by the Circassians and the Ossetians and Chechens and Lezghins."
This circumstance drew attention of the Russian Empire,which was intensified by its Caucasian policy in the beginning of the XVIII century. So, on the eve of the campaign in Caucasus, russian emperor Peter the First, who had information about wide dessimination of the Turkic language among the caucasian population, wrote and sent them letters and proclamation titled "Manifesto" in Turkic. The other russian empress Yekaterina the Second, also prepared the “Manifesto” for the caucasian people in Turkic at the end of the XVIII century. We also can observe a similar situation in the XIX century. This fact is proved by materials of archives of Azerbaijan, Georgia and Russia.
Key words: Caucasus, Turkic language, Russian Empire, Manifesto
TЮРКСКИЙ ЯЗЫК КАК ЯЗЫК ДИПЛОМАТИИ В ПЕРЕПИСКЕ МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИЕЙ И КАВКАЗОМ В XVIII-XIX ВЕКАХ
Резюме
Кавказ, играющий роль моста между Азией и Европой, испокон веков являлся местом, где различные народы вступали в контакты друг с другом. В налаживании же этих контактов огромная роль принадлежала тюркскому языку.
Самым многочисленным народом, проживающим в кавказском регионе, являются тюркские народы.
Начиная со средних веков, тюркский язык превращается в средство общения между народами Кавказа. Особая роль в распространении тюркского языка на Северном Кавказе принадлежит Азербайджану. Факт широкого распространения тюркского языка особенно явно наблюдался среди народов Дагестана, черкесов, чеченцев и осетинов, проживавших по соседству с Азербайджаном и имевших с ним широкие экономические и политические связи. О широком распространении тюркского языка на Кавказе писали и такие известные русские авторы XIX века как Н.К.Зейдлиц, П.К.Услар, К.Ф.Ган, А.М.Дирр и другие. Линвист-ориенталист Ю.Клапрот, побывавший в 1807-1808-м годах на Кавказе, отмечал следующее:
“Татарский (тюркский) язык широко распространился по всему Кавказу, как и по всей Западной Азии. Наряду с черкесами и осетинами, этот язык понимают чеченцы и лезгины.”
Это обстоятельство учитывала и Российская империя, aктивизировавшая свою кавказскую политику в XVIII веке. Неслучайно, что во время завоевания Кавказа Российская империя вела переписку с правителями и Северного, и Южного Кавказа на русском языке. Так, Петр I, знавший о широком распространении на Кавказе тюркского языка, посредством переводчиков вел переписку с местными правителями на русском языке. Обращение к местному населению, составленное накануне его похода и известное под названием «Манифест», также было составлено на русском языке.
Екатерина II, возобновившая кавказскую политику в конце XVIII века, также приказала составить Манифест к местному населению на тюркском языке.
Аналогичное положение мы наблюдаем в русско-кавказской переписке XIX века. Вышесказанное подтверждается и многочисленными документами, хранящимися в архивах Азербайджана, Грузии и России.
Ключевые слова: Кавказ, Тюркский язык, Российская империя, Манифест
özet
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli ha... more özet
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli halkların birbiriyle ilişki kurduğu bir yer olmuştur. Bu ilişkilerin kurulmasında ise türkçenin muazzam rolu vardı.
Kafkasya bölgesinde yaşayan halklar arasında sayı itibariyle en fazla olanı Türk halklarıdır.
Türkçe ortaçağlardan başlayarak, Kafkasya halkları arasında iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçenin Kuzey Kafkasya’da da yayılmasında Azerbaycan’ın özel rolü bulunmaktadır. Türkçenin geniş bir alana yayılması, özellikle Azerbaycan’ın komşuluğunda yaşayan ve bu ülkeyle geniş ekonomik ve siyasi ilişkileri bulunan Dağıstan halkları, Çerkezler, Çeçenler ve Osetinler arasında gözlemlenmektedir. Türkçenin Kafkasya’da geniş bir alana yayıldığı gerçeğini, XIX. yüzyılın Rus yazarları N. K. Zeydlits, P. K. Uslar, K. F. Qann, A. M. Dirr vb. de kaydetmektedirler. 1807-1808 yıllarında Kafkasya’ya seyahatte bulunan dilci-oryantalist Y. Klaprot şunları kaydetmekteydi:
“Tüm Batı Asya’da olduğu gibi, Türk (Tatar) dili Kafkasya’nın tamamında geniş bir alana yayılmıştır. Bu dili Çerkezler ve Osetinlerle birlikte Çeçenler ve Lezgiler de anlamaktadırlar.”
Bu gerçeği, XVIII. yüzyılın başlarından Kafkasya politikasını etkinleştiren Rusya İmparatorluğu da dikkate almaktaydı.Rusya İmparatorluğunun Kafkasya’yı işgali zamanı imparator hükümetinin Kuzey ve Güney Kafkasya hükümdarları ile olan yazışmalarının Türkçe yapılması bir rastlantı değildir. İşte Türkçenin Kafkasya’da geniş yayıldığını bilen Rusya İmpatatoru I. Petro, seferi arifesinde bazı yerli idarecilere gönderdiği mektupları ve yerli halka yaptığı “Manifesto” olarak isimlendirilen müracaatı Türkçe yazdırmıştı.
XVIII. yüzyılın sonlarında Kafkasya politikasını yeniden etkinleştiren II Yekaterina da Kafkasya halklarına Manifestoyu türkçe yazdırtmıştı. Aynı durumu XIX yüzyıl Rusya-Kafkasya yazışmalarında gözlemliyoruz. Bunu günümüze kadar Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya arşivlerinde saklanılan çok sayıda dokümanlar ıspatlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kafkasya, Türkçe, Rusya imparatorluğu, Manifesto
TURKİC LANGUAGE AS THE LANGUAGE OF DİPLOMATİC CORRESPONDENCE BETWEEN RUSSİAN EMPİRE AND THE CAUCASUS İN THE XVIII-XIX CENTURİES
Abstract
Caucasus, which has been playing the role of a bridge between Europe and Asia since ancient times, has been a place of residence and communication for different peoples for a long time. Turkic language has played an important role in the development of these relationshıps.
The Turkic population (Azerbaijanians, Karachays, Balkars, Noqays and ets.) consist the greatest number of Caucasian habitants.
In the medieval ages, the turkic language transformed the communication language between different people of Caucasus. The fact that the Turkic language was widespread in Caucasus, has been noted by Russian authors of the XIX century as K.Zeidlits, P.K. Uslar, K.F. Ghan, A. M. Dirr and others. Russian linguist orientalist Y.Klaprot, who visited Caucasus in 1807-1808, wrote the following: "The Turkic language, as in the whole of Western Asia, is widely understood as by the Circassians and the Ossetians and Chechens and Lezghins . "
This circumstance drew attention of the Russian Empire,which was intensified by its Caucasian policy in the beginning of the XVIII century. So, on the eve of the campaign in Caucasus, russian emperor Peter the First, who had information about wide dessimination of the Turkic language among the caucasian population, wrote and sent them letters and proclamation titled "Manifesto" in Turkic. The other russian empress Yekaterina the Second, also prepared the “Manifesto” for the caucasian people in Turkic at the end of the XVIII century. We also can observe a similar situation in the XIX century. This fact is proved by materials of archives of Azerbaijan, Georgia and Russia.
Key words: Caucasus, Turkic language, Russian Empire, Manifesto
TЮРКСКИЙ ЯЗЫК КАК ЯЗЫК ДИПЛОМАТИИ В ПЕРЕПИСКЕ МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИЕЙ И КАВКАЗОМ В XVIII-XIX ВЕКАХ
Резюме
Кавказ, играющий роль моста между Азией и Европой, испокон веков являлся местом, где различные народы вступали в контакты друг с другом. В налаживании же этих контактов огромная роль принадлежала тюркскому языку.
Самым многочисленным народом, проживающим в кавказском регионе, являются тюркские народы.
Начиная со средних веков, тюркский язык превращается в средство общения между народами Кавказа. Особая роль в распространении тюркского языка на Северном Кавказе принадлежит Азербайджану. Факт широкого распространения тюркского языка особенно явно наблюдался среди народов Дагестана, черкесов, чеченцев и осетинов, проживавших по соседству с Азербайджаном и имевших с ним широкие экономические и политические связи. О широком распространении тюркского языка на Кавказе писали и такие известные русские авторы XIX века как Н.К.Зейдлиц, П.К.Услар, К.Ф.Ган, А.М.Дирр и другие. Линвист-ориенталист Ю.Клапрот, побывавший в 1807-1808-м годах на Кавказе, отмечал следующее:
“Татарский (тюркский) язык широко распространился по всему Кавказу, как и по всей Западной Азии. Наряду с черкесами и осетинами, этот язык понимают чеченцы и лезгины.”
Это обстоятельство учитывала и Российская империя, aктивизировавшая свою кавказскую политику в XVIII веке. Неслучайно, что во время завоевания Кавказа Российская империя вела переписку с правителями и Северного, и Южного Кавказа на русском языке. Так, Петр I, знавший о широком распространении на Кавказе тюркского языка, посредством переводчиков вел переписку с местными правителями на русском языке. Обращение к местному населению, составленное накануне его похода и известное под названием «Манифест», также было составлено на русском языке.
Екатерина II, возобновившая кавказскую политику в конце XVIII века, также приказала составить Манифест к местному населению на тюркском языке.
Аналогичное положение мы наблюдаем в русско-кавказской переписке XIX века. Вышесказанное подтверждается и многочисленными документами, хранящимися в архивах Азербайджана, Грузии и России.
Ключевые слова: Кавказ, Тюркский язык, Российская империя, Манифест
Uploads
Books by Elvira Latifova
In the first half of the XVI Century the Caucasus was transformed into the fight area of the Ottoman and Safavid Empires .
In the Ottoman-Safavid rivalry for predominance in the Caucasus the north- western lands of Azerbaijan was playing an important role.
In order to complete the conquest of Georgia, both of these empires were giving particular importance to the establishment and strengthening of the Muslim feudal governments (Sheki Khanate, Ilisu sultanate and Jar-Belokan camaates) in Azerbaijan's north-west lands which were located on the border territories with Georgia.
Regardless of which imperial authority the region fell under both the Safavid Shahs and Ottoman Sultans were continuing that policy. This fact is firmly proved by royal edicts (fermans) of Ottoman Sultans and Safavid Shakhs sent in the name of the local rulers of the region.
During the XVI - XVIII centuries 35 edicts were sent on behalf of Ottoman Sultans and Safavid Shahs. Part of them was published in the Acts of Caucasus Archaeographic Commission in the XIX century after the invasion of the Caucasus by the Russian Empire. Currently 29 of these documents are stored in the Georgia State Historical Archive.
Keywords: Ottoman Sultans, Safavid Shaks, The Caucasus, Ilisu sultanate, edicts
Our researches in this area has revealed the parallels between the Turkic toponyms preserved in the northwest of Azerbaijan and those in other regions of the Caucasus, Central Asia and Turkey (such as the place names Goynuk, Bilejik, Ogouz, Toragay etc.). In the course of studies, place names have also been established that were associated with each of the four periods of migration of Turkic tribes from Central Asia to the Caucasus and from there - to Anatolia (Cimmerian-Scythian-Saks, Huns, Ogouz and Mongol periods). These migrations to the Caucasus were carried out both through the main two mountain passes - Daryal and Derbent, and through other mountain passes of the Caucasus. Among others, the evidence of this is the mountain pass, “Hun beli (Hun’s back or waist)” in the north-west of Azerbaijan.
Thus, studies conducted in the mentioned regions of the Caucasus have allowed us to identify the very rich linguistic and toponymic data related to the ancient Turks. And this, in turn, once again confirms the fact that over a long historical period the Caucasus served as a root for Turkic tribes migrating from Central Asia to Anatolia.
Keywords: Azerbaijan, Turkic tribes, Caucasus, Anatolia
В представленной статье проведен анализ трудов русских авторов, освещавших историю северо-западных территорий Азербайджана. Указанные материалы по своему характеру и времени появления распределены в статье по трем периодам: первая треть XIX века, 40-70-е годы XIX века и 80-е г.г. XIX-начало XX века.
Несмотря на определенные недостатки, данные труды содержат богатый фактический материал по истории исследуемого региона.
Ключевые слова: Джаро-Белоканские джамааты, Шекинское ханство, Илисуйское султанство, историография, Азербайджан
FROM THE HISTORY OF RESEARCH OF NORTH-WEST POSSESSIONS OF AZERBAIJAN IN RUSSIAN HISTORIOGRAPHY OF XIX - EARLY XX CENTURIES
E.M.Latifova
Abstract
By the beginning of the XIX century in the north-west of Azerbaijan there were such states as Jaro-Belokany societies, Sheki khanate and Ilisu sultanate. These possessions had important military-strategic and economic importance. That’s why there was a great interest of representatives of Russian historiography of the XIX century to the study of the region in various aspects.
In the present article we analyze the works of Russian authors, covering the history of the north-western territories of Azerbaijan. The materials on the nature and time of appearance in the article distributed in three periods: the first third of the XIX century, 40-70 years of XIX century and the 80-ies XIX-early XX century.
Despite certain shortcomings, these works contain a rich of factual material on the history of this region.
Keywords: Jaro-Belokany societies, Sheki khanate and Ilisu sultanate, Historiography, Azerbaijan
Особое место в книге уделено исследованию национально-освободительной борьбы населения Илисуйского султанства под предводительством Даниял султана Илисуйского против колониальной политики Российской империи.
Исследование охватывает весь период существования Илисуйского султанства (II половина XVI века - 1844 год).
Книга рассчитана на историков и широкий круг читателей.
Книга посвящена всестороннему изучению истории Илисуйского султанства, вопросов территории и границ, этнической истории, материальной и духовной культуры населения султанства. Особое место уделено исследованию национально-освободительной борьбы населения Илисуйского султанства под предводительством героического сына Азербайджана Даниял султана против завоевательной политики Российской империи.
Книга рассчитана на историков и широкий круг читателей.
Papers by Elvira Latifova
centuries, led to serious ethno-political and economic changes in the vast Eurasian space. These
campaigns did not bypass the Caucasus, including the territory of modern Azerbaijan. The northwestern territories of Azerbaijan, distinguished by their multi-ethnicity, also underwent serious
changes.
The article is devoted to the study of ethnic processes that took place in the northwestern
regions of Azerbaijan under the influence of migrations caused by the Mongol campaigns in the 13th14th centuries. The article presents an attempt, based on written sources and toponyms of the Mongol
period in the northwestern regions of Azerbaijan, to conduct a comparative analysis with neighboring
regions and countries of the same period and to determine the influence of the Mongol campaigns on
the process of ethnogenesis of both the Azerbaijani and other Turkic peoples. In this article, we will try
to trace these processes on the basis of a comparative analysis of data from written sources and
toponymy and the region.
To achieve this goal, the author turned to the data of Georgian, Turkic, Russian and Mongolian
sources for the period under study. In writing the article, we used Russian translations of these sources.
By analyzing and comparing all the above materials, it was possible to create a relatively
complete picture of the influence of the Mongol campaigns on the ethnopolitical processes that took
place in the northwestern regions of Azerbaijan, which are an integral part of the vast Eurasian space.
The data of written sources and toponymy make it possible to link into a single whole the
process of significant migrations of the Turkic-Mongolian tribes in Eurasian geography, which
proceeded in several stages. As a result of the study, conclusions were drawn about the influence of the
Mongol campaigns on the ethnic history of the population of the northwestern regions of Azerbaijan.
In particular, based on the sources, the author concluded that such toponyms as Jalair, Tangyt, Goragan,
Gakhmughal and the ethnonym Mughal are echoes of the Mongol period in the history of the
Elvira LATİFOVA
Северо-Западные Регионы Азербайджана В Контексте Тюрко-Монгольской Истории
Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi 2023, 11 (36), 216-230
217
northwestern regions of Azerbaijan. In particular, the author concluded that such toponyms as Jalair,
Tangyt, Goragan, Gakhmugal and the ethnonym Mughal are echoes of the Mongolian period in the
history of the northwestern regions of Azerbaijan.
Keywords: Northwestern Regions of Azerbaijan, Toponyms, Kypchaks, Jalair, Mongols,
Mugals
TÜRK-MOĞOL TARİHİ BAĞLAMINDA AZERBAYCAN'IN KUZEY-BATI
BÖLGELERİ
Öz
1221'de başlayan Moğol akınları, XIII-XIV. yüzyıllar boyunca Avrasya’nın geniş coğrafiyasında
derin etno-politik ve ekonomik izler bıraktı. Bu akınlardan çağdaş Azerbaycan topraklarının dahil
olduğu Kafkasya da etkilendi. Azerbaycan'ın çok fazla etnik grup barındıran kuzeybatı bölgesi de ciddi
değişikliklere uğradı.
Hazırki makalemizde, XIII-XIV. yüzyıllarda Moğol seferlerinin neden olduğu göçlerin etkisi
altında Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinde meydana gelen etnik süreçlerin incelenmesi
hedeflenmiştir. Yazar, Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerindeki Moğol dönemine ait yer adlarından yola
çıkarak, aynı döneme ait komşu bölge ve ülkelerin yer adlarıyla karşılaştırmalı bir analiz yapmayı ve
Moğol seferlerinin hem Azerbaycan hem de diğer Türk kavimlerinin etnogenezi sürecine etkisini
belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmamızda yazılı kaynaklar ve toponimler ile bölge verilerinin
karşılaştırmalı tahlilinden hareketle bu süreçlerin izini sürmeye çalışacağız.
Bu amaca ulaşmak için yazar, incelenen dönem için Gürcü, Türk, Rus ve Moğol kaynaklarının
verilerine başvurmuştur. Makaleyi yazarken bu kaynakların Rusça tercümelerinden yararlandık.
Yukarıdaki tüm materyalleri analiz edip karşılaştırarak, Moğol seferlerinin geniş Avrasya
alanının ayrılmaz bir parçası olan Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinde meydana gelen etnopolitik
süreçler üzerindeki etkisinin nispeten eksiksiz bir resmini oluşturmak mümkün olmuştur.
Yazılı kaynakların ve yer adlarının verileri, Türk-Moğol kavimlerinin Avrasya coğrafyasında
birkaç aşamada ilerleyen önemli göç sürecini tek bir bütüne bağlamayı mümkün kılmıştır. Çalışma
sonucunda Moğol seferlerinin Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinin nüfusunun etnik tarihi üzerindeki
etkisi hakkında sonuçlar çıkarılmıştır. Yazar, kaynaklara dayanarak özellikle Celayir, Tangut, Goragan,
Gakhmugal gibi yer adlarının ve Muğal etnoniminin Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinin tarihinde
Moğol döneminin yankıları olduğu sonucuna gelmiştir.
Anahtar kelimeler: Azerbaycan'ın Kuzeybatı Bölgeleri, Toponimler, Kıpçaklar, Celayir, Moğollar, Muğalla
Our researches in this area has revealed the parallels between the Turkic toponyms preserved in the northwest of Azerbaijan and those in other regions of the Caucasus, Central Asia and Turkey (such as the place names Goynuk, Bilejik, Ogouz, Toragay etc.). In the course of studies, place names have also been established that were associated with each of the four periods of migration of Turkic tribes from Central Asia to the Caucasus and from there - to Anatolia (Cimmerian-Scythian-Saks, Huns, Ogouz and Mongol periods). These migrations to the Caucasus were carried out both through the main two mountain passes - Daryal and Derbent, and through other mountain passes of the Caucasus. Among others, the evidence of this is the mountain pass, “Hun beli (Hun’s back or waist)” in the north-west of Azerbaijan.
Thus, studies conducted in the mentioned regions of the Caucasus have allowed us to identify the very rich linguistic and toponymic data related to the ancient Turks. And this, in turn, once again confirms the fact that over a long historical period the Caucasus served as a root for Turkic tribes migrating from Central Asia to Anatolia.
Keywords: Azerbaijan, Turkic tribes, Caucasus, Anatolia
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli halkların birbiriyle ilişki kurduğu bir yer olmuştur. Bu ilişkilerin kurulmasında ise türkçenin muazzam rolu vardı.
Kafkasya bölgesinde yaşayan halklar arasında sayı itibariyle en fazla olanı Türk halklarıdır.
Türkçe ortaçağlardan başlayarak, Kafkasya halkları arasında iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçenin Kuzey Kafkasya’da da yayılmasında Azerbaycan’ın özel rolü bulunmaktadır. Türkçenin geniş bir alana yayılması, özellikle Azerbaycan’ın komşuluğunda yaşayan ve bu ülkeyle geniş ekonomik ve siyasi ilişkileri bulunan Dağıstan halkları, Çerkezler, Çeçenler ve Osetinler arasında gözlemlenmektedir. Türkçenin Kafkasya’da geniş bir alana yayıldığı gerçeğini, XIX. yüzyılın Rus yazarları N. K. Zeydlits, P. K. Uslar, K. F. Qann, A. M. Dirr vb. de kaydetmektedirler. 1807-1808 yıllarında Kafkasya’ya seyahatte bulunan dilci-oryantalist Y. Klaprot şunları kaydetmekteydi:
“Tüm Batı Asya’da olduğu gibi, Türk (Tatar) dili Kafkasya’nın tamamında geniş bir alana yayılmıştır. Bu dili Çerkezler ve Osetinlerle birlikte Çeçenler ve Lezgiler de anlamaktadırlar.”
Bu gerçeği, XVIII. yüzyılın başlarından Kafkasya politikasını etkinleştiren Rusya İmparatorluğu da dikkate almaktaydı.Rusya İmparatorluğunun Kafkasya’yı işgali zamanı imparator hükümetinin Kuzey ve Güney Kafkasya hükümdarları ile olan yazışmalarının Türkçe yapılması bir rastlantı değildir. İşte Türkçenin Kafkasya’da geniş yayıldığını bilen Rusya İmpatatoru I. Petro, seferi arifesinde bazı yerli idarecilere gönderdiği mektupları ve yerli halka yaptığı “Manifesto” olarak isimlendirilen müracaatı Türkçe yazdırmıştı.
XVIII. yüzyılın sonlarında Kafkasya politikasını yeniden etkinleştiren II Yekaterina da Kafkasya halklarına Manifestoyu türkçe yazdırtmıştı. Aynı durumu XIX yüzyıl Rusya-Kafkasya yazışmalarında gözlemliyoruz. Bunu günümüze kadar Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya arşivlerinde saklanılan çok sayıda dokümanlar ıspatlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kafkasya, Türkçe, Rusya imparatorluğu, Manifesto
TURKİC LANGUAGE AS THE LANGUAGE OF DİPLOMATİC CORRESPONDENCE BETWEEN RUSSİAN EMPİRE AND THE CAUCASUS İN THE XVIII-XIX CENTURİES
Abstract
Caucasus, which has been playing the role of a bridge between Europe and Asia since ancient times, has been a place of residence and communication for different peoples for a long time. Turkic language has played an important role in the development of these relationshıps.
The Turkic population (Azerbaijanians, Karachays, Balkars, Noqays and ets.) consist the greatest number of Caucasian habitants.
In the medieval ages, the turkic language transformed the communication language between different people of Caucasus. The fact that the Turkic language was widespread in Caucasus, has been noted by Russian authors of the XIX century as K.Zeidlits, P.K. Uslar, K.F.Ghan, A. M. Dirr and others. Russian linguist orientalist Y.Klaprot, who visited Caucasus in 1807-1808, wrote the following: "The Turkic language, as in the whole of Western Asia, is widely understood as by the Circassians and the Ossetians and Chechens and Lezghins."
This circumstance drew attention of the Russian Empire,which was intensified by its Caucasian policy in the beginning of the XVIII century. So, on the eve of the campaign in Caucasus, russian emperor Peter the First, who had information about wide dessimination of the Turkic language among the caucasian population, wrote and sent them letters and proclamation titled "Manifesto" in Turkic. The other russian empress Yekaterina the Second, also prepared the “Manifesto” for the caucasian people in Turkic at the end of the XVIII century. We also can observe a similar situation in the XIX century. This fact is proved by materials of archives of Azerbaijan, Georgia and Russia.
Key words: Caucasus, Turkic language, Russian Empire, Manifesto
TЮРКСКИЙ ЯЗЫК КАК ЯЗЫК ДИПЛОМАТИИ В ПЕРЕПИСКЕ МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИЕЙ И КАВКАЗОМ В XVIII-XIX ВЕКАХ
Резюме
Кавказ, играющий роль моста между Азией и Европой, испокон веков являлся местом, где различные народы вступали в контакты друг с другом. В налаживании же этих контактов огромная роль принадлежала тюркскому языку.
Самым многочисленным народом, проживающим в кавказском регионе, являются тюркские народы.
Начиная со средних веков, тюркский язык превращается в средство общения между народами Кавказа. Особая роль в распространении тюркского языка на Северном Кавказе принадлежит Азербайджану. Факт широкого распространения тюркского языка особенно явно наблюдался среди народов Дагестана, черкесов, чеченцев и осетинов, проживавших по соседству с Азербайджаном и имевших с ним широкие экономические и политические связи. О широком распространении тюркского языка на Кавказе писали и такие известные русские авторы XIX века как Н.К.Зейдлиц, П.К.Услар, К.Ф.Ган, А.М.Дирр и другие. Линвист-ориенталист Ю.Клапрот, побывавший в 1807-1808-м годах на Кавказе, отмечал следующее:
“Татарский (тюркский) язык широко распространился по всему Кавказу, как и по всей Западной Азии. Наряду с черкесами и осетинами, этот язык понимают чеченцы и лезгины.”
Это обстоятельство учитывала и Российская империя, aктивизировавшая свою кавказскую политику в XVIII веке. Неслучайно, что во время завоевания Кавказа Российская империя вела переписку с правителями и Северного, и Южного Кавказа на русском языке. Так, Петр I, знавший о широком распространении на Кавказе тюркского языка, посредством переводчиков вел переписку с местными правителями на русском языке. Обращение к местному населению, составленное накануне его похода и известное под названием «Манифест», также было составлено на русском языке.
Екатерина II, возобновившая кавказскую политику в конце XVIII века, также приказала составить Манифест к местному населению на тюркском языке.
Аналогичное положение мы наблюдаем в русско-кавказской переписке XIX века. Вышесказанное подтверждается и многочисленными документами, хранящимися в архивах Азербайджана, Грузии и России.
Ключевые слова: Кавказ, Тюркский язык, Российская империя, Манифест
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli halkların birbiriyle ilişki kurduğu bir yer olmuştur. Bu ilişkilerin kurulmasında ise türkçenin muazzam rolu vardı.
Kafkasya bölgesinde yaşayan halklar arasında sayı itibariyle en fazla olanı Türk halklarıdır.
Türkçe ortaçağlardan başlayarak, Kafkasya halkları arasında iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçenin Kuzey Kafkasya’da da yayılmasında Azerbaycan’ın özel rolü bulunmaktadır. Türkçenin geniş bir alana yayılması, özellikle Azerbaycan’ın komşuluğunda yaşayan ve bu ülkeyle geniş ekonomik ve siyasi ilişkileri bulunan Dağıstan halkları, Çerkezler, Çeçenler ve Osetinler arasında gözlemlenmektedir. Türkçenin Kafkasya’da geniş bir alana yayıldığı gerçeğini, XIX. yüzyılın Rus yazarları N. K. Zeydlits, P. K. Uslar, K. F. Qann, A. M. Dirr vb. de kaydetmektedirler. 1807-1808 yıllarında Kafkasya’ya seyahatte bulunan dilci-oryantalist Y. Klaprot şunları kaydetmekteydi:
“Tüm Batı Asya’da olduğu gibi, Türk (Tatar) dili Kafkasya’nın tamamında geniş bir alana yayılmıştır. Bu dili Çerkezler ve Osetinlerle birlikte Çeçenler ve Lezgiler de anlamaktadırlar.”
Bu gerçeği, XVIII. yüzyılın başlarından Kafkasya politikasını etkinleştiren Rusya İmparatorluğu da dikkate almaktaydı.Rusya İmparatorluğunun Kafkasya’yı işgali zamanı imparator hükümetinin Kuzey ve Güney Kafkasya hükümdarları ile olan yazışmalarının Türkçe yapılması bir rastlantı değildir. İşte Türkçenin Kafkasya’da geniş yayıldığını bilen Rusya İmpatatoru I. Petro, seferi arifesinde bazı yerli idarecilere gönderdiği mektupları ve yerli halka yaptığı “Manifesto” olarak isimlendirilen müracaatı Türkçe yazdırmıştı.
XVIII. yüzyılın sonlarında Kafkasya politikasını yeniden etkinleştiren II Yekaterina da Kafkasya halklarına Manifestoyu türkçe yazdırtmıştı. Aynı durumu XIX yüzyıl Rusya-Kafkasya yazışmalarında gözlemliyoruz. Bunu günümüze kadar Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya arşivlerinde saklanılan çok sayıda dokümanlar ıspatlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kafkasya, Türkçe, Rusya imparatorluğu, Manifesto
TURKİC LANGUAGE AS THE LANGUAGE OF DİPLOMATİC CORRESPONDENCE BETWEEN RUSSİAN EMPİRE AND THE CAUCASUS İN THE XVIII-XIX CENTURİES
Abstract
Caucasus, which has been playing the role of a bridge between Europe and Asia since ancient times, has been a place of residence and communication for different peoples for a long time. Turkic language has played an important role in the development of these relationshıps.
The Turkic population (Azerbaijanians, Karachays, Balkars, Noqays and ets.) consist the greatest number of Caucasian habitants.
In the medieval ages, the turkic language transformed the communication language between different people of Caucasus. The fact that the Turkic language was widespread in Caucasus, has been noted by Russian authors of the XIX century as K.Zeidlits, P.K. Uslar, K.F. Ghan, A. M. Dirr and others. Russian linguist orientalist Y.Klaprot, who visited Caucasus in 1807-1808, wrote the following: "The Turkic language, as in the whole of Western Asia, is widely understood as by the Circassians and the Ossetians and Chechens and Lezghins . "
This circumstance drew attention of the Russian Empire,which was intensified by its Caucasian policy in the beginning of the XVIII century. So, on the eve of the campaign in Caucasus, russian emperor Peter the First, who had information about wide dessimination of the Turkic language among the caucasian population, wrote and sent them letters and proclamation titled "Manifesto" in Turkic. The other russian empress Yekaterina the Second, also prepared the “Manifesto” for the caucasian people in Turkic at the end of the XVIII century. We also can observe a similar situation in the XIX century. This fact is proved by materials of archives of Azerbaijan, Georgia and Russia.
Key words: Caucasus, Turkic language, Russian Empire, Manifesto
TЮРКСКИЙ ЯЗЫК КАК ЯЗЫК ДИПЛОМАТИИ В ПЕРЕПИСКЕ МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИЕЙ И КАВКАЗОМ В XVIII-XIX ВЕКАХ
Резюме
Кавказ, играющий роль моста между Азией и Европой, испокон веков являлся местом, где различные народы вступали в контакты друг с другом. В налаживании же этих контактов огромная роль принадлежала тюркскому языку.
Самым многочисленным народом, проживающим в кавказском регионе, являются тюркские народы.
Начиная со средних веков, тюркский язык превращается в средство общения между народами Кавказа. Особая роль в распространении тюркского языка на Северном Кавказе принадлежит Азербайджану. Факт широкого распространения тюркского языка особенно явно наблюдался среди народов Дагестана, черкесов, чеченцев и осетинов, проживавших по соседству с Азербайджаном и имевших с ним широкие экономические и политические связи. О широком распространении тюркского языка на Кавказе писали и такие известные русские авторы XIX века как Н.К.Зейдлиц, П.К.Услар, К.Ф.Ган, А.М.Дирр и другие. Линвист-ориенталист Ю.Клапрот, побывавший в 1807-1808-м годах на Кавказе, отмечал следующее:
“Татарский (тюркский) язык широко распространился по всему Кавказу, как и по всей Западной Азии. Наряду с черкесами и осетинами, этот язык понимают чеченцы и лезгины.”
Это обстоятельство учитывала и Российская империя, aктивизировавшая свою кавказскую политику в XVIII веке. Неслучайно, что во время завоевания Кавказа Российская империя вела переписку с правителями и Северного, и Южного Кавказа на русском языке. Так, Петр I, знавший о широком распространении на Кавказе тюркского языка, посредством переводчиков вел переписку с местными правителями на русском языке. Обращение к местному населению, составленное накануне его похода и известное под названием «Манифест», также было составлено на русском языке.
Екатерина II, возобновившая кавказскую политику в конце XVIII века, также приказала составить Манифест к местному населению на тюркском языке.
Аналогичное положение мы наблюдаем в русско-кавказской переписке XIX века. Вышесказанное подтверждается и многочисленными документами, хранящимися в архивах Азербайджана, Грузии и России.
Ключевые слова: Кавказ, Тюркский язык, Российская империя, Манифест
In the first half of the XVI Century the Caucasus was transformed into the fight area of the Ottoman and Safavid Empires .
In the Ottoman-Safavid rivalry for predominance in the Caucasus the north- western lands of Azerbaijan was playing an important role.
In order to complete the conquest of Georgia, both of these empires were giving particular importance to the establishment and strengthening of the Muslim feudal governments (Sheki Khanate, Ilisu sultanate and Jar-Belokan camaates) in Azerbaijan's north-west lands which were located on the border territories with Georgia.
Regardless of which imperial authority the region fell under both the Safavid Shahs and Ottoman Sultans were continuing that policy. This fact is firmly proved by royal edicts (fermans) of Ottoman Sultans and Safavid Shakhs sent in the name of the local rulers of the region.
During the XVI - XVIII centuries 35 edicts were sent on behalf of Ottoman Sultans and Safavid Shahs. Part of them was published in the Acts of Caucasus Archaeographic Commission in the XIX century after the invasion of the Caucasus by the Russian Empire. Currently 29 of these documents are stored in the Georgia State Historical Archive.
Keywords: Ottoman Sultans, Safavid Shaks, The Caucasus, Ilisu sultanate, edicts
Our researches in this area has revealed the parallels between the Turkic toponyms preserved in the northwest of Azerbaijan and those in other regions of the Caucasus, Central Asia and Turkey (such as the place names Goynuk, Bilejik, Ogouz, Toragay etc.). In the course of studies, place names have also been established that were associated with each of the four periods of migration of Turkic tribes from Central Asia to the Caucasus and from there - to Anatolia (Cimmerian-Scythian-Saks, Huns, Ogouz and Mongol periods). These migrations to the Caucasus were carried out both through the main two mountain passes - Daryal and Derbent, and through other mountain passes of the Caucasus. Among others, the evidence of this is the mountain pass, “Hun beli (Hun’s back or waist)” in the north-west of Azerbaijan.
Thus, studies conducted in the mentioned regions of the Caucasus have allowed us to identify the very rich linguistic and toponymic data related to the ancient Turks. And this, in turn, once again confirms the fact that over a long historical period the Caucasus served as a root for Turkic tribes migrating from Central Asia to Anatolia.
Keywords: Azerbaijan, Turkic tribes, Caucasus, Anatolia
В представленной статье проведен анализ трудов русских авторов, освещавших историю северо-западных территорий Азербайджана. Указанные материалы по своему характеру и времени появления распределены в статье по трем периодам: первая треть XIX века, 40-70-е годы XIX века и 80-е г.г. XIX-начало XX века.
Несмотря на определенные недостатки, данные труды содержат богатый фактический материал по истории исследуемого региона.
Ключевые слова: Джаро-Белоканские джамааты, Шекинское ханство, Илисуйское султанство, историография, Азербайджан
FROM THE HISTORY OF RESEARCH OF NORTH-WEST POSSESSIONS OF AZERBAIJAN IN RUSSIAN HISTORIOGRAPHY OF XIX - EARLY XX CENTURIES
E.M.Latifova
Abstract
By the beginning of the XIX century in the north-west of Azerbaijan there were such states as Jaro-Belokany societies, Sheki khanate and Ilisu sultanate. These possessions had important military-strategic and economic importance. That’s why there was a great interest of representatives of Russian historiography of the XIX century to the study of the region in various aspects.
In the present article we analyze the works of Russian authors, covering the history of the north-western territories of Azerbaijan. The materials on the nature and time of appearance in the article distributed in three periods: the first third of the XIX century, 40-70 years of XIX century and the 80-ies XIX-early XX century.
Despite certain shortcomings, these works contain a rich of factual material on the history of this region.
Keywords: Jaro-Belokany societies, Sheki khanate and Ilisu sultanate, Historiography, Azerbaijan
Особое место в книге уделено исследованию национально-освободительной борьбы населения Илисуйского султанства под предводительством Даниял султана Илисуйского против колониальной политики Российской империи.
Исследование охватывает весь период существования Илисуйского султанства (II половина XVI века - 1844 год).
Книга рассчитана на историков и широкий круг читателей.
Книга посвящена всестороннему изучению истории Илисуйского султанства, вопросов территории и границ, этнической истории, материальной и духовной культуры населения султанства. Особое место уделено исследованию национально-освободительной борьбы населения Илисуйского султанства под предводительством героического сына Азербайджана Даниял султана против завоевательной политики Российской империи.
Книга рассчитана на историков и широкий круг читателей.
centuries, led to serious ethno-political and economic changes in the vast Eurasian space. These
campaigns did not bypass the Caucasus, including the territory of modern Azerbaijan. The northwestern territories of Azerbaijan, distinguished by their multi-ethnicity, also underwent serious
changes.
The article is devoted to the study of ethnic processes that took place in the northwestern
regions of Azerbaijan under the influence of migrations caused by the Mongol campaigns in the 13th14th centuries. The article presents an attempt, based on written sources and toponyms of the Mongol
period in the northwestern regions of Azerbaijan, to conduct a comparative analysis with neighboring
regions and countries of the same period and to determine the influence of the Mongol campaigns on
the process of ethnogenesis of both the Azerbaijani and other Turkic peoples. In this article, we will try
to trace these processes on the basis of a comparative analysis of data from written sources and
toponymy and the region.
To achieve this goal, the author turned to the data of Georgian, Turkic, Russian and Mongolian
sources for the period under study. In writing the article, we used Russian translations of these sources.
By analyzing and comparing all the above materials, it was possible to create a relatively
complete picture of the influence of the Mongol campaigns on the ethnopolitical processes that took
place in the northwestern regions of Azerbaijan, which are an integral part of the vast Eurasian space.
The data of written sources and toponymy make it possible to link into a single whole the
process of significant migrations of the Turkic-Mongolian tribes in Eurasian geography, which
proceeded in several stages. As a result of the study, conclusions were drawn about the influence of the
Mongol campaigns on the ethnic history of the population of the northwestern regions of Azerbaijan.
In particular, based on the sources, the author concluded that such toponyms as Jalair, Tangyt, Goragan,
Gakhmughal and the ethnonym Mughal are echoes of the Mongol period in the history of the
Elvira LATİFOVA
Северо-Западные Регионы Азербайджана В Контексте Тюрко-Монгольской Истории
Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi 2023, 11 (36), 216-230
217
northwestern regions of Azerbaijan. In particular, the author concluded that such toponyms as Jalair,
Tangyt, Goragan, Gakhmugal and the ethnonym Mughal are echoes of the Mongolian period in the
history of the northwestern regions of Azerbaijan.
Keywords: Northwestern Regions of Azerbaijan, Toponyms, Kypchaks, Jalair, Mongols,
Mugals
TÜRK-MOĞOL TARİHİ BAĞLAMINDA AZERBAYCAN'IN KUZEY-BATI
BÖLGELERİ
Öz
1221'de başlayan Moğol akınları, XIII-XIV. yüzyıllar boyunca Avrasya’nın geniş coğrafiyasında
derin etno-politik ve ekonomik izler bıraktı. Bu akınlardan çağdaş Azerbaycan topraklarının dahil
olduğu Kafkasya da etkilendi. Azerbaycan'ın çok fazla etnik grup barındıran kuzeybatı bölgesi de ciddi
değişikliklere uğradı.
Hazırki makalemizde, XIII-XIV. yüzyıllarda Moğol seferlerinin neden olduğu göçlerin etkisi
altında Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinde meydana gelen etnik süreçlerin incelenmesi
hedeflenmiştir. Yazar, Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerindeki Moğol dönemine ait yer adlarından yola
çıkarak, aynı döneme ait komşu bölge ve ülkelerin yer adlarıyla karşılaştırmalı bir analiz yapmayı ve
Moğol seferlerinin hem Azerbaycan hem de diğer Türk kavimlerinin etnogenezi sürecine etkisini
belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmamızda yazılı kaynaklar ve toponimler ile bölge verilerinin
karşılaştırmalı tahlilinden hareketle bu süreçlerin izini sürmeye çalışacağız.
Bu amaca ulaşmak için yazar, incelenen dönem için Gürcü, Türk, Rus ve Moğol kaynaklarının
verilerine başvurmuştur. Makaleyi yazarken bu kaynakların Rusça tercümelerinden yararlandık.
Yukarıdaki tüm materyalleri analiz edip karşılaştırarak, Moğol seferlerinin geniş Avrasya
alanının ayrılmaz bir parçası olan Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinde meydana gelen etnopolitik
süreçler üzerindeki etkisinin nispeten eksiksiz bir resmini oluşturmak mümkün olmuştur.
Yazılı kaynakların ve yer adlarının verileri, Türk-Moğol kavimlerinin Avrasya coğrafyasında
birkaç aşamada ilerleyen önemli göç sürecini tek bir bütüne bağlamayı mümkün kılmıştır. Çalışma
sonucunda Moğol seferlerinin Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinin nüfusunun etnik tarihi üzerindeki
etkisi hakkında sonuçlar çıkarılmıştır. Yazar, kaynaklara dayanarak özellikle Celayir, Tangut, Goragan,
Gakhmugal gibi yer adlarının ve Muğal etnoniminin Azerbaycan'ın kuzeybatı bölgelerinin tarihinde
Moğol döneminin yankıları olduğu sonucuna gelmiştir.
Anahtar kelimeler: Azerbaycan'ın Kuzeybatı Bölgeleri, Toponimler, Kıpçaklar, Celayir, Moğollar, Muğalla
Our researches in this area has revealed the parallels between the Turkic toponyms preserved in the northwest of Azerbaijan and those in other regions of the Caucasus, Central Asia and Turkey (such as the place names Goynuk, Bilejik, Ogouz, Toragay etc.). In the course of studies, place names have also been established that were associated with each of the four periods of migration of Turkic tribes from Central Asia to the Caucasus and from there - to Anatolia (Cimmerian-Scythian-Saks, Huns, Ogouz and Mongol periods). These migrations to the Caucasus were carried out both through the main two mountain passes - Daryal and Derbent, and through other mountain passes of the Caucasus. Among others, the evidence of this is the mountain pass, “Hun beli (Hun’s back or waist)” in the north-west of Azerbaijan.
Thus, studies conducted in the mentioned regions of the Caucasus have allowed us to identify the very rich linguistic and toponymic data related to the ancient Turks. And this, in turn, once again confirms the fact that over a long historical period the Caucasus served as a root for Turkic tribes migrating from Central Asia to Anatolia.
Keywords: Azerbaijan, Turkic tribes, Caucasus, Anatolia
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli halkların birbiriyle ilişki kurduğu bir yer olmuştur. Bu ilişkilerin kurulmasında ise türkçenin muazzam rolu vardı.
Kafkasya bölgesinde yaşayan halklar arasında sayı itibariyle en fazla olanı Türk halklarıdır.
Türkçe ortaçağlardan başlayarak, Kafkasya halkları arasında iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçenin Kuzey Kafkasya’da da yayılmasında Azerbaycan’ın özel rolü bulunmaktadır. Türkçenin geniş bir alana yayılması, özellikle Azerbaycan’ın komşuluğunda yaşayan ve bu ülkeyle geniş ekonomik ve siyasi ilişkileri bulunan Dağıstan halkları, Çerkezler, Çeçenler ve Osetinler arasında gözlemlenmektedir. Türkçenin Kafkasya’da geniş bir alana yayıldığı gerçeğini, XIX. yüzyılın Rus yazarları N. K. Zeydlits, P. K. Uslar, K. F. Qann, A. M. Dirr vb. de kaydetmektedirler. 1807-1808 yıllarında Kafkasya’ya seyahatte bulunan dilci-oryantalist Y. Klaprot şunları kaydetmekteydi:
“Tüm Batı Asya’da olduğu gibi, Türk (Tatar) dili Kafkasya’nın tamamında geniş bir alana yayılmıştır. Bu dili Çerkezler ve Osetinlerle birlikte Çeçenler ve Lezgiler de anlamaktadırlar.”
Bu gerçeği, XVIII. yüzyılın başlarından Kafkasya politikasını etkinleştiren Rusya İmparatorluğu da dikkate almaktaydı.Rusya İmparatorluğunun Kafkasya’yı işgali zamanı imparator hükümetinin Kuzey ve Güney Kafkasya hükümdarları ile olan yazışmalarının Türkçe yapılması bir rastlantı değildir. İşte Türkçenin Kafkasya’da geniş yayıldığını bilen Rusya İmpatatoru I. Petro, seferi arifesinde bazı yerli idarecilere gönderdiği mektupları ve yerli halka yaptığı “Manifesto” olarak isimlendirilen müracaatı Türkçe yazdırmıştı.
XVIII. yüzyılın sonlarında Kafkasya politikasını yeniden etkinleştiren II Yekaterina da Kafkasya halklarına Manifestoyu türkçe yazdırtmıştı. Aynı durumu XIX yüzyıl Rusya-Kafkasya yazışmalarında gözlemliyoruz. Bunu günümüze kadar Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya arşivlerinde saklanılan çok sayıda dokümanlar ıspatlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kafkasya, Türkçe, Rusya imparatorluğu, Manifesto
TURKİC LANGUAGE AS THE LANGUAGE OF DİPLOMATİC CORRESPONDENCE BETWEEN RUSSİAN EMPİRE AND THE CAUCASUS İN THE XVIII-XIX CENTURİES
Abstract
Caucasus, which has been playing the role of a bridge between Europe and Asia since ancient times, has been a place of residence and communication for different peoples for a long time. Turkic language has played an important role in the development of these relationshıps.
The Turkic population (Azerbaijanians, Karachays, Balkars, Noqays and ets.) consist the greatest number of Caucasian habitants.
In the medieval ages, the turkic language transformed the communication language between different people of Caucasus. The fact that the Turkic language was widespread in Caucasus, has been noted by Russian authors of the XIX century as K.Zeidlits, P.K. Uslar, K.F.Ghan, A. M. Dirr and others. Russian linguist orientalist Y.Klaprot, who visited Caucasus in 1807-1808, wrote the following: "The Turkic language, as in the whole of Western Asia, is widely understood as by the Circassians and the Ossetians and Chechens and Lezghins."
This circumstance drew attention of the Russian Empire,which was intensified by its Caucasian policy in the beginning of the XVIII century. So, on the eve of the campaign in Caucasus, russian emperor Peter the First, who had information about wide dessimination of the Turkic language among the caucasian population, wrote and sent them letters and proclamation titled "Manifesto" in Turkic. The other russian empress Yekaterina the Second, also prepared the “Manifesto” for the caucasian people in Turkic at the end of the XVIII century. We also can observe a similar situation in the XIX century. This fact is proved by materials of archives of Azerbaijan, Georgia and Russia.
Key words: Caucasus, Turkic language, Russian Empire, Manifesto
TЮРКСКИЙ ЯЗЫК КАК ЯЗЫК ДИПЛОМАТИИ В ПЕРЕПИСКЕ МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИЕЙ И КАВКАЗОМ В XVIII-XIX ВЕКАХ
Резюме
Кавказ, играющий роль моста между Азией и Европой, испокон веков являлся местом, где различные народы вступали в контакты друг с другом. В налаживании же этих контактов огромная роль принадлежала тюркскому языку.
Самым многочисленным народом, проживающим в кавказском регионе, являются тюркские народы.
Начиная со средних веков, тюркский язык превращается в средство общения между народами Кавказа. Особая роль в распространении тюркского языка на Северном Кавказе принадлежит Азербайджану. Факт широкого распространения тюркского языка особенно явно наблюдался среди народов Дагестана, черкесов, чеченцев и осетинов, проживавших по соседству с Азербайджаном и имевших с ним широкие экономические и политические связи. О широком распространении тюркского языка на Кавказе писали и такие известные русские авторы XIX века как Н.К.Зейдлиц, П.К.Услар, К.Ф.Ган, А.М.Дирр и другие. Линвист-ориенталист Ю.Клапрот, побывавший в 1807-1808-м годах на Кавказе, отмечал следующее:
“Татарский (тюркский) язык широко распространился по всему Кавказу, как и по всей Западной Азии. Наряду с черкесами и осетинами, этот язык понимают чеченцы и лезгины.”
Это обстоятельство учитывала и Российская империя, aктивизировавшая свою кавказскую политику в XVIII веке. Неслучайно, что во время завоевания Кавказа Российская империя вела переписку с правителями и Северного, и Южного Кавказа на русском языке. Так, Петр I, знавший о широком распространении на Кавказе тюркского языка, посредством переводчиков вел переписку с местными правителями на русском языке. Обращение к местному населению, составленное накануне его похода и известное под названием «Манифест», также было составлено на русском языке.
Екатерина II, возобновившая кавказскую политику в конце XVIII века, также приказала составить Манифест к местному населению на тюркском языке.
Аналогичное положение мы наблюдаем в русско-кавказской переписке XIX века. Вышесказанное подтверждается и многочисленными документами, хранящимися в архивах Азербайджана, Грузии и России.
Ключевые слова: Кавказ, Тюркский язык, Российская империя, Манифест
Asya ile Avrupa arasında köprü rolünü oynayan Kafkasya, kadim zamanlardan bu yana çeşitli halkların birbiriyle ilişki kurduğu bir yer olmuştur. Bu ilişkilerin kurulmasında ise türkçenin muazzam rolu vardı.
Kafkasya bölgesinde yaşayan halklar arasında sayı itibariyle en fazla olanı Türk halklarıdır.
Türkçe ortaçağlardan başlayarak, Kafkasya halkları arasında iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçenin Kuzey Kafkasya’da da yayılmasında Azerbaycan’ın özel rolü bulunmaktadır. Türkçenin geniş bir alana yayılması, özellikle Azerbaycan’ın komşuluğunda yaşayan ve bu ülkeyle geniş ekonomik ve siyasi ilişkileri bulunan Dağıstan halkları, Çerkezler, Çeçenler ve Osetinler arasında gözlemlenmektedir. Türkçenin Kafkasya’da geniş bir alana yayıldığı gerçeğini, XIX. yüzyılın Rus yazarları N. K. Zeydlits, P. K. Uslar, K. F. Qann, A. M. Dirr vb. de kaydetmektedirler. 1807-1808 yıllarında Kafkasya’ya seyahatte bulunan dilci-oryantalist Y. Klaprot şunları kaydetmekteydi:
“Tüm Batı Asya’da olduğu gibi, Türk (Tatar) dili Kafkasya’nın tamamında geniş bir alana yayılmıştır. Bu dili Çerkezler ve Osetinlerle birlikte Çeçenler ve Lezgiler de anlamaktadırlar.”
Bu gerçeği, XVIII. yüzyılın başlarından Kafkasya politikasını etkinleştiren Rusya İmparatorluğu da dikkate almaktaydı.Rusya İmparatorluğunun Kafkasya’yı işgali zamanı imparator hükümetinin Kuzey ve Güney Kafkasya hükümdarları ile olan yazışmalarının Türkçe yapılması bir rastlantı değildir. İşte Türkçenin Kafkasya’da geniş yayıldığını bilen Rusya İmpatatoru I. Petro, seferi arifesinde bazı yerli idarecilere gönderdiği mektupları ve yerli halka yaptığı “Manifesto” olarak isimlendirilen müracaatı Türkçe yazdırmıştı.
XVIII. yüzyılın sonlarında Kafkasya politikasını yeniden etkinleştiren II Yekaterina da Kafkasya halklarına Manifestoyu türkçe yazdırtmıştı. Aynı durumu XIX yüzyıl Rusya-Kafkasya yazışmalarında gözlemliyoruz. Bunu günümüze kadar Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya arşivlerinde saklanılan çok sayıda dokümanlar ıspatlamaktadır.
Anahtar kelimeler: Kafkasya, Türkçe, Rusya imparatorluğu, Manifesto
TURKİC LANGUAGE AS THE LANGUAGE OF DİPLOMATİC CORRESPONDENCE BETWEEN RUSSİAN EMPİRE AND THE CAUCASUS İN THE XVIII-XIX CENTURİES
Abstract
Caucasus, which has been playing the role of a bridge between Europe and Asia since ancient times, has been a place of residence and communication for different peoples for a long time. Turkic language has played an important role in the development of these relationshıps.
The Turkic population (Azerbaijanians, Karachays, Balkars, Noqays and ets.) consist the greatest number of Caucasian habitants.
In the medieval ages, the turkic language transformed the communication language between different people of Caucasus. The fact that the Turkic language was widespread in Caucasus, has been noted by Russian authors of the XIX century as K.Zeidlits, P.K. Uslar, K.F. Ghan, A. M. Dirr and others. Russian linguist orientalist Y.Klaprot, who visited Caucasus in 1807-1808, wrote the following: "The Turkic language, as in the whole of Western Asia, is widely understood as by the Circassians and the Ossetians and Chechens and Lezghins . "
This circumstance drew attention of the Russian Empire,which was intensified by its Caucasian policy in the beginning of the XVIII century. So, on the eve of the campaign in Caucasus, russian emperor Peter the First, who had information about wide dessimination of the Turkic language among the caucasian population, wrote and sent them letters and proclamation titled "Manifesto" in Turkic. The other russian empress Yekaterina the Second, also prepared the “Manifesto” for the caucasian people in Turkic at the end of the XVIII century. We also can observe a similar situation in the XIX century. This fact is proved by materials of archives of Azerbaijan, Georgia and Russia.
Key words: Caucasus, Turkic language, Russian Empire, Manifesto
TЮРКСКИЙ ЯЗЫК КАК ЯЗЫК ДИПЛОМАТИИ В ПЕРЕПИСКЕ МЕЖДУ РОССИЙСКОЙ ИМПЕРИЕЙ И КАВКАЗОМ В XVIII-XIX ВЕКАХ
Резюме
Кавказ, играющий роль моста между Азией и Европой, испокон веков являлся местом, где различные народы вступали в контакты друг с другом. В налаживании же этих контактов огромная роль принадлежала тюркскому языку.
Самым многочисленным народом, проживающим в кавказском регионе, являются тюркские народы.
Начиная со средних веков, тюркский язык превращается в средство общения между народами Кавказа. Особая роль в распространении тюркского языка на Северном Кавказе принадлежит Азербайджану. Факт широкого распространения тюркского языка особенно явно наблюдался среди народов Дагестана, черкесов, чеченцев и осетинов, проживавших по соседству с Азербайджаном и имевших с ним широкие экономические и политические связи. О широком распространении тюркского языка на Кавказе писали и такие известные русские авторы XIX века как Н.К.Зейдлиц, П.К.Услар, К.Ф.Ган, А.М.Дирр и другие. Линвист-ориенталист Ю.Клапрот, побывавший в 1807-1808-м годах на Кавказе, отмечал следующее:
“Татарский (тюркский) язык широко распространился по всему Кавказу, как и по всей Западной Азии. Наряду с черкесами и осетинами, этот язык понимают чеченцы и лезгины.”
Это обстоятельство учитывала и Российская империя, aктивизировавшая свою кавказскую политику в XVIII веке. Неслучайно, что во время завоевания Кавказа Российская империя вела переписку с правителями и Северного, и Южного Кавказа на русском языке. Так, Петр I, знавший о широком распространении на Кавказе тюркского языка, посредством переводчиков вел переписку с местными правителями на русском языке. Обращение к местному населению, составленное накануне его похода и известное под названием «Манифест», также было составлено на русском языке.
Екатерина II, возобновившая кавказскую политику в конце XVIII века, также приказала составить Манифест к местному населению на тюркском языке.
Аналогичное положение мы наблюдаем в русско-кавказской переписке XIX века. Вышесказанное подтверждается и многочисленными документами, хранящимися в архивах Азербайджана, Грузии и России.
Ключевые слова: Кавказ, Тюркский язык, Российская империя, Манифест