Dilbilgisi araştırmalarında farklı bakış açıları bazı konuların öğrenimini ve öğretimini güçleşti... more Dilbilgisi araştırmalarında farklı bakış açıları bazı konuların öğrenimini ve öğretimini güçleştirmektedir. Türkçenin yapı taşlarından zarf ve edatlar da bu konulardan biridir. Sadece tanımlarından yola çıkıldığında bile bunlarla ilgili bazı çelişki ve eksiklikler göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, adı geçen kelime çeşitlerinin ilişkili oldukları birimler, bunların cümle içindeki konum ve anlamları, görevleri itibariyle benzer ve farklı yönleri incelenmiş, eksik noktalar açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır.
Türk dünyası dil ve edebiyat dergisi, Jun 15, 2017
Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of h... more Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of historical structures remained from Saltukids: among those Three Domes, Sultan Melik Masjid, Erzurum Castle Masjid, Emir Sheikh and Mehdi Abbas Tombs have not been found yet. However, Micingirt Castle Epigraph, an epigraph written in Cufic calligraphy without dots which is located on Tepsi Minaret (Clock Tower) and Ulu Mosque (Atabey Mosque) have been registered by the researchers. Afore-mentioned epigraphs were analysed within this study, the studies which were carried out were compared and the passages were reorganized according to the characteristics of connection, language and style. Besides, a phrase, which was found in
Bir eserdeki kavramlarin ortaya cikarilmasi, bu kavramlarin calisilan eser icinde kolay ve hizli ... more Bir eserdeki kavramlarin ortaya cikarilmasi, bu kavramlarin calisilan eser icinde kolay ve hizli bulunabilmesi amaciyla hazirlanan dizinler, bu ozellikleriyle bilimsel calismalarda bir cesit anahtar islevi gormektedir. Cesitli bilim dallarindaki orneklerine bakildiginda dizinlerin sahanin onceliklerine bagli olarak arastirmacinin/yazarin tercihlerini yansittigi gozlenmektedir. Ozel adlar, ekler, genel kelimeler gibi farkli ifadelerle anilan dizin cesitlerinin ortaya cikmasinin sebebi de budur. Turk dili calismalarinda kullanilan islevsel dizin-sozluk de bunlardan biridir. Ancak bu calismalarin geneline bakildiginda, islevsel dizin-sozlugun duzenlenmesi ile ilgili olarak yer almasi gereken madde baslari, alt basliklar, bunlara bagli tanitici bilgiler gibi hususlarda tam bir uyumun olmadigi dikkati cekmektedir. Mevcut durum, Turk dili calismalarindaki dizin meselesine, arastirmacilar arasinda bir uzlasma zemini olabilecek yeni bir cerceve cizmek gerekliligini ortaya koymaktadir. Islevsel dizin-sozlugun icerigi ve duzenlenisine dair birtakim kural ve tavsiyelerin gundeme getirildigi asagidaki calisma da bu ortak zemini bulmaya yoneliktir.
international journal of turkish literature culture education, 2016
Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana... more Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana getirirler. Ancak aynı başlık altında incelenseler bile sözlük anlamından çok söz dizimsel işlevleri olan ekler de vardır. "Çatı ekleri" olarak bilinen bu ekler, cümlede eyleyen değeri taşıyan ögeleri düzenler, anlama katkıda bulunur, cümle yapısını değiştirir ve bunlara bağlı olarak işlevlerine göre adlandırılır. Çatı ile ilgili terimlerin adlandırılmasında tam bir tutarlılık yoktur. Oldurganlık ve ettirgenlik de bu tutarsızlığa konu olan terimlerdendir. "Her iki terim de aynı şeyi mi ifade ediyor? Eğer öyleyse, neden iki farklı terime ihtiyaç duyulmuş? Biri diğerinin alt başlığı olabilir mi?" gibi sorular, söz konusu eklerin cümlede kazandıkları anlam ve işlevleri doğrultusunda cevaplandırılabilir. Aşağıdaki makalede, birbirlerinden farklı anlam ve işlevlerde kullanılan bu terimlerin, çatı kavramı içinde ayrı ayrı ele alınması gerektiği anlatılmaya çalışılmıştır.
Türkçede birleşik fiiller genel olarak dört şekilde incelenir: Bunlar, isim ve yardımcı fiilden o... more Türkçede birleşik fiiller genel olarak dört şekilde incelenir: Bunlar, isim ve yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller, deyim anlamı taşıyan birleşik fiiller, iki fiilin de kendi anlamlarını koruduğu birleşik fiiller ve tasvir fiilleridir. Oluş veya kılışı betimledikleri için bu adı alan tasvir fiillerinin en sık ve en yaygın kullanılanı 'bil-' tir. Eski Türkçeden itibaren her dönemde ve değişik lehçelerde, benzer ve/veya farklı biçimleriyle ortaya çıkan bu fiil, bazen aslî anlamlarıyla kullanılmış, bazen de bağlama göre değişik işlevlere, anlamlara bürünmüştür. Bunlardan yeterlik (gücü yetme), yetenek, ihtimal, rica, izin, tavsiye, yasak, zıtlığa hazırlık, inanamama, hayret ve iltifat... Türkiye Türkçesindeki işlevlerinden bazılarıdır. 'Yeterli(li)ğin olumsuzu' diye tek başlık halinde değerlendirilen veya düşünülen 'yetmezlik (kılamama), kılamama ihtimali, kılmama ihtimali' işlevleri ise, kendilerine mahsus yapıları ve anlam incelikleri sebebiyle ayrı ayrı incelenmeye değer konulardır. Aşağıdaki yazıda 'bil-' tasvir fiilinin tarihî serencâmından-genel olarak-söz edilmiş, günümüz Türkçesindeki kullanımları örnekleriyle açıklanmıştır.
Bu makalede Ahmet Caferoglu tarafindan 1948 yilinda, biri Van’da digeri Edremit’te (Van) derlenen... more Bu makalede Ahmet Caferoglu tarafindan 1948 yilinda, biri Van’da digeri Edremit’te (Van) derlenen iki masalin ses bilgisi incelemeleri yapilmistir.
Çeşitli dilbilgisi kitaplarında, terim sözlüklerinde ve bazı makalelerde yapım (üretim) ve işleti... more Çeşitli dilbilgisi kitaplarında, terim sözlüklerinde ve bazı makalelerde yapım (üretim) ve işletim (çekim) ekleri tanımlanmış, eklerin özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ancak Türkçenin ekleri sınıflandırılırken ortak bir görüşe ulaşılamamıştır. Söz gelimi “olumsuzluk eki, fiilimsi ekleri, aitlik hâli ekleri” gibi biçim birimler; bir çalışmada yapım eki, başka bir çalışmada çekim eki kategorisinde gösterilmiş veya bunlar için ayrı bir başlık teklif edilmiştir. Bu karmaşık ve ikircikli durumun ortadan kaldırılabilmesi için eklerin doğru ve eksiksiz olarak tanımlanması, betimlenmesi, kullanıldıkları bağlam içindeki işlevleri bakımından değerlendirilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki makale de bu amaç doğrultusunda, karşılaştırma yöntemiyle hazırlanmış; yapım ekleriyle ilgili tartışmalı konulara çözüm önerileri getirilerek yapım eklerini işletim eklerinden ayıran on üç ölçüt belirlenmiştir.
Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of h... more Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of historical structures remained from Saltukids: among those Three Domes, Sultan Melik Masjid, Erzurum Castle Masjid, Emir Sheikh and Mehdi Abbas Tombs have not been found yet. However, Micingirt Castle Epigraph, an epigraph written in Cufic calligraphy without dots which is located on Tepsi Minaret (Clock Tower) and Ulu Mosque (Atabey Mosque) have been registered by the researchers. Afore-mentioned epigraphs were analysed within this study, the studies which were carried out were compared and the passages were reorganized according to the characteristics of connection, language and style. Besides, a phrase, which was found in
Eski öğrencim, asistanım, yeni bölüm arkadaşım, sevgili Hasene özgeçmişimi yazmamı isteyince önce... more Eski öğrencim, asistanım, yeni bölüm arkadaşım, sevgili Hasene özgeçmişimi yazmamı isteyince önce itiraz ettim; "Sen yaz, bu kitapta benim yazım olmasın." dedimse de ikna edemedim ve yazmak zorunda kaldım. Öyleyse kuru bir özgeçmiş olmasın, kendimi anlatayım dedim, bakalım ben beni nasıl biliyorum diye yazmaya başladım. Ben, 19 Eylül 1956 tarihinde Mevlüt-Memnune Gülen'in ikinci kızları olarak Erzurum'da dünyaya gelmişim. Babam, Dünya güzellik kraliçesi Keriman Halis'ten esinlenerek adımı Keriman olarak koymuş ama nasılsa nüfusa Kerime olarak kaydedilmişim. Bu nedenle sizin Kerime olarak tanıdığınız ben, yakın çevremde Keriman adıyla bilinirim. Babam, otel işletirdi, annem ev hanımı. Ailenin ikinci çocuğuyum. Ablamla aramdaki dokuz yaş farkı, benden önce sağlıklı doğan ama salgın hastalıklar yüzünden ölen kardeşlerim yüzünden. Benden önce bile aynı adı taşıyan iki kız çocuğu kızamıktan ölmüş, yani ben üçüncü Keriman olarak doğmuşum. Çocukları yaşamayan Gülen ailesi, çareyi adaklarda, kurbanlarda, türbelerde aramış. Daha dokuz aylıkken annem, babam ve ablamla İstanbul, Ankara gezilerinin ardından soluğu Konya'da Mevlana'da almışız. Kurban kesilmiş, annem bir oğlu olursa yedi yaşında gelip kurban keseceklerini adamış. Benden sonra doğanlar yaşamış, kurbanlar kesilmiş… Dört kız, iki oğlan olarak altı kişilik ailede mutlu mesut yaşamaya başlamışız. Çok güzel bir çocukluk geçirdim. Okul dışındaki bütün zamanımız sokaklarda oyun oynayarak geçerdi. Yakan top, istop, ip atlama, köşe kapmaca, en çok da hırsız-polis. Ben polis olurdum, kimsenin çocuk sesinden rahatsız olmadığı günlerdi… Sokak sokak koştururduk. Gürpınar Sinemasının yanındaki evimiz, yaratıcılığımızı geliştirmişti. Gazeteleri sıkıştırıp paket yapar, sokağa bırakır, saklandığımız yerden sinemadan çıkanların ne yapacağını gözlerdik. Kimi paketimize tekme atar, moralimizi yerle bir eder, kimi eline alır, içinden ne çıkacak diye hem gider hem açardı. O zaman keyfimize diyecek yoktu, adamın peşine takılır, büyük bir mutlulukla sonunu görmek isterdik. Sokağa çadır kurar, annelerimizden gördüklerimizi yapardık. Erzurumlu kadınlar bahar (yaz) geldi mi halı yıkar, döşekleri boşaltır, yün yıkar, yün çırpar, bir ay süren temizliklere girişirdi. Sokaklar yünden geçilmezdi. Çocuklar da oyuncak halılarını, bebeğin yün yatağını yıkayacak tabii… Her gün, üç öğün yemek saatlerinin dışında oyunla geçen koca yaz tatilleri… Bütün sokaklar bizimdi. Ta ki hava kararıp eve dönünceye kadar… Yemeğin ardından hemen uyurduk. Oturacak mecal mi vardı? Zaten televizyonun olmadığı, tek eğlencemizin radyo olduğu, arkası yarınların, özellikle radyo tiyatrolarının ailece
International Journal Of Turkish Literature Culture Education, 2016
Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana... more Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana getirirler. Ancak aynı başlık altında incelenseler bile sözlük anlamından çok söz dizimsel işlevleri olan ekler de vardır. "Çatı ekleri" olarak bilinen bu ekler, cümlede eyleyen değeri taşıyan ögeleri düzenler, anlama katkıda bulunur, cümle yapısını değiştirir ve bunlara bağlı olarak işlevlerine göre adlandırılır. Çatı ile ilgili terimlerin adlandırılmasında tam bir tutarlılık yoktur. Oldurganlık ve ettirgenlik de bu tutarsızlığa konu olan terimlerdendir. "Her iki terim de aynı şeyi mi ifade ediyor? Eğer öyleyse, neden iki farklı terime ihtiyaç duyulmuş? Biri diğerinin alt başlığı olabilir mi?" gibi sorular, söz konusu eklerin cümlede kazandıkları anlam ve işlevleri doğrultusunda cevaplandırılabilir. Aşağıdaki makalede, birbirlerinden farklı anlam ve işlevlerde kullanılan bu terimlerin, çatı kavramı içinde ayrı ayrı ele alınması gerektiği anlatılmaya çalışılmıştır.
Bilgiye ulaşmanın, iletişim kurmanın, öğrenmenin ve kendini geliştirmenin en etkin yollarından bi... more Bilgiye ulaşmanın, iletişim kurmanın, öğrenmenin ve kendini geliştirmenin en etkin yollarından biri olan okuma; yazıları görme ve seslendirmenin ötesinde anlama, yorumlama, eleştirme ve değerlendirmeyi de içeren üst düzey bir beceridir (Sever, 2015, s. 13; Cemiloğlu, 2004, s. 164). Geniş anlamıyla okuma; "yazıları görme, algılama, düşünme, anlama, ilişkilendirme, eleştirme, zihinde yapılandırma gibi göz ve beynin çeşitli işlevlerinden oluşan karmaşık bir süreç" olarak tanımlamaktadır (Güneş, 2017, s. 40). Zihinsel çıkarımın ön planda olduğu anlamsal bir faaliyet olan okumanın amacı, metinde yazarın vermek istediği iletiyi anlamaktır. Okuma, yazılı/görsel bir metnin şifresini çözmek ve onu yorumlamak demektir. Anlamın çözülmesi; kelimelerin gerçek anlamı dışındaki anlamlarının keşfedilmesi ve metnin yeniden yorumlanmasıyla mümkün olmaktadır (Günay, 2001, s. 9-11). Oldukça karmaşık ve üst düzey bir beceri olan okuduğunu anlama, ön bilgi ve deneyimlerle metinde verilmek istenen iletiyi çözerek bunlara anlam yüklemek ve metinden öğrenilenleri sentezleyerek yeni fikirlere ulaşmaktır (Akyol, 2019, s. 4). Sonucunda anlam gerçekleşmeyen okumalar, sadece seslendirme düzeyinde kalmaktadır (Yılmaz, 2014, s. 77).
Muhammed Yakûb-ı Çîngî tarafından 17. yüzyılın ikinci yarısında hazırlanmış olan Kélür-nâme (Zebâ... more Muhammed Yakûb-ı Çîngî tarafından 17. yüzyılın ikinci yarısında hazırlanmış olan Kélür-nâme (Zebân-ı Türkî), Çağatayca-Farsça iki dilli bir gramer-sözlüktür. İsmi itibarıyla Hindistan bölgesindeki sözlükçülük geleneğinin, düzenleniş bakımından da Arap sözlükçülük geleneğinin etkisini taşıyan bu mensur sözlüğün, tespit edilebildiği kadarıyla, Londra’da (İngiltere), Taşkent’te (Özbekistan) ve Uttar Pradesh’te (Hindistan) olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır. Harekesiz yazılan Taşkent nüshası 35, bazı kelimeleri harekeli Londra nüshası 131, tamamı harekeli olan Hindistan nüshası ise 23 varaktır. Bu nüshalarda 1496’sı madde başı olmak üzere 6744 Çağatayca kelimeye yer verilmiştir. Madde başlarının 459’u fiildir. Fiiller, günümüz sözlükçülük anlayışında olduğu gibi mastar şekliyle gösterilmiştir. Taşkent nüshasında bir iki istisna dışında mastar eki -ince sıradan olanlar da dâhil- bütün fiillerde /-maḳ/ şeklindedir. Londra ve Hindistan nüshalarında da bütün fiillerdeki isim-fiil ekleri kalın sıradandır. Londra nüshasındaki fiillerin yaklaşık %80’inde ekin tonsuz biçimi kullanılmıştır. Hindistan nüshasında ise ekin sonundaki ünsüzler tonludur. Sözlükte fiillerin mastar şeklinden sonra, görülen yakın geçmiş, öğrenilen yakın geçmiş, gelecek, uzak geçmiş, şimdiki zaman çekimi; sırasıyla bunların olumsuzları; emir kipi ve olumsuzu; geniş zaman birinci çokluk çekimi ve bunun olumsuzu verilmiştir. Kélür-nâme’de fiillerin örnekleriyle gösterilmesi, sözlük elemanı olmadıkları halde ek ve edatların sözlüğe dâhil edilmesi, kelimelerin hemen yanında veya sayfa kenarlarında açıklayıcı ifadelere yer verilmesi gibi hususlar, eserin gramer niteliği kazanmasını sağlamıştır. Taşkent ve Londra’da bulunan nüshalar tematik usule (konularına göre), Hindistan nüshası ise Arap alfabesine göre düzenlenmiştir. Kelimeler, bugünkü sözlükçülük anlayışından farklı olarak, yan yana sıralanmıştır. İlk sırada Çağatay Türkçesindeki kelimeler, bunların altında da Farsça karşılıkları bulunmaktadır. Londra ile Hindistan nüshalarında kenar yazıları yoktur. Nüshalardaki bâb ve fasıl sayıları da birbirinden farklıdır. Hindistan ile Taşkent nüshalarında reddâdelerin gösterilişi ortaklık arz ederken Londra nüshasında reddâde bulunmamaktadır.
Abstract Kélür-nâme (Zebân-ı Türkî), prepared by Muhammed Yakûb-ı Çîngî in the second half of the 17th century, is a bilingual grammardictionary in Chagatai-Persian. This prose dictionary, which has the effect of the lexicography tradition in the Indian region by name, and the Arabic lexicography tradition in terms of its arrangement, has three copies, as far as can be determined, in London (England), Tashkent (Uzbekistan) and Uttar Pradesh (India). The Tashkent copy which was written without vowel point was 35, the London copy some words of which were written with vowel point was 131, the India copy all the words of which were written with vowel points was 23 folios. In these copies, 6744 Chagatai words, 1496 of which are entries, are included. 459 entries are verbs. Verbs are shown in infinitive form, as in today's lexicography. With a few exceptions in the Tashkent copy, the infinitive suffix -ince including ordinary ones -is / -maḳ / in all verbs. In London and India copies, the noun-verb suffixes in all verbs are velarized and ordinary. In 80% of the verbs in the London copy, without tone form was used. In the Indian copy, the consonants at the end of the insert are toned. After the infinitive form of the verbs in the dictionary, the perfect tense, learned recent past tense, future, distant past, present tense; their negatives respectively; imperative and negative; present tense first person plural and its negative is given. Issues such as showing verbs in Kélür-name with examples, including affixes and prepositions even though they are not dictionary elements, including explanatory statements right next to the words or on the page edges provided the work to have a grammatical quality. The copies in Tashkent and London are arranged in a thematic manner (according to their subjects) and the Indian copy is arranged in Arabic alphabet. Unlike today's understanding of lexicography, the words are listed side by side. The first place is the words in Chagatai Turkish and below them are Persian equivalents. There are no editorials in London or India copies. The numbers of sections and chapters in copies are also different. In the manuscripts in India and Tashkent, the display of words put under the pages to show the pages that follow each other is common, whereas the London copy does not have the words placed under the pages to show successive pages.
Dilbilgisi araştırmalarında farklı bakış açıları bazı konuların öğrenimini ve öğretimini güçleşti... more Dilbilgisi araştırmalarında farklı bakış açıları bazı konuların öğrenimini ve öğretimini güçleştirmektedir. Türkçenin yapı taşlarından zarf ve edatlar da bu konulardan biridir. Sadece tanımlarından yola çıkıldığında bile bunlarla ilgili bazı çelişki ve eksiklikler göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, adı geçen kelime çeşitlerinin ilişkili oldukları birimler, bunların cümle içindeki konum ve anlamları, görevleri itibariyle benzer ve farklı yönleri incelenmiş, eksik noktalar açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır.
Türk dünyası dil ve edebiyat dergisi, Jun 15, 2017
Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of h... more Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of historical structures remained from Saltukids: among those Three Domes, Sultan Melik Masjid, Erzurum Castle Masjid, Emir Sheikh and Mehdi Abbas Tombs have not been found yet. However, Micingirt Castle Epigraph, an epigraph written in Cufic calligraphy without dots which is located on Tepsi Minaret (Clock Tower) and Ulu Mosque (Atabey Mosque) have been registered by the researchers. Afore-mentioned epigraphs were analysed within this study, the studies which were carried out were compared and the passages were reorganized according to the characteristics of connection, language and style. Besides, a phrase, which was found in
Bir eserdeki kavramlarin ortaya cikarilmasi, bu kavramlarin calisilan eser icinde kolay ve hizli ... more Bir eserdeki kavramlarin ortaya cikarilmasi, bu kavramlarin calisilan eser icinde kolay ve hizli bulunabilmesi amaciyla hazirlanan dizinler, bu ozellikleriyle bilimsel calismalarda bir cesit anahtar islevi gormektedir. Cesitli bilim dallarindaki orneklerine bakildiginda dizinlerin sahanin onceliklerine bagli olarak arastirmacinin/yazarin tercihlerini yansittigi gozlenmektedir. Ozel adlar, ekler, genel kelimeler gibi farkli ifadelerle anilan dizin cesitlerinin ortaya cikmasinin sebebi de budur. Turk dili calismalarinda kullanilan islevsel dizin-sozluk de bunlardan biridir. Ancak bu calismalarin geneline bakildiginda, islevsel dizin-sozlugun duzenlenmesi ile ilgili olarak yer almasi gereken madde baslari, alt basliklar, bunlara bagli tanitici bilgiler gibi hususlarda tam bir uyumun olmadigi dikkati cekmektedir. Mevcut durum, Turk dili calismalarindaki dizin meselesine, arastirmacilar arasinda bir uzlasma zemini olabilecek yeni bir cerceve cizmek gerekliligini ortaya koymaktadir. Islevsel dizin-sozlugun icerigi ve duzenlenisine dair birtakim kural ve tavsiyelerin gundeme getirildigi asagidaki calisma da bu ortak zemini bulmaya yoneliktir.
international journal of turkish literature culture education, 2016
Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana... more Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana getirirler. Ancak aynı başlık altında incelenseler bile sözlük anlamından çok söz dizimsel işlevleri olan ekler de vardır. "Çatı ekleri" olarak bilinen bu ekler, cümlede eyleyen değeri taşıyan ögeleri düzenler, anlama katkıda bulunur, cümle yapısını değiştirir ve bunlara bağlı olarak işlevlerine göre adlandırılır. Çatı ile ilgili terimlerin adlandırılmasında tam bir tutarlılık yoktur. Oldurganlık ve ettirgenlik de bu tutarsızlığa konu olan terimlerdendir. "Her iki terim de aynı şeyi mi ifade ediyor? Eğer öyleyse, neden iki farklı terime ihtiyaç duyulmuş? Biri diğerinin alt başlığı olabilir mi?" gibi sorular, söz konusu eklerin cümlede kazandıkları anlam ve işlevleri doğrultusunda cevaplandırılabilir. Aşağıdaki makalede, birbirlerinden farklı anlam ve işlevlerde kullanılan bu terimlerin, çatı kavramı içinde ayrı ayrı ele alınması gerektiği anlatılmaya çalışılmıştır.
Türkçede birleşik fiiller genel olarak dört şekilde incelenir: Bunlar, isim ve yardımcı fiilden o... more Türkçede birleşik fiiller genel olarak dört şekilde incelenir: Bunlar, isim ve yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller, deyim anlamı taşıyan birleşik fiiller, iki fiilin de kendi anlamlarını koruduğu birleşik fiiller ve tasvir fiilleridir. Oluş veya kılışı betimledikleri için bu adı alan tasvir fiillerinin en sık ve en yaygın kullanılanı 'bil-' tir. Eski Türkçeden itibaren her dönemde ve değişik lehçelerde, benzer ve/veya farklı biçimleriyle ortaya çıkan bu fiil, bazen aslî anlamlarıyla kullanılmış, bazen de bağlama göre değişik işlevlere, anlamlara bürünmüştür. Bunlardan yeterlik (gücü yetme), yetenek, ihtimal, rica, izin, tavsiye, yasak, zıtlığa hazırlık, inanamama, hayret ve iltifat... Türkiye Türkçesindeki işlevlerinden bazılarıdır. 'Yeterli(li)ğin olumsuzu' diye tek başlık halinde değerlendirilen veya düşünülen 'yetmezlik (kılamama), kılamama ihtimali, kılmama ihtimali' işlevleri ise, kendilerine mahsus yapıları ve anlam incelikleri sebebiyle ayrı ayrı incelenmeye değer konulardır. Aşağıdaki yazıda 'bil-' tasvir fiilinin tarihî serencâmından-genel olarak-söz edilmiş, günümüz Türkçesindeki kullanımları örnekleriyle açıklanmıştır.
Bu makalede Ahmet Caferoglu tarafindan 1948 yilinda, biri Van’da digeri Edremit’te (Van) derlenen... more Bu makalede Ahmet Caferoglu tarafindan 1948 yilinda, biri Van’da digeri Edremit’te (Van) derlenen iki masalin ses bilgisi incelemeleri yapilmistir.
Çeşitli dilbilgisi kitaplarında, terim sözlüklerinde ve bazı makalelerde yapım (üretim) ve işleti... more Çeşitli dilbilgisi kitaplarında, terim sözlüklerinde ve bazı makalelerde yapım (üretim) ve işletim (çekim) ekleri tanımlanmış, eklerin özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ancak Türkçenin ekleri sınıflandırılırken ortak bir görüşe ulaşılamamıştır. Söz gelimi “olumsuzluk eki, fiilimsi ekleri, aitlik hâli ekleri” gibi biçim birimler; bir çalışmada yapım eki, başka bir çalışmada çekim eki kategorisinde gösterilmiş veya bunlar için ayrı bir başlık teklif edilmiştir. Bu karmaşık ve ikircikli durumun ortadan kaldırılabilmesi için eklerin doğru ve eksiksiz olarak tanımlanması, betimlenmesi, kullanıldıkları bağlam içindeki işlevleri bakımından değerlendirilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki makale de bu amaç doğrultusunda, karşılaştırma yöntemiyle hazırlanmış; yapım ekleriyle ilgili tartışmalı konulara çözüm önerileri getirilerek yapım eklerini işletim eklerinden ayıran on üç ölçüt belirlenmiştir.
Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of h... more Although it was one of the prominent cities of Saltukids, Erzurum, today, has limited number of historical structures remained from Saltukids: among those Three Domes, Sultan Melik Masjid, Erzurum Castle Masjid, Emir Sheikh and Mehdi Abbas Tombs have not been found yet. However, Micingirt Castle Epigraph, an epigraph written in Cufic calligraphy without dots which is located on Tepsi Minaret (Clock Tower) and Ulu Mosque (Atabey Mosque) have been registered by the researchers. Afore-mentioned epigraphs were analysed within this study, the studies which were carried out were compared and the passages were reorganized according to the characteristics of connection, language and style. Besides, a phrase, which was found in
Eski öğrencim, asistanım, yeni bölüm arkadaşım, sevgili Hasene özgeçmişimi yazmamı isteyince önce... more Eski öğrencim, asistanım, yeni bölüm arkadaşım, sevgili Hasene özgeçmişimi yazmamı isteyince önce itiraz ettim; "Sen yaz, bu kitapta benim yazım olmasın." dedimse de ikna edemedim ve yazmak zorunda kaldım. Öyleyse kuru bir özgeçmiş olmasın, kendimi anlatayım dedim, bakalım ben beni nasıl biliyorum diye yazmaya başladım. Ben, 19 Eylül 1956 tarihinde Mevlüt-Memnune Gülen'in ikinci kızları olarak Erzurum'da dünyaya gelmişim. Babam, Dünya güzellik kraliçesi Keriman Halis'ten esinlenerek adımı Keriman olarak koymuş ama nasılsa nüfusa Kerime olarak kaydedilmişim. Bu nedenle sizin Kerime olarak tanıdığınız ben, yakın çevremde Keriman adıyla bilinirim. Babam, otel işletirdi, annem ev hanımı. Ailenin ikinci çocuğuyum. Ablamla aramdaki dokuz yaş farkı, benden önce sağlıklı doğan ama salgın hastalıklar yüzünden ölen kardeşlerim yüzünden. Benden önce bile aynı adı taşıyan iki kız çocuğu kızamıktan ölmüş, yani ben üçüncü Keriman olarak doğmuşum. Çocukları yaşamayan Gülen ailesi, çareyi adaklarda, kurbanlarda, türbelerde aramış. Daha dokuz aylıkken annem, babam ve ablamla İstanbul, Ankara gezilerinin ardından soluğu Konya'da Mevlana'da almışız. Kurban kesilmiş, annem bir oğlu olursa yedi yaşında gelip kurban keseceklerini adamış. Benden sonra doğanlar yaşamış, kurbanlar kesilmiş… Dört kız, iki oğlan olarak altı kişilik ailede mutlu mesut yaşamaya başlamışız. Çok güzel bir çocukluk geçirdim. Okul dışındaki bütün zamanımız sokaklarda oyun oynayarak geçerdi. Yakan top, istop, ip atlama, köşe kapmaca, en çok da hırsız-polis. Ben polis olurdum, kimsenin çocuk sesinden rahatsız olmadığı günlerdi… Sokak sokak koştururduk. Gürpınar Sinemasının yanındaki evimiz, yaratıcılığımızı geliştirmişti. Gazeteleri sıkıştırıp paket yapar, sokağa bırakır, saklandığımız yerden sinemadan çıkanların ne yapacağını gözlerdik. Kimi paketimize tekme atar, moralimizi yerle bir eder, kimi eline alır, içinden ne çıkacak diye hem gider hem açardı. O zaman keyfimize diyecek yoktu, adamın peşine takılır, büyük bir mutlulukla sonunu görmek isterdik. Sokağa çadır kurar, annelerimizden gördüklerimizi yapardık. Erzurumlu kadınlar bahar (yaz) geldi mi halı yıkar, döşekleri boşaltır, yün yıkar, yün çırpar, bir ay süren temizliklere girişirdi. Sokaklar yünden geçilmezdi. Çocuklar da oyuncak halılarını, bebeğin yün yatağını yıkayacak tabii… Her gün, üç öğün yemek saatlerinin dışında oyunla geçen koca yaz tatilleri… Bütün sokaklar bizimdi. Ta ki hava kararıp eve dönünceye kadar… Yemeğin ardından hemen uyurduk. Oturacak mecal mi vardı? Zaten televizyonun olmadığı, tek eğlencemizin radyo olduğu, arkası yarınların, özellikle radyo tiyatrolarının ailece
International Journal Of Turkish Literature Culture Education, 2016
Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana... more Fiilden fiil yapım ekleri, diğer türetim ekleri gibi, sözlük elemanı olabilecek kelimeler meydana getirirler. Ancak aynı başlık altında incelenseler bile sözlük anlamından çok söz dizimsel işlevleri olan ekler de vardır. "Çatı ekleri" olarak bilinen bu ekler, cümlede eyleyen değeri taşıyan ögeleri düzenler, anlama katkıda bulunur, cümle yapısını değiştirir ve bunlara bağlı olarak işlevlerine göre adlandırılır. Çatı ile ilgili terimlerin adlandırılmasında tam bir tutarlılık yoktur. Oldurganlık ve ettirgenlik de bu tutarsızlığa konu olan terimlerdendir. "Her iki terim de aynı şeyi mi ifade ediyor? Eğer öyleyse, neden iki farklı terime ihtiyaç duyulmuş? Biri diğerinin alt başlığı olabilir mi?" gibi sorular, söz konusu eklerin cümlede kazandıkları anlam ve işlevleri doğrultusunda cevaplandırılabilir. Aşağıdaki makalede, birbirlerinden farklı anlam ve işlevlerde kullanılan bu terimlerin, çatı kavramı içinde ayrı ayrı ele alınması gerektiği anlatılmaya çalışılmıştır.
Bilgiye ulaşmanın, iletişim kurmanın, öğrenmenin ve kendini geliştirmenin en etkin yollarından bi... more Bilgiye ulaşmanın, iletişim kurmanın, öğrenmenin ve kendini geliştirmenin en etkin yollarından biri olan okuma; yazıları görme ve seslendirmenin ötesinde anlama, yorumlama, eleştirme ve değerlendirmeyi de içeren üst düzey bir beceridir (Sever, 2015, s. 13; Cemiloğlu, 2004, s. 164). Geniş anlamıyla okuma; "yazıları görme, algılama, düşünme, anlama, ilişkilendirme, eleştirme, zihinde yapılandırma gibi göz ve beynin çeşitli işlevlerinden oluşan karmaşık bir süreç" olarak tanımlamaktadır (Güneş, 2017, s. 40). Zihinsel çıkarımın ön planda olduğu anlamsal bir faaliyet olan okumanın amacı, metinde yazarın vermek istediği iletiyi anlamaktır. Okuma, yazılı/görsel bir metnin şifresini çözmek ve onu yorumlamak demektir. Anlamın çözülmesi; kelimelerin gerçek anlamı dışındaki anlamlarının keşfedilmesi ve metnin yeniden yorumlanmasıyla mümkün olmaktadır (Günay, 2001, s. 9-11). Oldukça karmaşık ve üst düzey bir beceri olan okuduğunu anlama, ön bilgi ve deneyimlerle metinde verilmek istenen iletiyi çözerek bunlara anlam yüklemek ve metinden öğrenilenleri sentezleyerek yeni fikirlere ulaşmaktır (Akyol, 2019, s. 4). Sonucunda anlam gerçekleşmeyen okumalar, sadece seslendirme düzeyinde kalmaktadır (Yılmaz, 2014, s. 77).
Muhammed Yakûb-ı Çîngî tarafından 17. yüzyılın ikinci yarısında hazırlanmış olan Kélür-nâme (Zebâ... more Muhammed Yakûb-ı Çîngî tarafından 17. yüzyılın ikinci yarısında hazırlanmış olan Kélür-nâme (Zebân-ı Türkî), Çağatayca-Farsça iki dilli bir gramer-sözlüktür. İsmi itibarıyla Hindistan bölgesindeki sözlükçülük geleneğinin, düzenleniş bakımından da Arap sözlükçülük geleneğinin etkisini taşıyan bu mensur sözlüğün, tespit edilebildiği kadarıyla, Londra’da (İngiltere), Taşkent’te (Özbekistan) ve Uttar Pradesh’te (Hindistan) olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır. Harekesiz yazılan Taşkent nüshası 35, bazı kelimeleri harekeli Londra nüshası 131, tamamı harekeli olan Hindistan nüshası ise 23 varaktır. Bu nüshalarda 1496’sı madde başı olmak üzere 6744 Çağatayca kelimeye yer verilmiştir. Madde başlarının 459’u fiildir. Fiiller, günümüz sözlükçülük anlayışında olduğu gibi mastar şekliyle gösterilmiştir. Taşkent nüshasında bir iki istisna dışında mastar eki -ince sıradan olanlar da dâhil- bütün fiillerde /-maḳ/ şeklindedir. Londra ve Hindistan nüshalarında da bütün fiillerdeki isim-fiil ekleri kalın sıradandır. Londra nüshasındaki fiillerin yaklaşık %80’inde ekin tonsuz biçimi kullanılmıştır. Hindistan nüshasında ise ekin sonundaki ünsüzler tonludur. Sözlükte fiillerin mastar şeklinden sonra, görülen yakın geçmiş, öğrenilen yakın geçmiş, gelecek, uzak geçmiş, şimdiki zaman çekimi; sırasıyla bunların olumsuzları; emir kipi ve olumsuzu; geniş zaman birinci çokluk çekimi ve bunun olumsuzu verilmiştir. Kélür-nâme’de fiillerin örnekleriyle gösterilmesi, sözlük elemanı olmadıkları halde ek ve edatların sözlüğe dâhil edilmesi, kelimelerin hemen yanında veya sayfa kenarlarında açıklayıcı ifadelere yer verilmesi gibi hususlar, eserin gramer niteliği kazanmasını sağlamıştır. Taşkent ve Londra’da bulunan nüshalar tematik usule (konularına göre), Hindistan nüshası ise Arap alfabesine göre düzenlenmiştir. Kelimeler, bugünkü sözlükçülük anlayışından farklı olarak, yan yana sıralanmıştır. İlk sırada Çağatay Türkçesindeki kelimeler, bunların altında da Farsça karşılıkları bulunmaktadır. Londra ile Hindistan nüshalarında kenar yazıları yoktur. Nüshalardaki bâb ve fasıl sayıları da birbirinden farklıdır. Hindistan ile Taşkent nüshalarında reddâdelerin gösterilişi ortaklık arz ederken Londra nüshasında reddâde bulunmamaktadır.
Abstract Kélür-nâme (Zebân-ı Türkî), prepared by Muhammed Yakûb-ı Çîngî in the second half of the 17th century, is a bilingual grammardictionary in Chagatai-Persian. This prose dictionary, which has the effect of the lexicography tradition in the Indian region by name, and the Arabic lexicography tradition in terms of its arrangement, has three copies, as far as can be determined, in London (England), Tashkent (Uzbekistan) and Uttar Pradesh (India). The Tashkent copy which was written without vowel point was 35, the London copy some words of which were written with vowel point was 131, the India copy all the words of which were written with vowel points was 23 folios. In these copies, 6744 Chagatai words, 1496 of which are entries, are included. 459 entries are verbs. Verbs are shown in infinitive form, as in today's lexicography. With a few exceptions in the Tashkent copy, the infinitive suffix -ince including ordinary ones -is / -maḳ / in all verbs. In London and India copies, the noun-verb suffixes in all verbs are velarized and ordinary. In 80% of the verbs in the London copy, without tone form was used. In the Indian copy, the consonants at the end of the insert are toned. After the infinitive form of the verbs in the dictionary, the perfect tense, learned recent past tense, future, distant past, present tense; their negatives respectively; imperative and negative; present tense first person plural and its negative is given. Issues such as showing verbs in Kélür-name with examples, including affixes and prepositions even though they are not dictionary elements, including explanatory statements right next to the words or on the page edges provided the work to have a grammatical quality. The copies in Tashkent and London are arranged in a thematic manner (according to their subjects) and the Indian copy is arranged in Arabic alphabet. Unlike today's understanding of lexicography, the words are listed side by side. The first place is the words in Chagatai Turkish and below them are Persian equivalents. There are no editorials in London or India copies. The numbers of sections and chapters in copies are also different. In the manuscripts in India and Tashkent, the display of words put under the pages to show the pages that follow each other is common, whereas the London copy does not have the words placed under the pages to show successive pages.
Uploads
Papers by Funda Kara
yazılan Taşkent nüshası 35, bazı kelimeleri harekeli Londra nüshası 131,
tamamı harekeli olan Hindistan nüshası ise 23 varaktır. Bu nüshalarda
1496’sı madde başı olmak üzere 6744 Çağatayca kelimeye yer verilmiştir.
Madde başlarının 459’u fiildir. Fiiller, günümüz sözlükçülük anlayışında
olduğu gibi mastar şekliyle gösterilmiştir. Taşkent nüshasında bir iki istisna dışında mastar eki -ince sıradan olanlar da dâhil- bütün fiillerde /-maḳ/ şeklindedir. Londra ve Hindistan nüshalarında da bütün fiillerdeki isim-fiil ekleri kalın sıradandır. Londra nüshasındaki fiillerin yaklaşık %80’inde ekin tonsuz biçimi kullanılmıştır. Hindistan nüshasında ise ekin sonundaki ünsüzler tonludur. Sözlükte fiillerin mastar şeklinden sonra, görülen yakın geçmiş, öğrenilen yakın geçmiş, gelecek, uzak geçmiş, şimdiki zaman çekimi; sırasıyla bunların olumsuzları; emir kipi ve olumsuzu; geniş zaman birinci çokluk çekimi ve bunun olumsuzu verilmiştir. Kélür-nâme’de fiillerin örnekleriyle gösterilmesi, sözlük elemanı olmadıkları halde ek ve edatların sözlüğe dâhil edilmesi, kelimelerin hemen yanında veya sayfa kenarlarında açıklayıcı ifadelere yer verilmesi gibi hususlar, eserin gramer niteliği kazanmasını sağlamıştır. Taşkent ve Londra’da bulunan nüshalar tematik usule (konularına göre), Hindistan nüshası ise Arap alfabesine göre düzenlenmiştir.
Kelimeler, bugünkü sözlükçülük anlayışından farklı olarak, yan yana
sıralanmıştır. İlk sırada Çağatay Türkçesindeki kelimeler, bunların altında
da Farsça karşılıkları bulunmaktadır. Londra ile Hindistan nüshalarında
kenar yazıları yoktur.
Nüshalardaki bâb ve fasıl sayıları da birbirinden farklıdır.
Hindistan ile Taşkent nüshalarında reddâdelerin gösterilişi ortaklık arz ederken Londra nüshasında reddâde bulunmamaktadır.
Abstract
Kélür-nâme (Zebân-ı Türkî), prepared by Muhammed Yakûb-ı Çîngî in the second half of the 17th century, is a bilingual grammardictionary in Chagatai-Persian. This prose dictionary, which has the effect of the lexicography tradition in the Indian region by name, and the Arabic lexicography tradition in terms of its arrangement, has three copies, as far as can be determined, in London (England), Tashkent (Uzbekistan) and Uttar Pradesh (India). The Tashkent copy which was written without vowel point was 35, the London copy some words of which were written with vowel point was 131, the India copy all the words of which were written with vowel points was 23 folios. In these copies, 6744 Chagatai words, 1496 of which are entries, are included. 459 entries are verbs. Verbs are shown in infinitive form, as in today's lexicography. With a few exceptions in the Tashkent copy, the infinitive suffix -ince including ordinary ones -is / -maḳ / in all verbs. In London and India copies, the noun-verb suffixes in all verbs are velarized and ordinary. In 80% of the verbs in the London copy, without tone form was used. In the Indian copy, the consonants at the end of the insert are toned. After the infinitive form of the verbs in the dictionary, the perfect tense, learned recent past tense, future, distant past, present tense; their negatives respectively; imperative and negative; present tense first person plural and its negative is given.
Issues such as showing verbs in Kélür-name with examples, including affixes and prepositions even though they are not dictionary elements, including explanatory statements right next to the words or on the page edges provided the work to have a grammatical quality.
The copies in Tashkent and London are arranged in a thematic
manner (according to their subjects) and the Indian copy is arranged in
Arabic alphabet. Unlike today's understanding of lexicography, the words
are listed side by side. The first place is the words in Chagatai Turkish and below them are Persian equivalents. There are no editorials in London or India copies.
The numbers of sections and chapters in copies are also different.
In the manuscripts in India and Tashkent, the display of words put under the pages to show the pages that follow each other is common, whereas the London copy does not have the words placed under the pages to show successive pages.
yazılan Taşkent nüshası 35, bazı kelimeleri harekeli Londra nüshası 131,
tamamı harekeli olan Hindistan nüshası ise 23 varaktır. Bu nüshalarda
1496’sı madde başı olmak üzere 6744 Çağatayca kelimeye yer verilmiştir.
Madde başlarının 459’u fiildir. Fiiller, günümüz sözlükçülük anlayışında
olduğu gibi mastar şekliyle gösterilmiştir. Taşkent nüshasında bir iki istisna dışında mastar eki -ince sıradan olanlar da dâhil- bütün fiillerde /-maḳ/ şeklindedir. Londra ve Hindistan nüshalarında da bütün fiillerdeki isim-fiil ekleri kalın sıradandır. Londra nüshasındaki fiillerin yaklaşık %80’inde ekin tonsuz biçimi kullanılmıştır. Hindistan nüshasında ise ekin sonundaki ünsüzler tonludur. Sözlükte fiillerin mastar şeklinden sonra, görülen yakın geçmiş, öğrenilen yakın geçmiş, gelecek, uzak geçmiş, şimdiki zaman çekimi; sırasıyla bunların olumsuzları; emir kipi ve olumsuzu; geniş zaman birinci çokluk çekimi ve bunun olumsuzu verilmiştir. Kélür-nâme’de fiillerin örnekleriyle gösterilmesi, sözlük elemanı olmadıkları halde ek ve edatların sözlüğe dâhil edilmesi, kelimelerin hemen yanında veya sayfa kenarlarında açıklayıcı ifadelere yer verilmesi gibi hususlar, eserin gramer niteliği kazanmasını sağlamıştır. Taşkent ve Londra’da bulunan nüshalar tematik usule (konularına göre), Hindistan nüshası ise Arap alfabesine göre düzenlenmiştir.
Kelimeler, bugünkü sözlükçülük anlayışından farklı olarak, yan yana
sıralanmıştır. İlk sırada Çağatay Türkçesindeki kelimeler, bunların altında
da Farsça karşılıkları bulunmaktadır. Londra ile Hindistan nüshalarında
kenar yazıları yoktur.
Nüshalardaki bâb ve fasıl sayıları da birbirinden farklıdır.
Hindistan ile Taşkent nüshalarında reddâdelerin gösterilişi ortaklık arz ederken Londra nüshasında reddâde bulunmamaktadır.
Abstract
Kélür-nâme (Zebân-ı Türkî), prepared by Muhammed Yakûb-ı Çîngî in the second half of the 17th century, is a bilingual grammardictionary in Chagatai-Persian. This prose dictionary, which has the effect of the lexicography tradition in the Indian region by name, and the Arabic lexicography tradition in terms of its arrangement, has three copies, as far as can be determined, in London (England), Tashkent (Uzbekistan) and Uttar Pradesh (India). The Tashkent copy which was written without vowel point was 35, the London copy some words of which were written with vowel point was 131, the India copy all the words of which were written with vowel points was 23 folios. In these copies, 6744 Chagatai words, 1496 of which are entries, are included. 459 entries are verbs. Verbs are shown in infinitive form, as in today's lexicography. With a few exceptions in the Tashkent copy, the infinitive suffix -ince including ordinary ones -is / -maḳ / in all verbs. In London and India copies, the noun-verb suffixes in all verbs are velarized and ordinary. In 80% of the verbs in the London copy, without tone form was used. In the Indian copy, the consonants at the end of the insert are toned. After the infinitive form of the verbs in the dictionary, the perfect tense, learned recent past tense, future, distant past, present tense; their negatives respectively; imperative and negative; present tense first person plural and its negative is given.
Issues such as showing verbs in Kélür-name with examples, including affixes and prepositions even though they are not dictionary elements, including explanatory statements right next to the words or on the page edges provided the work to have a grammatical quality.
The copies in Tashkent and London are arranged in a thematic
manner (according to their subjects) and the Indian copy is arranged in
Arabic alphabet. Unlike today's understanding of lexicography, the words
are listed side by side. The first place is the words in Chagatai Turkish and below them are Persian equivalents. There are no editorials in London or India copies.
The numbers of sections and chapters in copies are also different.
In the manuscripts in India and Tashkent, the display of words put under the pages to show the pages that follow each other is common, whereas the London copy does not have the words placed under the pages to show successive pages.