Հոգեբանական զենքը ժամանակակից աշխարհում1 Սամվել Խուդոյան Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ Հոգեբանական զենքեր... more Հոգեբանական զենքը ժամանակակից աշխարհում1 Սամվել Խուդոյան Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ Հոգեբանական զենքերի համար կիրառվում են տարբեր անվանումներ՝ «Հոգեբանական զենք», «ոչ-լետալ զենք», «Փսի-զենք», «հոգետրոն զենք» (հեռավորությունից մարդու հոգեկան ոլորտի վրա ազդելու միջոցները), «հոգետրոպ զենք»(քիմիական նյութերով հակառակորդի վրա ազդեցությունը): Դրանց ստեղծման ուղղությամբ շուրջ 60-70 տարի է բազմակողմանի հետազոտություններ են կատարվում: Ըստ որում, այդ հետազոտությունների վրա ռազմական գերատեսչություններն ահռելի գումարներ են ծախսում: Օրինակ, ԱՄՆ-ն, ըստ պաշտոնական տվյալների, հատկացնում է 16 միլիարդ դոլար, սակայն ըստ ոչ պաշտոնական տվյալների՝ ռազմական բյուջեի 40%-ը [3]: Այսօր հոգեբանական զենքի մի շարք տեսակներ գոյություն ունեն: Նախ և առաջ հոգեկանի վրա ազդելու նպատակով օգտագործվում են զգայարանները` մասնավորապես լսողական և տեսողական ընկալիչները: Հայտնի է, որ մարդն ընկալունակ է 16-20000 հերց հաճախականության ալիքների տիրույթում, սակայն նյարդային համակարգն ու օրգանիզմը կարող են տեղեկատվություն ստանալ ինչպես ավել ցածր (ինֆրաձայներ), այնպես էլ ավել բարձր (ուլտրաձայներ) հաճախականություն ունեցող ձայներից: Հետևաբար, նշված հաճախականության ձայները կարող են օգտագործվել հոգեբանական ազդեցության նպատակով: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ինֆրա և ուլտրաձայները որոշակի ներգործություն ունեն մարդու հոգեկան և ֆիզիկական առողջության վրա. դրանք կարող են առաջ բերել հուզական խանգարումներ, հոգնածություն, գլխացավեր, 1 1 Հոդվածը գրելիս հիմնվել ենք 1994-ին «Հոգի» հոգեբանական տարեգրքում տպագրված մեր (Ս.Ս. Ումրշատյան կեղծանվամբ) «Հոգեբանական զենք. առասպել, թե իրականություն» հոդվածի նյութի վրա՝ էապես խմբագրելով և լրացնելով այն:
АННОТАЦИЯ Психологии развития имеет не одну, а несколько предметов исследования. Автор выделяет с... more АННОТАЦИЯ Психологии развития имеет не одну, а несколько предметов исследования. Автор выделяет следующие: а/ закономерное психическое развитие личности, изучающая общие закономерности развития личности, б/ индивидуальное, незакономерное психическое развитие личности, в/ развитие психических подструктур личности, г/ психологические особенности разных возрастных групп. В соответствии с предметами необходимо перестраивать психологию развития на следующие разделы или субдисциплины: а/ психология развития личности, с двумя разделами-закономерные и незакономерные формы развития, б/ психическое развитие, со следующими разделами-развитие ощущений, восприятия, мышления, мотивационной системы, характера и т.д. в/ Возрастная психология, изучающая психологические особенности разных возрастных групп-психология детского, подросткового, зрелого, позднего возрастов. Ключевые слова: психология развития, предметы исследования дисциплины, закономерное и незакономерное развитие личности, возрастная психология, психическое развитие. Как у нас, так и за рубежом современная психология развития представляется в учебниках в основном двумя разделами: общие вопросы развития и психологические характеристики разных возрастных групп. В литературе дисциплина именуется как «Психическое развития», «Психология развития», «Развитие личности», «Возрастная психология». При этом эти понятия не имеют четких границ, иногда применяются в качестве синонимов. Еще в 80-е годы прошлого столетия В.А. Петровский и А.В. Петровский критиковали синонимичное употребление этих понятий [3], однако авторы не рассматривали эту проблему с позиции разных, самостоятельных предметов исследования психологии развития.
Психология развития, как отрасль психологии, имеет два основных направления или предмета исследов... more Психология развития, как отрасль психологии, имеет два основных направления или предмета исследований – нормативное, закономерное онтогенетическое развитие и незакономерное, ненормативное, вариативное развитие. Следовательно, правомерно разделить психологию развития на два основных раздела – нормативное психическое развитие и вариативное психическое развитие.
Самвел Худоян
Зав. кафедрой Развития и прикладной пасихологии АГПУ им. Х. Абовяна, доктор психол.... more Самвел Худоян Зав. кафедрой Развития и прикладной пасихологии АГПУ им. Х. Абовяна, доктор психол.наук, доцент Зорак Хачатрян Соискатель кафедры психологии Гюмрийского государственного педагогического института имени М. Налбандяна Особенности потребности в самостоятельности в юношеском возрасте, ее фрустрация и кризис юношеского возраста В статье описываются особенности потребности в самостоятельности в разных возрастных группах и в частности в юношеском возрасте, анализируются сферы самостоятельноасти, фрустрация потребности в самостоятельности и ее роль в кризисе юношеского возраста. Samvel Khudoyan Head of the chair of Development and applied psychology at ASPU after Kh. Abovyan, doctor of psychological sciences, associate professor.
Zorak Khachatryan Post-graduate student at chair of psychology Gyumri state pedagogical institute after M. Nalbandyan The need for independence in different age groups, particularly in young adults, is described in the article. Also the spheres of independence, the frustration of need for independence and its role in developmental crisis of young adults are analyzed.
О МЕТОДИЧЕСКИХ ВОПРОСАХ ИССЛЕДОВАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПРОБЛЕМАТИКИ ЛИЧНОСТИ
САМВЕЛ ХУДО... more О МЕТОДИЧЕСКИХ ВОПРОСАХ ИССЛЕДОВАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПРОБЛЕМАТИКИ ЛИЧНОСТИ САМВЕЛ ХУДОЯН Кафедра Развития и прикладной психологии АГПУ им. Х. Абовяна, Ереван, Армения
В статье обсуждаются возможность создания систему психологической проблематики личности, а также методические вопросы ее исследования и обучения в рамках курсов «Психотерапия» и «Психологическая консультирование». Предлагается классификационная система психологических проблем личности.
THE METHODOLOGICAL ISSUES OF INVESTIGATING AND TEACHING OF PERSONALITY’S PSYCHOLOGICAL PROBLEMATICS SAMVEL KHUDOYAN Department of Development and Applied Psychology of the ASPU after KH. Abovyan
The possibility of classification of personality’s psychological problems, as well as methodological questions of investigation and teaching of that system within the framework of “Psychotherapy” and “Psychological consultation” courses are discussed in the article. The classification system of psychological problems of the personality is offered by the author.
Իտալացի գիտնական Ռոնբերտո Ասաջիոլին ծնվել է 1888 թ. Վենետիկում: Ստանալով բժշկա¬կան կրթություն՝ նա... more Իտալացի գիտնական Ռոնբերտո Ասաջիոլին ծնվել է 1888 թ. Վենետիկում: Ստանալով բժշկա¬կան կրթություն՝ նա սկսում է խորանալ հոգեվերլուծության մեջ, սակայն շուտով հրաժարվում է այս ուղղությունից՝ գնա¬հատելով այն որպես միակողմանի: 1910 թ. Ասաջիոլին սկսում է զարգացնել հոգեսինթեզի տեսությունը, որի մեջ ոչ միայն նոր տեսանկյունից են դիտարկվում մի շարք հոգեախտաբանական իրողություն¬ներ, այլե առաջարկվում է ինչպես բուժա¬կան, այնպես էլ մարդու հոգևոր զարգաց¬մանն ուղղված մի համակարգ, որն այսօր լայն տարածում է գտել ամբողջ աշխար¬հում:
Անգլերենից թարգմանել է Ս. Խուդոյանը, սակայն այլ ազգանուն է գրվել, որպեսզի ազգանունը հաճախակի չոգտ... more Անգլերենից թարգմանել է Ս. Խուդոյանը, սակայն այլ ազգանուն է գրվել, որպեսզի ազգանունը հաճախակի չոգտագործվի: Սա էքզիստենցիալ թերապիայի իմ իմացած ամենահամառոտ, պարզ և բովանդակալից նկարագրություններից մեկն է:
Представлена авторская методика психотерапевтической работы с пациентами с игровой зависимостью. ... more Представлена авторская методика психотерапевтической работы с пациентами с игровой зависимостью. Методика основывается на предположении, что также как осмысление деятельности мотивирует субъекта к ее осуществлению, так и лишение смысла нежелательной деятельности (в данном случае игромании) поспособствует ее преодолению.
The author's method of gambling addiction therapy is represented. The method is based on the assumption that as well as the understanding of the meaning of an activity motivates the person to its realization, the understanding of lack of the meaning in an unwanted behavior (in this case, gambling) will contribute to overcome it.
Հանրամատչելի հոդված-հարցազրույց է, որը ժամանակին մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել և բարձր է գնահատ... more Հանրամատչելի հոդված-հարցազրույց է, որը ժամանակին մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել և բարձր է գնահատվել մասնագետների կողմից որպես հոգեթերապևտիկ ազդեցություն ունեցող հոդված: Գրել և հարցազրույցները ինքս եմ վերցրել Կոնստանտին Դանիելյանից և իմ պացիենտներից մեկից, սակայն այլ մարդու անուն եմ գրել, քանի որ Հոգի տարեգրքում իմ անվամբ արդեն տպվելու էին մի շարք հոդվածներ:
Ներկայացված է մարդկանց հոգեբանական տիպերը հոդվածից հատված, որտեղ ներկայացվում է Ս. Խուդոյանի կողմ... more Ներկայացված է մարդկանց հոգեբանական տիպերը հոդվածից հատված, որտեղ ներկայացվում է Ս. Խուդոյանի կողմից մշակված մարդկանց ֆունկցիոնալ տիպաբանությունը Հոգի, հոգեբանական տարեգիրք, հ.2, էջ 54-56
В статье рассматривается проблема индивидуального, незакономерного, то есть не обуслов-
ленного в... more В статье рассматривается проблема индивидуального, незакономерного, то есть не обуслов- ленного возрастными закономерностями, развития личности. Анализируются такие понятия, как «ненормативное развитие», «личностный рост», «личностное развитие», «патологическое разви- тие личности», «прогрессивное и регрессивное развитие личности», «духовное развитие лично- сти». Дифференцируются виды, сферы индивидуального развития, факторы, определяющие этот процесс. Проводится краткий обзор исследований данной проблемы, рассматриваются разные аспекты ее изучения. Выделяются различные виды кризисов индивидуального развития лично- сти. Предлагается разделить психологию развития на два основных раздела – психологию онто- генетического, нормативного развития и ненормативного индивидуального развития личности. Ключевые слова: нормативное развитие, ненормативное развитие личности, личностный рост, личностное развитие, патологическое развитие личности, прогрессивное и регрессивное развитие личности, кризисы индивидуального развития личности, виды и сферы ненормативно- го развития.
In the article the problem of age reorganizations of self-consciousness is analyzed. A hypothesis... more In the article the problem of age reorganizations of self-consciousness is analyzed. A hypothesis, that in preschool age the child becomes aware of himself as a human being (species self-consciousness) is framed. The hypothesis is proved by the author on the base of facts of age-related psychopathological phenomena, some behavioral features of preschool children and empirical researches of crisis of age three.
The purpose of our research is to understand the psychological mechanisms of medical suggestion i... more The purpose of our research is to understand the psychological mechanisms of medical suggestion in active conscious state. The method of our research was experiment, which was done during the suggestive psychotherapeutic sessions (32 patients with different neuroses, personality problems, etc. have been studied.). On the base of these researches we conclude, that the suggestive information can be perceived in active or passive (hypnosis, alcohol intoxication, etc.) conscious states and unconsciously (for example, suggestion in sleep state). In active conscious state suggestion can be effective only when the received information corresponds to the person's determination system. Determination system is the individual way of interpreting different phenomena. In case of psychotherapeutic situation it is the way the patient interpreted the causes of his problem and its solution. We have found the following determination systems in our patients -biological (55%), social-economic (23%), psychological (18%), mystical (4%).
Հոգեբանական զենքը ժամանակակից աշխարհում1 Սամվել Խուդոյան Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ Հոգեբանական զենքեր... more Հոգեբանական զենքը ժամանակակից աշխարհում1 Սամվել Խուդոյան Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ Հոգեբանական զենքերի համար կիրառվում են տարբեր անվանումներ՝ «Հոգեբանական զենք», «ոչ-լետալ զենք», «Փսի-զենք», «հոգետրոն զենք» (հեռավորությունից մարդու հոգեկան ոլորտի վրա ազդելու միջոցները), «հոգետրոպ զենք»(քիմիական նյութերով հակառակորդի վրա ազդեցությունը): Դրանց ստեղծման ուղղությամբ շուրջ 60-70 տարի է բազմակողմանի հետազոտություններ են կատարվում: Ըստ որում, այդ հետազոտությունների վրա ռազմական գերատեսչություններն ահռելի գումարներ են ծախսում: Օրինակ, ԱՄՆ-ն, ըստ պաշտոնական տվյալների, հատկացնում է 16 միլիարդ դոլար, սակայն ըստ ոչ պաշտոնական տվյալների՝ ռազմական բյուջեի 40%-ը [3]: Այսօր հոգեբանական զենքի մի շարք տեսակներ գոյություն ունեն: Նախ և առաջ հոգեկանի վրա ազդելու նպատակով օգտագործվում են զգայարանները` մասնավորապես լսողական և տեսողական ընկալիչները: Հայտնի է, որ մարդն ընկալունակ է 16-20000 հերց հաճախականության ալիքների տիրույթում, սակայն նյարդային համակարգն ու օրգանիզմը կարող են տեղեկատվություն ստանալ ինչպես ավել ցածր (ինֆրաձայներ), այնպես էլ ավել բարձր (ուլտրաձայներ) հաճախականություն ունեցող ձայներից: Հետևաբար, նշված հաճախականության ձայները կարող են օգտագործվել հոգեբանական ազդեցության նպատակով: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ինֆրա և ուլտրաձայները որոշակի ներգործություն ունեն մարդու հոգեկան և ֆիզիկական առողջության վրա. դրանք կարող են առաջ բերել հուզական խանգարումներ, հոգնածություն, գլխացավեր, 1 1 Հոդվածը գրելիս հիմնվել ենք 1994-ին «Հոգի» հոգեբանական տարեգրքում տպագրված մեր (Ս.Ս. Ումրշատյան կեղծանվամբ) «Հոգեբանական զենք. առասպել, թե իրականություն» հոդվածի նյութի վրա՝ էապես խմբագրելով և լրացնելով այն:
АННОТАЦИЯ Психологии развития имеет не одну, а несколько предметов исследования. Автор выделяет с... more АННОТАЦИЯ Психологии развития имеет не одну, а несколько предметов исследования. Автор выделяет следующие: а/ закономерное психическое развитие личности, изучающая общие закономерности развития личности, б/ индивидуальное, незакономерное психическое развитие личности, в/ развитие психических подструктур личности, г/ психологические особенности разных возрастных групп. В соответствии с предметами необходимо перестраивать психологию развития на следующие разделы или субдисциплины: а/ психология развития личности, с двумя разделами-закономерные и незакономерные формы развития, б/ психическое развитие, со следующими разделами-развитие ощущений, восприятия, мышления, мотивационной системы, характера и т.д. в/ Возрастная психология, изучающая психологические особенности разных возрастных групп-психология детского, подросткового, зрелого, позднего возрастов. Ключевые слова: психология развития, предметы исследования дисциплины, закономерное и незакономерное развитие личности, возрастная психология, психическое развитие. Как у нас, так и за рубежом современная психология развития представляется в учебниках в основном двумя разделами: общие вопросы развития и психологические характеристики разных возрастных групп. В литературе дисциплина именуется как «Психическое развития», «Психология развития», «Развитие личности», «Возрастная психология». При этом эти понятия не имеют четких границ, иногда применяются в качестве синонимов. Еще в 80-е годы прошлого столетия В.А. Петровский и А.В. Петровский критиковали синонимичное употребление этих понятий [3], однако авторы не рассматривали эту проблему с позиции разных, самостоятельных предметов исследования психологии развития.
Психология развития, как отрасль психологии, имеет два основных направления или предмета исследов... more Психология развития, как отрасль психологии, имеет два основных направления или предмета исследований – нормативное, закономерное онтогенетическое развитие и незакономерное, ненормативное, вариативное развитие. Следовательно, правомерно разделить психологию развития на два основных раздела – нормативное психическое развитие и вариативное психическое развитие.
Самвел Худоян
Зав. кафедрой Развития и прикладной пасихологии АГПУ им. Х. Абовяна, доктор психол.... more Самвел Худоян Зав. кафедрой Развития и прикладной пасихологии АГПУ им. Х. Абовяна, доктор психол.наук, доцент Зорак Хачатрян Соискатель кафедры психологии Гюмрийского государственного педагогического института имени М. Налбандяна Особенности потребности в самостоятельности в юношеском возрасте, ее фрустрация и кризис юношеского возраста В статье описываются особенности потребности в самостоятельности в разных возрастных группах и в частности в юношеском возрасте, анализируются сферы самостоятельноасти, фрустрация потребности в самостоятельности и ее роль в кризисе юношеского возраста. Samvel Khudoyan Head of the chair of Development and applied psychology at ASPU after Kh. Abovyan, doctor of psychological sciences, associate professor.
Zorak Khachatryan Post-graduate student at chair of psychology Gyumri state pedagogical institute after M. Nalbandyan The need for independence in different age groups, particularly in young adults, is described in the article. Also the spheres of independence, the frustration of need for independence and its role in developmental crisis of young adults are analyzed.
О МЕТОДИЧЕСКИХ ВОПРОСАХ ИССЛЕДОВАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПРОБЛЕМАТИКИ ЛИЧНОСТИ
САМВЕЛ ХУДО... more О МЕТОДИЧЕСКИХ ВОПРОСАХ ИССЛЕДОВАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ ПРОБЛЕМАТИКИ ЛИЧНОСТИ САМВЕЛ ХУДОЯН Кафедра Развития и прикладной психологии АГПУ им. Х. Абовяна, Ереван, Армения
В статье обсуждаются возможность создания систему психологической проблематики личности, а также методические вопросы ее исследования и обучения в рамках курсов «Психотерапия» и «Психологическая консультирование». Предлагается классификационная система психологических проблем личности.
THE METHODOLOGICAL ISSUES OF INVESTIGATING AND TEACHING OF PERSONALITY’S PSYCHOLOGICAL PROBLEMATICS SAMVEL KHUDOYAN Department of Development and Applied Psychology of the ASPU after KH. Abovyan
The possibility of classification of personality’s psychological problems, as well as methodological questions of investigation and teaching of that system within the framework of “Psychotherapy” and “Psychological consultation” courses are discussed in the article. The classification system of psychological problems of the personality is offered by the author.
Իտալացի գիտնական Ռոնբերտո Ասաջիոլին ծնվել է 1888 թ. Վենետիկում: Ստանալով բժշկա¬կան կրթություն՝ նա... more Իտալացի գիտնական Ռոնբերտո Ասաջիոլին ծնվել է 1888 թ. Վենետիկում: Ստանալով բժշկա¬կան կրթություն՝ նա սկսում է խորանալ հոգեվերլուծության մեջ, սակայն շուտով հրաժարվում է այս ուղղությունից՝ գնա¬հատելով այն որպես միակողմանի: 1910 թ. Ասաջիոլին սկսում է զարգացնել հոգեսինթեզի տեսությունը, որի մեջ ոչ միայն նոր տեսանկյունից են դիտարկվում մի շարք հոգեախտաբանական իրողություն¬ներ, այլե առաջարկվում է ինչպես բուժա¬կան, այնպես էլ մարդու հոգևոր զարգաց¬մանն ուղղված մի համակարգ, որն այսօր լայն տարածում է գտել ամբողջ աշխար¬հում:
Անգլերենից թարգմանել է Ս. Խուդոյանը, սակայն այլ ազգանուն է գրվել, որպեսզի ազգանունը հաճախակի չոգտ... more Անգլերենից թարգմանել է Ս. Խուդոյանը, սակայն այլ ազգանուն է գրվել, որպեսզի ազգանունը հաճախակի չոգտագործվի: Սա էքզիստենցիալ թերապիայի իմ իմացած ամենահամառոտ, պարզ և բովանդակալից նկարագրություններից մեկն է:
Представлена авторская методика психотерапевтической работы с пациентами с игровой зависимостью. ... more Представлена авторская методика психотерапевтической работы с пациентами с игровой зависимостью. Методика основывается на предположении, что также как осмысление деятельности мотивирует субъекта к ее осуществлению, так и лишение смысла нежелательной деятельности (в данном случае игромании) поспособствует ее преодолению.
The author's method of gambling addiction therapy is represented. The method is based on the assumption that as well as the understanding of the meaning of an activity motivates the person to its realization, the understanding of lack of the meaning in an unwanted behavior (in this case, gambling) will contribute to overcome it.
Հանրամատչելի հոդված-հարցազրույց է, որը ժամանակին մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել և բարձր է գնահատ... more Հանրամատչելի հոդված-հարցազրույց է, որը ժամանակին մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել և բարձր է գնահատվել մասնագետների կողմից որպես հոգեթերապևտիկ ազդեցություն ունեցող հոդված: Գրել և հարցազրույցները ինքս եմ վերցրել Կոնստանտին Դանիելյանից և իմ պացիենտներից մեկից, սակայն այլ մարդու անուն եմ գրել, քանի որ Հոգի տարեգրքում իմ անվամբ արդեն տպվելու էին մի շարք հոդվածներ:
Ներկայացված է մարդկանց հոգեբանական տիպերը հոդվածից հատված, որտեղ ներկայացվում է Ս. Խուդոյանի կողմ... more Ներկայացված է մարդկանց հոգեբանական տիպերը հոդվածից հատված, որտեղ ներկայացվում է Ս. Խուդոյանի կողմից մշակված մարդկանց ֆունկցիոնալ տիպաբանությունը Հոգի, հոգեբանական տարեգիրք, հ.2, էջ 54-56
В статье рассматривается проблема индивидуального, незакономерного, то есть не обуслов-
ленного в... more В статье рассматривается проблема индивидуального, незакономерного, то есть не обуслов- ленного возрастными закономерностями, развития личности. Анализируются такие понятия, как «ненормативное развитие», «личностный рост», «личностное развитие», «патологическое разви- тие личности», «прогрессивное и регрессивное развитие личности», «духовное развитие лично- сти». Дифференцируются виды, сферы индивидуального развития, факторы, определяющие этот процесс. Проводится краткий обзор исследований данной проблемы, рассматриваются разные аспекты ее изучения. Выделяются различные виды кризисов индивидуального развития лично- сти. Предлагается разделить психологию развития на два основных раздела – психологию онто- генетического, нормативного развития и ненормативного индивидуального развития личности. Ключевые слова: нормативное развитие, ненормативное развитие личности, личностный рост, личностное развитие, патологическое развитие личности, прогрессивное и регрессивное развитие личности, кризисы индивидуального развития личности, виды и сферы ненормативно- го развития.
In the article the problem of age reorganizations of self-consciousness is analyzed. A hypothesis... more In the article the problem of age reorganizations of self-consciousness is analyzed. A hypothesis, that in preschool age the child becomes aware of himself as a human being (species self-consciousness) is framed. The hypothesis is proved by the author on the base of facts of age-related psychopathological phenomena, some behavioral features of preschool children and empirical researches of crisis of age three.
The purpose of our research is to understand the psychological mechanisms of medical suggestion i... more The purpose of our research is to understand the psychological mechanisms of medical suggestion in active conscious state. The method of our research was experiment, which was done during the suggestive psychotherapeutic sessions (32 patients with different neuroses, personality problems, etc. have been studied.). On the base of these researches we conclude, that the suggestive information can be perceived in active or passive (hypnosis, alcohol intoxication, etc.) conscious states and unconsciously (for example, suggestion in sleep state). In active conscious state suggestion can be effective only when the received information corresponds to the person's determination system. Determination system is the individual way of interpreting different phenomena. In case of psychotherapeutic situation it is the way the patient interpreted the causes of his problem and its solution. We have found the following determination systems in our patients -biological (55%), social-economic (23%), psychological (18%), mystical (4%).
21-23 ապրիլի, апреля, April 2019 «ԼԻՄՈՒՇ» հրատարակչություն Издательский дом «ЛИМУШ». Publishing h... more 21-23 ապրիլի, апреля, April 2019 «ԼԻՄՈՒՇ» հրատարակչություն Издательский дом «ЛИМУШ». Publishing house «LIMUSH» ՀՏԴ 159.9:06 ԳՄԴ 88 Հ 730 Երաշխավորված է հրատարակության Խ. Աբովյանի անվ. ՀՊՄՀ Կրթության հոգեբանության և սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի գիտական խորհրդի կողմից ԿՈՆՖԵՐԱՆՍԻ ՆՅՈՒԹԵՐԻ ԽՄԲԱԳԻՐՆԵՐ ՍԱՄՎԵԼ ԽՈՒԴՈՅԱՆ -Գլխավոր խմբագիր, Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Կիրառական հոգեբանության ամբիոնի վարիչ, ՀՀ ՏԻԳՐԱՆ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ -խմբագիր, Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Օտար լեզուների ֆակուլտետի դեկան ՍԻՐԻՆԱ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ -խմբագիր, Կիրառական հոգեբանության ամբիոն, Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ РЕДАКТОРЫ МАТЕРИАЛОВ КОНФЕРЕНЦИИ САМВЕЛ ХУДОЯН -главный редактор, заведующий кафедрой прикладной психологии АГПУ им. Х. Абовяна, Армения. ТИГРАН МИКАЕЛЯН -редактор, декан факультета иностранных языков АГПУ им. Х. Абовяна, Армения. СИРИНА АРАКЕЛЯН -редактор, преподаватель кафедры прикладной психологии, АГПУ им. Х. Абовяна, Армения. EDITORIAL TEAM SAMVEL KHUDOYAN -Հոգեբանական հիմնախնդիրներ. բնութագրերը, դասակարգման և Հ 730 ախտորոշման սկզբունքները: Միջազգային գիտաժողովի նյութեր.-Եր.: «Լիմուշ» հրատ., 2019.-476էջ: Ժողովածուի մեջ ընդգրկված են «Հոգեբանական հիմնախնդիրներ. բնութագրերը, դասակարգման և ախտորոշման սկզբունքները» միջազգային գիտաժողովի նյութերը: ՀՏԴ 159.9:06 ԳՄԴ 88 The contemporary Practical Psychology has no standard classification system of psychological problems (as DSM and ICD in Medicine), therefore, diagnosis of the respective psychological issues appears to be an utterly subjective process. Moreover, during practical psychologists' trainings, though the problem solution methods and techniques are duly outlined and even detailed, the psychological problems proper, their essence, characteristics, types are not properly stated. The purpose of this conference is looking for decent answers to such all-consuming issues in Practical Psychology addressing the respective questions: What is a psychological problem? How to define its existence or absence (i.e. a condition of mental balance and an imbalance)? Where are the boundaries between psychological and nonpsychological, particularly, psychiatric problems? What represents the solution of psychological problems? What types, levels, and forms of psychological problems do we detect? Is it possible to develop the classification system of psychological problems and what it will give to Practical Psychology? Whether it is possible to develop criteria of diagnosis of psychological problems? The conference intends also to create an international workgroup aimed at coordinating the respective activities meant for developing a classification and diagnostic system of psychological problems. ԳԻՏԱԺՈՂՈՎԻ ԳԻՏԱԿԱՆ ԿՈՄԻՏԵ ՍԱՄՎԵԼ Ս. ԽՈՒԴՈՅԱՆ -Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Կիրառական հոգեբանության ամբիոնի վարիչ, Հայաստանի Հանրապետություն ՍՐԲՈՒՀԻ Ռ. ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ -Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ ուսումնագիտական գծով պրոռեկտոր, Հայաստանի Հանրապետություն ՌՈՒԶԱՆՆԱ Հ. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ -Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Կրթության հոգեբանության և սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի դեկան, Հայաստանի Հանրապետություն ՍԱՄՎԵԼ Հ. ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ -«Արթմեդ» բժշկական վերականգնողական կենտրոնի «Սթրես» հոգեկան վերականգնման բաժնի վարիչ, Հայաստանի Հանրապետություն ԴՄԻՏՐԻ Ա. ԼԵՈՆՏԵՎ -ԱՀՀ ՏԲԴ անձի դրական հոգեբանության և մոտիվացիայի միջազգային լաբորատորիայի ղեկավար, Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան Մոսկվայի պետական համալսարանի Հոգեբանության ֆակուլտետի Անձի հոգեբանության ամբիոնի պրոֆեսոր, Ռուսաստանի Դաշնություն ՎԼԱԴԻՄԻՐ Դ. ՄԵՆԴԵԼԵՎԻՉ -Հոգեկան առողջության հետազոտությունների ինստիտուտի տնօրեն, Ռուսաստանի Դաշնություն ԴԵՎԻԴ Ջ. ԿՈՒԿ -Բերգենի համալսարանի պրոֆեսոր, Հոգեբանության և իրավունքի եվրոպական ասոցիացիայի նախկին նախագահ, Միացյալ Թագավորություն ՎԼԱԴԻՄԻՐ Ա. ՄԱԶԻԼՈՎ -Յարոսլավլի պետական մանկավարժական համալսարանի Ընդհանուր սոցիալական հոգեբանության ամբիոնի վարիչ, Ռուսաստանի Դաշնություն ՅՈԶԵՖ ԶԻՍԼԻՆ -հոգեբույժ, Կֆար Շաուլի հոգեկան առողջության կենտրոն, Իսրայել: НАУЧНЫЙ КОМИТЕТ КОНФЕРЕНЦИИ САМВЕЛ С. ХУДОЯН -(председатель научного комитета) -заведующий кафедрой прикладной психологии АГПУ им. Х.Абовяна, Армения. СРБУИ Р. ГЕВОРКЯН -проректор по учебно-научной работе АГПУ им. Х.Абовяна, Армения. РУЗАННА А. ПЕТРОСЯН -декан факультета Психологии образования и социологии АГПУ им. Х. Абовяна, Армения. САМВЕЛ Г. СУКИАСЯН -руководитель клиники реабилитации психического здоровья «Стресс» Медицинского реабилитационного центра «АртМед», Армения. ДМИТРИЙ А. ЛЕОНТЬЕВ -руководитель международной лаборатории позитивной психологии личности и мотивации Национального исследовательского университета Высшая школа экономики , профессор кафедры психологии личности факультета психологии МГУ им. М. В. Ломоносова, Россия. ВЛАДИМИР Д. МЕНДЕЛЕВИЧ -директор Института исследований проблем психического здоровья, Россия. ДЭВИД ДЖ. КУК -профессор университета Бергена, экс-президент Европейской ассоциации психологии и права, Соединенное Королевство. ВЛАДИМИР А. МАЗИЛОВ -заведующий кафедрой общей и социальной психологии Ярославского государственного педагогического университета, Россия. ЙОЗЕФ ЗИСЛИН -психиатр, центр психического здоровья Кфар Шауль, Израиль. CONFERENCE SCIENTIFIC COMMITTEE SAMVEL S. KHUDOYAN -Chair JOSEF SISLIN -Psychiatrist at Kfar Shaul Centre of Mental Health Israel. ԳԻՏԱԺՈՂՈՎԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՉԱԿԱՆ ԿՈՄԻՏԵ ՍԱՄՎԵԼ ԽՈՒԴՈՅԱՆ -Կազմակերպական կոմիտեի նախագահ, Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Կիրառական հոգեբանության ամբիոնի վարիչ, Հայաստանի Հանրապետություն ՍՐԲՈՒՀԻ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ -Կազմակերպական կոմիտեի համանախագահ, Խ.Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ ուսումնագիտական գծով պրոռեկտոր, Հայաստանի Հանրապետություն ՍԱՄՎԵԼ ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ -Կազմակերպական կոմիտեի համանախագահ, «Արթմեդ» բժշկական վերականգնողական կենտրոնի «Սթրես» հոգեկան առողջության բաժնի վարիչ, Հայաստանի Հանրապետություն ՌՈՒԶԱՆՆԱ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ -Կազմակերպական կոմիտեի համանախագահ, Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ Կրթության հոգեբանության և սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի դեկան, Հայաստանի Հանրապետություն ԿԱՄՈ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ -Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ գիտահետազոտական կենտրոնի ղեկավար, Հայաստանի Հանրապետություն ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՔՈՉԱՐՅԱՆ -Վ. Ն. Կարազինի անվան Խարկովի ազգային համալսարանի հոգեբանական խորհրդատվության և հոգեթերապիայի ամբիոնի վարիչ, Ուկրաինա: ОРГАНИЗАЦИОННЫЙ КОМИТЕТ САМВЕЛ ХУДОЯН -председатель организационного комитета, заведующий кафедрой прикладной психологии АГПУ им. Х.Абовяна, Армения. СРБУИ ГЕВОРКЯН -сопредседатель оргкомитета, проректор АГПУ им. Х.Абовяна, Армения. САМВЕЛ СУКИАСЯН -сопредседатель оргкомитета, руководитель клиники реабилитации психического здоровья «Стресс» Медицинского реабилитационного центра «АртМед», Армения. РУЗАННА ПЕТРОСЯН -сопредседатель оргкомитета, декан факультета Психологии образования и социологии АГПУ им. Х.Абовяна, Армения. КАМО ВАРТАНЯН -руководитель научно-исследовательского центра АГПУ им. Х. Абовяна, Армения. АЛЕКСАНДР КОЧАРЯН -заведующий кафедрой психологического консультирования и психотерапии Харьковского национального университета им. В. Н. Каразина, Украина.
Խուդոյան Սամվել, Դոլաթխահ Ալի Սրտանոթային հիվանդությունների առաջացմանը նպաստող հոգեբանական գործոն... more Խուդոյան Սամվել, Դոլաթխահ Ալի Սրտանոթային հիվանդությունների առաջացմանը նպաստող հոգեբանական գործոնները և դրանց հաղթահարման ուղիները.- Եր.: «Գրիգոր Տաթևացի» ՍՊԸ, 2014.- 160 էջ:
Աշխատությունը նվիրված է սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման հոգեբանական գործոնների վերլուծությանը և դրանց հաղթահարման ուղիներին: Հեղինակները հիմնավորում են այն տեսակետը, որ սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման գործում որոշակի դեր ունեն անձի նույնացումներն իր համար նշանակալի մարդկանց հետ, ովքեր նույնպես ունեցել են սրտանոթային հիվանդություններ: Նման նույնացման արդյունքում անձը մի կողմից «վերցնում է» այնպիսի հոգեկան և վարքային բնութագրեր, որոնք նպաստում են սրտանոթային հիվանդությունների առաջացմանը, մյուս կողմից ծրագրավորում է իրեն հիվանդանալու նույն հիվանդությամբ: Աշխատության մեջ ներկայացվում են սրտանոթային հիվանդների հետ հոգեբանական աշխատանքների հիմնական ոլորտները և մեթոդները: Օգտակար կլինի սրտաբաններին, հոգեթերապևտներին, սրտանոթային հիվանդություններ ունեցող անձանց, բոլոր նրանց, ում հետաքրքրում են հոգեմարմնական հիվանդությունների հոգեբանական հիմնախնդիրները:
Reviewers: S.R. Gevorgyan, doctor of psychological sciences, professor S.H. Sukiasyan, doctor of medical sciences, professor
Khudoyan Samvel, Dolatkhah Ali, Psychological factors contributing to cardiovascular diseases and ways to overcome them. Yerevan: «Grigor Tatevatsi» LLC, 2014.-160 pages.
This work is dedicated to the analysis of psychological factors which contribute to cardiovascular diseases and to the ways of overcoming them. The authors develop a theory, according to which a certain role in the occurrence of cardiovascular diseases is related to the identifications of a person with people who are significant for him and also have had cardiovascular diseases. As a result of such identification, the person on one hand «takes» such mental and behavioral characteristics that contribute to the emergence of cardiovascular diseases, and on the other, programs himself to get sick with the same disease. The book will be useful for cardiologists, psychotherapists, to people who have cardiovascular diseases and to all who might be interested in the psychological key issues of psychosomatic diseases.
Монография посвящена проблеме кризисов развития личности. Предлагается новая концепция кризисов, ... more Монография посвящена проблеме кризисов развития личности. Предлагается новая концепция кризисов, а также периодизация жизненного пути личности. Обосновывается существование разных видов кризисов развития. В работе обсуждаются также методологические вопросы эмпирического исследования кризисов, представляются результаты многолетних эмпирических исследований данной проблемы. В качестве доказательств выдвинутых в исследовании гипотез используются факты возрастной психопатологии и возрастных традиций разных народов. Книга предназначена для психологов, психиатров, педагогов; она будет интересна всем, кого интересует жизненный путь личности и ее «перекрестки».
Ձեռնարկը նվիրված է մագիստրոսական թեզի և թեկնածուական, մասամբ էլ դոկտորական ատենախոսական հետազոտու... more Ձեռնարկը նվիրված է մագիստրոսական թեզի և թեկնածուական, մասամբ էլ դոկտորական ատենախոսական հետազոտության իրականացման, ներկայացման, պաշտպանությանը նախապատրաստվելու խնդիրներին: Աշխատության մեջ քննվում են այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են՝ ատենախոսության էությունը, կառուցվածքը, ծավալը, մագիստրոսական թեզի և թեկնածուական ու դոկտորական ատենախոսությունների տարբերությունը, ղեկավարի և թեմայի ընտրությունը, հոգեբանության մեջ քանակական և որակական մեթոդների կիրառման առանձնահատկությունները, գրականության վերլուծությունը, գրագողությունը և դրա հետևանքները, վարկածի առաջադրումը, ատենախոսական տեքստի շարադրման հնարները և այլն: Ձեռնարկում քննարկվում են նաև ատենախոսական հետազոտության մեթոդաբանական հարցեր: Կարող է օգտակար լինել ուսանողությանը, հատկապես մագիստրոսներին, ինչպես նաև ասպիրանտներին, հայցորդներին, դոկտորանտներին:
С.С. Худоян
ПРИМЕНЕНИЕ ПРОБЛЕМНО-ЗАДАЧНОГО ПОДХОДА В ПСИХОТЕРАПИИ
Армянский государственный уни... more С.С. Худоян ПРИМЕНЕНИЕ ПРОБЛЕМНО-ЗАДАЧНОГО ПОДХОДА В ПСИХОТЕРАПИИ
Армянский государственный университет им. Х.Абовяна (Республика Армении, г. Ереван, Проспект Тиграна Меца, 17)
Ключевые слова: методология психотерапии, проблемно-задачный подход, психотерапевтические задачи, психологические проблемы личности, проблемы психотерапии. Резюме Статья посвящена применению проблемно - задачного подхода в психотерапии. Данный подход рассматривается как методологический принцип научного исследования и практической работы с двумя компонентами – задачным и проблемным. Согласно этому принципу психотерапевтические феномены необходимо рассматривать с точки зрения тех проблем/задач, решением которых они являются. Единицами анализа данного методологического принципа являются проблемы/задачи и их решения. С точки зрения проблемно - задачного подхода психотерапия является системой знаний и методов, направленных на диагностику и решение психологических проблем личности/групп. Эта система состоит из трех подсистем: психологических проблем личности/групп, и способов их диагностики и решения; задач (шагов) стоящих перед специалистом в процессе решения психологических проблем и способов решения этих задач; проблем или трудностей возникающих при решении психотерапевтических задач и путей их преодоления. В статье выделяются сферы применения проблемно - задачного подхода в психотерапии, а также представляются исследования, основанные на этом подходе. Сравнительно хорошо изучен задачный компонент проблемно-задачного подхода. Примерами применения этого подхода являются попытки определения общих задач психотерапии, задач терапии разных психологических проблем, планирование психотерапевтического курса, определение задач, которые должен решать пациент самостоятельно (домашние задания) и др. Проблемный компонент проблемно-задачного подхода относительно слабо изучено. Выделяются две сферы применения проблемного компонента - классификация психологических проблем личности и групп и систематизация основных проблем, возникающих в процессе психотерапии. Автор считает, что современная психотерапия нуждается в разностороннем применении проблемно-задачного подхода, в создании руководств, в которых будут представлены как классификационные системы проблем/задач, так и пути их решения.
APPLICATION OF THE PROBLEM-TASK APPROACH TO PSYCHOTHERAPY Khudoyan S.S. (Armenian State Pedagogical university after Kh. Abovyan Tigran Mets ave. 17)
Key words: methodology of psychotherapy, problem-task approach, psychotherapeutic tasks, psychological problems of personality, problems of psychotherapy.
Abstract The article is devoted to the application of the problem-task approach to psychotherapy. This approach has two components - task and problem approaches, and is considered as a methodological principle of scientific research and practical work. According to this principle, psychotherapeutic phenomena must be analyzed from the point of view of those problems / tasks, the solution of which they are. The units of analysis of this methodological principle are problems / tasks and their solutions. From the point of view of the problem-task approach, psychotherapy is a system of knowledge and methods aimed at diagnosing and solving psychological problems of an individual or group. This system consists of three subsystems: psychological problems of an individual / groups and ways of diagnosing and solving these problems; tasks (steps) facing a specialist in the process of solving psychological problems and ways of realization of these tasks; problems or difficulties arising during realization of psychotherapeutic tasks and ways to overcome them. The article highlights the areas of application of the problem-task approach in psychotherapy, and also presents the researches based on this approach. The task component of the problem-task approach has been relatively well studied. Examples of the application of this approach are attempts to determine the general tasks of psychotherapy; the tasks of treating various psychological problems; planning the psychotherapeutic course; the strategy of homework in psychotherapy, etc. The problem component of the problem-task approach has been relatively poorly studied. There are two areas of application of this approach - the classification of psychological problems of the individual/groups and the systematization of the main problems arising in the process of psychotherapy. The author believes that modern psychotherapy needs a versatile application of the problem-task approach and guidelines that will present both the classification systems of problems / tasks and the ways to solve them.
Актуальность. Предмет психологии развития почти никогда не подвергался критическому анализу, одна... more Актуальность. Предмет психологии развития почти никогда не подвергался критическому анализу, однако очевидно, что проблемы в данной сфере существуют. В частности, не вполне понятно, что изучается в психологии развития – развитие личности, психики, характеристики возрастов или все перечисленные? Для дальнейшего развития психологии развития как научной дисциплины очень важно определить основные, принципиально разные области или предметы исследования, которые так или иначе изучаются, однако хаотично, часто в рамках других отраслей психологии или даже в других науках. Цель статьи: уточнить предмет психологии развития как дисциплины. Обосновать, что психология развития имеет не одну, а несколько принципиально разных сфер и предметов исследования, в соответствие с которыми необходимо перестраивать эту дисциплину. Описание хода исследования. В статье выделяются принципиально разные области психологии развития, которые рассматриваются в качестве отдельных предметов исследования. Обосновывается, что структура современной психологии развития не соответствует предметам исследования, в результате чего некоторые сферы развития личности не выделены в качестве отдельных субдисциплин или разделов психологии развития (например, незакономерное развитие личности, развитие подструктур личности), сравнительно мало изучены и не представлены в учебниках этой дисциплины. Выводы: психология развития имеет следующие предметы исследования: закономерное и незакономерное психическое развитие человека, развитие психических подструктур личности и психологические особенности разных возрастных групп. Необходимо переструктурировать психологию развития на основе предметов исследования, выделив следующие субдисциплины: закономерное психическое развитие человека, вариативное развитие личности, психическое развитие (развитие психических подструктур личности), возрастная психология (психология возрастных групп). Ключевые слова: проблема предмета психологии развития, области исследования психологии развития, субдисциплины психологии развития, закономерное и вариативное развитие, развитие подсистем личности, психология возрастных групп.
Background. The object of developmental psychology was almost never subjected to critical analysis, but it is obvious that problems exist in this area. In particular, it is not fully understood what is being studied in developmental psychology — the development of personality, psyche, age characteristics, or all of the above? For the further development of developmental psychology as a scientific discipline, it is very important to identify the main, fundamentally different areas or subjects of research that are somehow studied, however randomly, often within other branches of psychology or even in other sciences. The Objective of this article is to clarify the subject of developmental psychology as a discipline. To substantiate that developmental psychology has not one, but several fundamentally different areas and subjects of research, in accordance with which it is necessary to reconstruct this discipline. Design. The article identifies fundamentally different areas of developmental psychology, which are considered as separate subjects of research. It is substantiated that the structure of modern developmental psychology does not correspond to the subjects of research, as a result, some areas of personality development are not identified as separate subdisciplines or sections of developmental psychology (for example, variational development of personality, development of personality substructures), are poorly studied and are not presented in textbooks of this Discipline. Conclusion. Developmental psychology has the following research subjects: normative and variational human development, the development of psychological substructures of personality and psychological characteristics of different age groups. It is necessary to restructure the developmental psychology based on the subjects of research, highlighting the following sub disciplines: the regular mental development of a person, variable personality development, mental development (development of psychological substructures of personality), age psychology (age groups psychology). Key words: The problem of the subject of developmental psychology, the fields of study of developmental psychology, sub disciplines of developmental psychology, normative and variational development, development of personality subsystems, psychology of age groups.
АННОТАЦИЯ Психологии развития имеет не одну, а несколько предметов исследования. автор выделяет с... more АННОТАЦИЯ Психологии развития имеет не одну, а несколько предметов исследования. автор выделяет следующие: а/ закономерное психическое развитие личности, изучающая общие закономерности развития личности, б/ индивидуальное, незакономерное психическое развитие личности, в/ развитие психических подструктур личности, г/ психологические особенности разных возрастных групп. В соответствии с предметами необходимо перестраивать психологию развития на следующие разделы или субдисциплины: а/ психология развития личности, с двумя разделами-закономерные и незакономерные формы развития, б/ Психическое развитие, со следующими разделами-развитие ощущений, восприятия, мышления, мотивационной системы, характера и т.д. в/ Возрастная психология, изучающая психологические особенности разных возрастных групп-психология детского, подросткового, зрелого, позднего возрастов. Ключевые слова: психология развития, предметы исследования дисциплины, закономерное и незакономерное развитие личности, возрастная психология, психическое развитие. Как у нас, так и за рубежом современная психология развития представляется в учебниках в основном двумя разделами: общие вопросы развития и психологические характеристики разных возрастных групп. В литературе дисциплина именуется как «Психическое развития», «Психология развития», «Развитие личности», «Возрастная психология». При этом эти понятия не имеют четких границ, иногда применяются в качестве синонимов. Еще в 80-е годы прошлого столетия В.А. Петровский и А.В. Петровский критиковали синонимичное употребление этих понятий [3], однако авторы не рассматривали эту проблему с позиции разных, самостоятельных предметов исследования психологии развития.
Psychological problem and its types
Khudoyan S.S.
Armenian stat... more Psychological problem and its types Khudoyan S.S. Armenian state pedagogical university after Kh. Abovyan, Armenia Abstract The essence of the psychological problems, their main characteristics, concepts related to psychological problems is analyzed in the article. Three models for the classification of psychological problems are proposed: 1) the classification of psychological problems on the basis of the form of their manifestation; 2) classification of psychological problems of different sub disciplines of psychology; 3) classification of psychological problems of personality (for practical psychology in general). The article substantiates the necessity of creating a special section in practical psychology - 'Psychological problems', which will study the phenomena of psychological problems, and construct a classification system of psychological problems.
В статье обосновывается необходимость создания классификационной системы психологических проблем.... more В статье обосновывается необходимость создания классификационной системы психологических проблем. Представляются существующие классификации психологических проблем в разных психотерапевтических направлениях. Предлагается три модели классификации психологических проблем: 1) классификация психологических проблем на основе их формальных характеристик; 2) классификация психологических проблем личности (для практической психологии в целом); 3) отраслевая классификация психологических проблем. Ключевые слова: психологическая проблема, модели классификации, классификация проблем личности, формальная классификация проблем, отраслевая классификация проблем.
В статье представлены данные литературы о гипнотерапии психогенной афонии. Анализируются два слу... more В статье представлены данные литературы о гипнотерапии психогенной афонии. Анализируются два случая психогенной афонии с разными психологическими механизмами формирования. Гипнотерапия была применена с учетом этих механизмов. Ключевые слова: психогенная афония, конверсионное расстройство, психологические механизмы, внутренний конфликт, гипнотерапия.
В статье обосновывается необходимость создания классификационной системы психологических проблем.... more В статье обосновывается необходимость создания классификационной системы психологических проблем. Представляются существующие классификации психологических проблем в разных психотерапевтических направлениях. Предлагается три модели классификации психологических проблем: 1) классификация психологических проблем на основе их формальных характеристик; 2) классификация психологических проблем личности (для практической психологии в целом); 3) отраслевая классификация психологических проблем. Ключевые слова: психологическая проблема, модели классификации, классификация проблем личности, формальная классификация проблем, отраслевая классификация проблем.
The problem approach and its role in scientific and practical psychology
S.S. Khudoyan
Armeni... more The problem approach and its role in scientific and practical psychology
S.S. Khudoyan
Armenian State Pedagogical University after KH. Abovyan, Yerevan, Armenia.
The problem approach is considered one of the most important methodological principles of scientific and practical psychology. A number of theories are presented, which are based on this approach. The linkage between the problem approach and teleonomic and functional approaches is shown. The peculiarities of application of problem approach in scientific and practical psychology are analyzed. Under the problem approach in practical psychology, an important role is assigned to the study of the problematic (system of psychological problems) of the personality. The author believes that more attention should be paid to the practical aspects of studying, teaching and applying methodological principles in both scientific and practical psychology.
Hypnotherapy of psychogenic aphonia: analysis of two successful cases
The study presents a lite... more Hypnotherapy of psychogenic aphonia: analysis of two successful cases
The study presents a literature review on hypnotherapy of psychogenic aphonia. Two cases of psychogenic aphonia with different psychological mechanisms of formation are analyzed. Hypnotherapy was applied to these cases taking into account these mechanisms. Keywords: psychogenic aphonia, conversion disorder, psychological mechanisms, inner conflict, hypnotherapy.
В статье анализируются сущность психологической проблемы, ее основные характеристики, понятия, с... more В статье анализируются сущность психологической проблемы, ее основные характеристики, понятия, связанные с психологическими проблемами. Делается попытка определить виды психологических проблем и построить модель классификационной системы психологических проблем на основе их содержания. Предлагается создать рабочую группу для разработки диагностическойThe essence of the psychological problems, their main characteristics, concepts related to psychological problems is analyzed in the article. An attempt to classify the psychological problems and to build a model of the classification system of psychological problems on the basis of their content is made. The author suggested establishing a working group for the elaboration of a diagnostic system of psychological problems.
Keywords: psychological problem, psychological problematic of personality, analysis of psychological problems, solution of psychological problems classification of psychological problems,. системы психологических проблем.
Представлена авторская методика психотерапевтической работы с пациентами с игровой зависимостью. ... more Представлена авторская методика психотерапевтической работы с пациентами с игровой зависимостью. Методика основывается на предположении, что также как осмысление деятельности мотивирует субъекта к ее осуществлению, так и лишение смысла нежелательной деятельности (в данном случае игромании) поспособствует ее преодолению.
Հոդվածում ներկայացված է խաղամոլների հետ իրականացվող հոգեթերապևտիկ աշխատանքի հեղինակային մեթոդիկա։ Մեթոդիկան հիմնվում է այն ենթադրության վրա, որ այնպես ինչպես գործունեության իմաստավորումը բարձրացնում է այն իրականացնելու մոտիվացիան, նույն ձևով էլ անցանկալի գործունեության (տվյալ դեպքում խաղամոլության) իմաստազրկումը կնպաստի նրա հաղթահարմանը։
The author's method of gambling addiction therapy is represented. The method is based on the assumption that as well as the understanding of the meaning of an activity motivates the person to its realization, the understanding of lack of the meaning in an unwanted behavior (in this case, gambling) will contribute to overcome it.
The most stage theories in psychology are describing but not explaining the developmental periods... more The most stage theories in psychology are describing but not explaining the developmental periods of human development. We offer an explanatory lifespan developmental theory based on the functional approach. According to this theory, the function of each developmental stage is to achieve a specific goal by solving a certain developmental problem. Four developmental problems and accordingly four stages are identified. The first problem/stage is the formation of the subject of species activity (0–7 years); the second stage is aimed at developing the subject of sexual activity (8–20 years). During the third stage a subject of family, and work activity forms (22–45 years), and the meaning of the last stage is self-exhaustion (from age 40, 45 until the end of the life). The transitional periods between these stages are ages 7, 18-22, and 40-45 years.
The law of the transition from interpsychic to intrapsychic and forms of human ontogenetic develo... more The law of the transition from interpsychic to intrapsychic and forms of human ontogenetic development Samvel Souren Khudoyan
Doctor of psychological sciences, professor at the Department of applied psychology of Armenian state pedagogical university after Kh. Abovyan
Summary L.S. Vygotsky's theory of formation of higher mental functions based on the transition from the interpsychic to the intrapsychic is analyzed in this article. The author believes that interpsychic and intrapsychic are two basic forms of human development, which appear throughout whole ontogeny. The author attempts to apply the law of the transition from intrapsychic to the intrapsychic to the formation and development of personality. Key words: interpsychic, intrapsychic, forms of development, spontaneous development, conscious development, development of personality
Այս աշխատությունը դոկտորական ատենախոսություն է, որը գրքով հրատարակվել է 2010 թ. ռուսերեն լեզվով։... more Այս աշխատությունը դոկտորական ատենախոսություն է, որը գրքով հրատարակվել է 2010 թ. ռուսերեն լեզվով։ Աշխատության մեջ ներկայացված են տարիքային պարբերացման, զարգացման ճգնաժամերի, ինքնագիտակցության վերակառուցումների, որոշ հոգեախտաբանական երևույթների նոր տեսություններ, ինչպես նաև դրանք հաստատող էմպիրիկ նյութերը
Uploads
Papers by Sam Khudoyan
Зав. кафедрой Развития и прикладной пасихологии АГПУ им. Х. Абовяна, доктор психол.наук, доцент
Зорак Хачатрян
Соискатель кафедры психологии Гюмрийского государственного педагогического института имени М. Налбандяна
Особенности потребности в самостоятельности в юношеском возрасте, ее фрустрация и кризис юношеского возраста
В статье описываются особенности потребности в самостоятельности в разных возрастных группах и в частности в юношеском возрасте, анализируются сферы самостоятельноасти, фрустрация потребности в самостоятельности и ее роль в кризисе юношеского возраста.
Samvel Khudoyan
Head of the chair of Development and applied psychology at ASPU after Kh. Abovyan, doctor of psychological sciences, associate professor.
Zorak Khachatryan
Post-graduate student at chair of psychology Gyumri state pedagogical institute after M. Nalbandyan
The need for independence in different age groups, particularly in young adults, is described in the article. Also the spheres of independence, the frustration of need for independence and its role in developmental crisis of young adults are analyzed.
САМВЕЛ ХУДОЯН
Кафедра Развития и прикладной психологии АГПУ им. Х. Абовяна, Ереван, Армения
В статье обсуждаются возможность создания систему психологической проблематики личности, а также методические вопросы ее исследования и обучения в рамках курсов «Психотерапия» и «Психологическая консультирование». Предлагается классификационная система психологических проблем личности.
THE METHODOLOGICAL ISSUES OF INVESTIGATING AND TEACHING OF PERSONALITY’S PSYCHOLOGICAL PROBLEMATICS
SAMVEL KHUDOYAN
Department of Development and Applied Psychology of the ASPU after KH. Abovyan
The possibility of classification of personality’s psychological problems, as well as methodological questions of investigation and teaching of that system within the framework of “Psychotherapy” and “Psychological consultation” courses are discussed in the article. The classification system of psychological problems of the personality is offered by the author.
The author's method of gambling addiction therapy is represented. The method is based on the assumption that as well as the understanding of the meaning of an activity motivates the person to its realization, the understanding of lack of the meaning in an unwanted behavior (in this case, gambling) will contribute to overcome it.
Հոգի, հոգեբանական տարեգիրք, հ.2, էջ 54-56
ленного возрастными закономерностями, развития личности. Анализируются такие понятия, как
«ненормативное развитие», «личностный рост», «личностное развитие», «патологическое разви-
тие личности», «прогрессивное и регрессивное развитие личности», «духовное развитие лично-
сти». Дифференцируются виды, сферы индивидуального развития, факторы, определяющие этот
процесс. Проводится краткий обзор исследований данной проблемы, рассматриваются разные
аспекты ее изучения. Выделяются различные виды кризисов индивидуального развития лично-
сти. Предлагается разделить психологию развития на два основных раздела – психологию онто-
генетического, нормативного развития и ненормативного индивидуального развития личности.
Ключевые слова: нормативное развитие, ненормативное развитие личности, личностный
рост, личностное развитие, патологическое развитие личности, прогрессивное и регрессивное
развитие личности, кризисы индивидуального развития личности, виды и сферы ненормативно-
го развития.
Зав. кафедрой Развития и прикладной пасихологии АГПУ им. Х. Абовяна, доктор психол.наук, доцент
Зорак Хачатрян
Соискатель кафедры психологии Гюмрийского государственного педагогического института имени М. Налбандяна
Особенности потребности в самостоятельности в юношеском возрасте, ее фрустрация и кризис юношеского возраста
В статье описываются особенности потребности в самостоятельности в разных возрастных группах и в частности в юношеском возрасте, анализируются сферы самостоятельноасти, фрустрация потребности в самостоятельности и ее роль в кризисе юношеского возраста.
Samvel Khudoyan
Head of the chair of Development and applied psychology at ASPU after Kh. Abovyan, doctor of psychological sciences, associate professor.
Zorak Khachatryan
Post-graduate student at chair of psychology Gyumri state pedagogical institute after M. Nalbandyan
The need for independence in different age groups, particularly in young adults, is described in the article. Also the spheres of independence, the frustration of need for independence and its role in developmental crisis of young adults are analyzed.
САМВЕЛ ХУДОЯН
Кафедра Развития и прикладной психологии АГПУ им. Х. Абовяна, Ереван, Армения
В статье обсуждаются возможность создания систему психологической проблематики личности, а также методические вопросы ее исследования и обучения в рамках курсов «Психотерапия» и «Психологическая консультирование». Предлагается классификационная система психологических проблем личности.
THE METHODOLOGICAL ISSUES OF INVESTIGATING AND TEACHING OF PERSONALITY’S PSYCHOLOGICAL PROBLEMATICS
SAMVEL KHUDOYAN
Department of Development and Applied Psychology of the ASPU after KH. Abovyan
The possibility of classification of personality’s psychological problems, as well as methodological questions of investigation and teaching of that system within the framework of “Psychotherapy” and “Psychological consultation” courses are discussed in the article. The classification system of psychological problems of the personality is offered by the author.
The author's method of gambling addiction therapy is represented. The method is based on the assumption that as well as the understanding of the meaning of an activity motivates the person to its realization, the understanding of lack of the meaning in an unwanted behavior (in this case, gambling) will contribute to overcome it.
Հոգի, հոգեբանական տարեգիրք, հ.2, էջ 54-56
ленного возрастными закономерностями, развития личности. Анализируются такие понятия, как
«ненормативное развитие», «личностный рост», «личностное развитие», «патологическое разви-
тие личности», «прогрессивное и регрессивное развитие личности», «духовное развитие лично-
сти». Дифференцируются виды, сферы индивидуального развития, факторы, определяющие этот
процесс. Проводится краткий обзор исследований данной проблемы, рассматриваются разные
аспекты ее изучения. Выделяются различные виды кризисов индивидуального развития лично-
сти. Предлагается разделить психологию развития на два основных раздела – психологию онто-
генетического, нормативного развития и ненормативного индивидуального развития личности.
Ключевые слова: нормативное развитие, ненормативное развитие личности, личностный
рост, личностное развитие, патологическое развитие личности, прогрессивное и регрессивное
развитие личности, кризисы индивидуального развития личности, виды и сферы ненормативно-
го развития.
Աշխատությունը նվիրված է սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման հոգեբանական գործոնների վերլուծությանը և դրանց հաղթահարման ուղիներին: Հեղինակները հիմնավորում են այն տեսակետը, որ սրտանոթային հիվանդությունների առաջացման գործում որոշակի դեր ունեն անձի նույնացումներն իր համար նշանակալի մարդկանց հետ, ովքեր նույնպես ունեցել են սրտանոթային հիվանդություններ: Նման նույնացման արդյունքում անձը մի կողմից «վերցնում է» այնպիսի հոգեկան և վարքային բնութագրեր, որոնք նպաստում են սրտանոթային հիվանդությունների առաջացմանը, մյուս կողմից ծրագրավորում է իրեն հիվանդանալու նույն հիվանդությամբ: Աշխատության մեջ ներկայացվում են սրտանոթային հիվանդների հետ հոգեբանական աշխատանքների հիմնական ոլորտները և մեթոդները: Օգտակար կլինի սրտաբաններին, հոգեթերապևտներին, սրտանոթային հիվանդություններ ունեցող անձանց, բոլոր նրանց, ում հետաքրքրում են հոգեմարմնական հիվանդությունների հոգեբանական հիմնախնդիրները:
Reviewers: S.R. Gevorgyan, doctor of psychological sciences, professor
S.H. Sukiasyan, doctor of medical sciences, professor
Khudoyan Samvel, Dolatkhah Ali, Psychological factors contributing to cardiovascular diseases and ways to overcome them. Yerevan: «Grigor Tatevatsi» LLC, 2014.-160 pages.
This work is dedicated to the analysis of psychological factors which contribute to cardiovascular diseases and to the ways of overcoming them. The authors develop a theory, according to which a certain role in the occurrence of cardiovascular diseases is related to the identifications of a person with people who are significant for him and also have had cardiovascular diseases. As a result of such identification, the person on one hand «takes» such mental and behavioral characteristics that contribute to the emergence of cardiovascular diseases, and on the other, programs himself to get sick with the same disease. The book will be useful for cardiologists, psychotherapists, to people who have cardiovascular diseases and to all who might be interested in the psychological key issues of psychosomatic diseases.
Книга предназначена для психологов, психиатров, педагогов; она будет интересна всем, кого интересует жизненный путь личности и ее «перекрестки».
ПРИМЕНЕНИЕ ПРОБЛЕМНО-ЗАДАЧНОГО ПОДХОДА В ПСИХОТЕРАПИИ
Армянский государственный университет им. Х.Абовяна
(Республика Армении, г. Ереван, Проспект Тиграна Меца, 17)
Ключевые слова: методология психотерапии, проблемно-задачный подход, психотерапевтические задачи, психологические проблемы личности, проблемы психотерапии.
Резюме
Статья посвящена применению проблемно - задачного подхода в психотерапии. Данный подход рассматривается как методологический принцип научного исследования и практической работы с двумя компонентами – задачным и проблемным. Согласно этому принципу психотерапевтические феномены необходимо рассматривать с точки зрения тех проблем/задач, решением которых они являются. Единицами анализа данного методологического принципа являются проблемы/задачи и их решения. С точки зрения проблемно - задачного подхода психотерапия является системой знаний и методов, направленных на диагностику и решение психологических проблем личности/групп. Эта система состоит из трех подсистем: психологических проблем личности/групп, и способов их диагностики и решения; задач (шагов) стоящих перед специалистом в процессе решения психологических проблем и способов решения этих задач; проблем или трудностей возникающих при решении психотерапевтических задач и путей их преодоления. В статье выделяются сферы применения проблемно - задачного подхода в психотерапии, а также представляются исследования, основанные на этом подходе. Сравнительно хорошо изучен задачный компонент проблемно-задачного подхода. Примерами применения этого подхода являются попытки определения общих задач психотерапии, задач терапии разных психологических проблем, планирование психотерапевтического курса, определение задач, которые должен решать пациент самостоятельно (домашние задания) и др. Проблемный компонент проблемно-задачного подхода относительно слабо изучено. Выделяются две сферы применения проблемного компонента - классификация психологических проблем личности и групп и систематизация основных проблем, возникающих в процессе психотерапии. Автор считает, что современная психотерапия нуждается в разностороннем применении проблемно-задачного подхода, в создании руководств, в которых будут представлены как классификационные системы проблем/задач, так и пути их решения.
APPLICATION OF THE PROBLEM-TASK APPROACH TO PSYCHOTHERAPY
Khudoyan S.S.
(Armenian State Pedagogical university after Kh. Abovyan Tigran Mets ave. 17)
Key words: methodology of psychotherapy, problem-task approach, psychotherapeutic tasks, psychological problems of personality, problems of psychotherapy.
Abstract
The article is devoted to the application of the problem-task approach to psychotherapy. This approach has two components - task and problem approaches, and is considered as a methodological principle of scientific research and practical work. According to this principle, psychotherapeutic phenomena must be analyzed from the point of view of those problems / tasks, the solution of which they are. The units of analysis of this methodological principle are problems / tasks and their solutions. From the point of view of the problem-task approach, psychotherapy is a system of knowledge and methods aimed at diagnosing and solving psychological problems of an individual or group.
This system consists of three subsystems: psychological problems of an individual / groups and ways of diagnosing and solving these problems; tasks (steps) facing a specialist in the process of solving psychological problems and ways of realization of these tasks; problems or difficulties arising during realization of psychotherapeutic tasks and ways to overcome them. The article highlights the areas of application of the problem-task approach in psychotherapy, and also presents the researches based on this approach. The task component of the problem-task approach has been relatively well studied. Examples of the application of this approach are attempts to determine the general tasks of psychotherapy; the tasks of treating various psychological problems; planning the psychotherapeutic course; the strategy of homework in psychotherapy, etc. The problem component of the problem-task approach has been relatively poorly studied. There are two areas of application of this approach - the classification of psychological problems of the individual/groups and the systematization of the main problems arising in the process of psychotherapy. The author believes that modern psychotherapy needs a versatile application of the problem-task approach and guidelines that will present both the classification systems of problems / tasks and the ways to solve them.
Цель статьи: уточнить предмет психологии развития как дисциплины. Обосновать, что психология развития имеет не одну, а несколько принципиально разных сфер и предметов исследования, в соответствие с которыми необходимо перестраивать эту дисциплину.
Описание хода исследования. В статье выделяются принципиально разные области психологии развития, которые рассматриваются в качестве отдельных предметов исследования. Обосновывается, что структура современной психологии развития не соответствует предметам исследования, в результате чего некоторые сферы развития личности не выделены в качестве отдельных субдисциплин или разделов психологии развития (например, незакономерное развитие личности, развитие подструктур личности), сравнительно мало изучены и не представлены в учебниках этой дисциплины.
Выводы: психология развития имеет следующие предметы исследования: закономерное и незакономерное психическое развитие человека, развитие психических подструктур личности и психологические особенности разных возрастных групп. Необходимо переструктурировать психологию развития на основе предметов исследования, выделив следующие субдисциплины: закономерное психическое развитие человека, вариативное развитие личности, психическое развитие (развитие психических подструктур личности), возрастная психология (психология возрастных групп).
Ключевые слова: проблема предмета психологии развития, области исследования психологии развития, субдисциплины психологии развития, закономерное и вариативное развитие, развитие подсистем личности, психология возрастных групп.
Background. The object of developmental psychology was almost never subjected to critical analysis, but it is obvious that problems exist in this area. In particular, it is not fully understood what is being studied in developmental psychology — the development of personality, psyche, age characteristics, or all of the above? For the further development of developmental psychology as a scientific discipline, it is very important to identify the main, fundamentally different areas or subjects of research that are somehow studied, however randomly, often within other branches of psychology or even in other sciences.
The Objective of this article is to clarify the subject of developmental psychology as a discipline. To substantiate that developmental psychology has not one, but several fundamentally different areas and subjects of research, in accordance with which it is necessary to reconstruct this discipline.
Design. The article identifies fundamentally different areas of developmental psychology, which are considered as separate subjects of research. It is substantiated that the structure of modern developmental psychology does not correspond to the subjects of research, as a result, some areas of personality development are not identified as separate subdisciplines or sections of developmental psychology (for example, variational development of personality, development of personality substructures), are poorly studied and are not presented in textbooks of this Discipline.
Conclusion. Developmental psychology has the following research subjects: normative and variational human development, the development of psychological substructures of personality and psychological characteristics of different age groups. It is necessary to restructure the developmental psychology based on the subjects of research, highlighting the following sub disciplines: the regular mental development of a person, variable personality development, mental development (development of psychological substructures of personality), age psychology (age groups psychology).
Key words: The problem of the subject of developmental psychology, the fields of study of developmental psychology, sub disciplines of developmental psychology, normative and variational development, development of personality subsystems, psychology of age groups.
Khudoyan S.S.
Armenian state pedagogical university after Kh. Abovyan, Armenia
Abstract
The essence of the psychological problems, their main characteristics, concepts related to psychological problems is analyzed in the article. Three models for the classification of psychological problems are proposed: 1) the classification of psychological problems on the basis of the form of their manifestation; 2) classification of psychological problems of different sub disciplines of psychology; 3) classification of psychological problems of personality (for practical psychology in general). The article substantiates the necessity of creating a special section in practical psychology - 'Psychological problems', which will study the phenomena of psychological problems, and construct a classification system of psychological problems.
Ключевые слова: психологическая проблема, модели классификации, классификация проблем личности, формальная классификация проблем, отраслевая классификация проблем.
Ключевые слова: психогенная афония, конверсионное расстройство, психологические механизмы, внутренний конфликт, гипнотерапия.
Ключевые слова: психологическая проблема, модели классификации, классификация проблем личности, формальная классификация проблем, отраслевая классификация проблем.
S.S. Khudoyan
Armenian State Pedagogical University after KH. Abovyan, Yerevan, Armenia.
The problem approach is considered one of the most important methodological principles of scientific and practical psychology. A number of theories are presented, which are based on this approach. The linkage between the problem approach and teleonomic and functional approaches is shown. The peculiarities of application of problem approach in scientific and practical psychology are analyzed. Under the problem approach in practical psychology, an important role is assigned to the study of the problematic (system of psychological problems) of the personality. The author believes that more attention should be paid to the practical aspects of studying, teaching and applying methodological principles in both scientific and practical psychology.
The study presents a literature review on hypnotherapy of psychogenic aphonia. Two cases of psychogenic aphonia with different psychological mechanisms of formation are analyzed. Hypnotherapy was applied to these cases taking into account these mechanisms.
Keywords: psychogenic aphonia, conversion disorder, psychological mechanisms, inner conflict, hypnotherapy.
Keywords: psychological problem, psychological problematic of personality, analysis of psychological problems, solution of psychological problems classification of psychological problems,.
системы психологических проблем.
Հոդվածում ներկայացված է խաղամոլների հետ իրականացվող հոգեթերապևտիկ աշխատանքի հեղինակային մեթոդիկա։ Մեթոդիկան հիմնվում է այն ենթադրության վրա, որ այնպես ինչպես գործունեության իմաստավորումը բարձրացնում է այն իրականացնելու մոտիվացիան, նույն ձևով էլ անցանկալի գործունեության (տվյալ դեպքում խաղամոլության) իմաստազրկումը կնպաստի նրա հաղթահարմանը։
The author's method of gambling addiction therapy is represented. The method is based on the assumption that as well as the understanding of the meaning of an activity motivates the person to its realization, the understanding of lack of the meaning in an unwanted behavior (in this case, gambling) will contribute to overcome it.
Samvel Souren Khudoyan
Doctor of psychological sciences, professor at the Department of applied psychology of Armenian state pedagogical university after Kh. Abovyan
Summary
L.S. Vygotsky's theory of formation of higher mental functions based on the transition from the interpsychic to the intrapsychic is analyzed in this article. The author believes that interpsychic and intrapsychic are two basic forms of human development, which appear throughout whole ontogeny. The author attempts to apply the law of the transition from intrapsychic to the intrapsychic to the formation and development of personality.
Key words: interpsychic, intrapsychic, forms of development, spontaneous development, conscious development, development of personality