تحقيق "تفسير سورتي البلد والكوثر" ليوسف أفندي زاده, 2024
This article focuses on the critical edition and content analysis of the treatise Tafsīr Sūratay ... more This article focuses on the critical edition and content analysis of the treatise Tafsīr Sūratay al-Balad wa al-Kawthar by Yūsufafandīzādah Abd al-Allāh Hilmī al-Amāsī, one of the Ottoman scholars in 18th-century. Yūsufafandīzādah lived in Istanbul between 1656 and 1754 and was among the notable scholars of his time. He was given the epithet "el-Amāsī" because his father hailed from Amasya, and "Yūsufafandīzādah" was a name derived from his grandfather. Both his father and grandfather were distinguished figures in the science of Qiraʾat (Recitation of the Qur'an) during their respective periods. Belonging to a intellectual family significantly influenced his educational journey. This, combined with his productive nature, resulted in Abd al-Allāh Hilmī Afandī leaving behind many of works before his passing. The treatise that includes the exegesis of Surah al-Balad and Surah al-Kawthar is among these works. As far as it can be determined, only one copy of this treatise exists in Turkish libraries. It is observed that the exegete provides a comprehensive summary of the information from the sources used while interpreting these two surahs. However, he accomplished this within the framework of his literary understanding let forming a new composition. On the other hand, it is possible to find a few instances in the work where he involuntarily inclined towards the methods of sharḥ and ḥashiya. This can be seen as a reflection of the scholarly style and characteristics of the period in which the treatise was written. From this perspective, it is difficult to assert that the treatise offers a new perspective and style within the science of exegesis. Nonetheless, it is certain that bringing these treatises to light is highly significant for comprehensive evaluations aimed at identifying the contemporary and successive scholarly acceptances, intellectual atmosphere, and the chronological changes in topics, style, and methods in specific types of works.
تتناول هذه المقالة الرِّسالة المسمَّاة بــالياقوتة الحمراء لمحمَّد طاهر بن محمَّد لَالَهزَارِي أ... more تتناول هذه المقالة الرِّسالة المسمَّاة بــالياقوتة الحمراء لمحمَّد طاهر بن محمَّد لَالَهزَارِي أحد علماء العثمانيِّين في القرن الثامن عشر، لَالَهزَارِي الذي لا تتوفَّر معلومات تفصيليَّة عن حياته ومع ذلك ترك خلفه رسائل كثيرة وكتبًا، جُمعت أغلبيَّة رسائله في مجموعة اسمها مجمع أسرار الجواهر الرُّوحانيَّة في مطلع الأنوار الزَّواهر الرَّيحانيَّة من قبل المؤلِّف، الرِّسالة التي هي موضوع هذه المقالة هي الرِّسالة الثَّالثة من هذه المجموعة، في المكتبات التركية نسختان لهذه الرسالة، وكلتا النسختين كُتبت بخط المؤلف، ولا يوجد فرق كبير بينهما. الياقوتة الحمراء تشرح بعض الجمل في تأويلات القرآن لأبي منصور الماتريدي (ت. 333ه/944م) في تفسير الآية الخامسة من الفاتحة. إنَّ النَّصَّ المنقول من الماتريدي يتناول "الاستثناء في الإيمان" أحد الموضوعات الكلاميَّة إجمالًا، لَالَهزَارِي أوَّلًا شرح هذا النَّصَّ؛ وبعده فصَّل الموضوع بأسلوب السُّؤال والجواب، وقد يرى أنَّ الشَّارح تعامل مع الموضوع المذكور من وجهة نظر تصوُّفيَّة في الرِّسالة، في هذه المقالة التي تهدف إلى تسليط الضوء على شخصيَّة لَالَهزَارِي العلميَّة والفترة التي عاش فيها تمّ التَّثبيت من أنّ لَالَهزَارِي لم يأت بفكرة جديدة. وعلى الرغم أنَّه ترك وراءه آثارًا كبيرة وصغيرة في مجالات مختلفة كان عدد قليل من مؤلَّفاته موضوع دراسات أكاديميَّة فقط؛ لكنَّ الرِّسالة مهمَّة لكونها واحدة من التَّآليف المحدودة على تأويلات القرآن من ناحية، ومن ناحية أخرى الكشفُ عن مثل هذه الآثار يساعد على فهم التراث الفكري العثماني بشكل أوضح. الكلمات المفتاحيَّة: التفسير، لَالَهزَارِي، الياقوتة الحمراء، الماتريدي، تأويلات القرآن.
Bu makale Lokmân Sûresi 34. âyeti ve bu âyetle ilişkilendirilerek ele alınan mugayyebât-ı hamse k... more Bu makale Lokmân Sûresi 34. âyeti ve bu âyetle ilişkilendirilerek ele alınan mugayyebât-ı hamse konusu-nu, tefsir geleneğinde yorumlanageldiği şekilden farklı olarak anlamanın imkânını tartışacaktır. Geleneksel bakış açısında bu âyetin insanın bilgi alanının dışında olan gaybî konuları sıraladığı düşünülmüş ve gayb ile ilgili kelâmî ıstılahlarla konu detaylandırılmıştır. Bu çalışmada ise bahsi geçen âyeti konuyla ilgili kelâmî problemler yumağından ayrıştırıp nüzûl ortamındaki tarihsel ve kültürel referanslara dayanarak yoruma tabi tutma önerilmiştir. Bu hedefe ulaşmak için tarihsel veriler üzerine inşa edilen nüzûl atmosferine ait resimde, ilgili âyetin ne dediğini ve ne demek istediğini teşhis etmeye odaklanılmıştır. Haddizatında ma-kalede kronolojik bir sırayla sunulacak olan geleneksel yorumlarda görüleceği üzere, âyetin nüzûl sebebi gibi birtakım tarihsel malumatlar bu yorumlarda dikkate alınmaktadır. Ne var ki bu bilgiler, dönemin sosyolojisi, kültürel ve dinî yapısıyla ilişkilendirilmediği için geleneksel yorumlarda bütüncül bir yapı arz etmemekte ve geri planda kalmaktadır. Hâliyle âyetin geçmişte de günümüzde de aşağıda ana hatlarıyla serdedilecek kelâmî soru(n)lar çerçevesinde ele alındığına tanık olunmaktadır. Buna karşın önerilen bakış açısında âyetin dilsel özelliklerinin yanı sıra indirildiği atmosfere ait tarihsel veriler, yorumun belirleyici unsurunu teşkil edecektir. Bu çerçevede Câhiliye Araplarındaki kıyamet inancı, nev’ fikri ve kehânet gibi müslüman olduktan sonra da insanlarda etkileri görülen olguların yanı sıra ilk muhatapların çok soru sorma eğiliminden istifade ile konu detaylandırılacaktır.
This article will discuss the possibility of understanding the 34th verse of Surat Luqmān and the subject of al-mugayyabāt al-hams, which is discussed in relation to this verse, differently from the way it is in-terpreted in the tradition of exegesis. In the traditional point of view, it is thought that this verse enu-merates the unseen/ghayb subjects that are outside of the knowledge of man, and the subject is detai-led with terms of kalām related to the unseen. In this study, it is suggested to separate this verse from the tangle of theological problems and interpret it based on the historical and cultural references in the environment of the revelation. In order to achieve this goal, the focus will be on identifying what this verse says and means in the picture of the revelation atmosphere built on historical data. As can be seen in the traditional interpretations, which will be presented in a chronological order in the article, some of historical information such as the reason for the revelation of the verse are taken into account in these interpretations. However, since it is not associated with the sociology, cultural and religious structure of this period, this information does not provide a holistic structure and lags behind in tradi-tional interpretations. As a matter of fact, it is witnessed that the verse has been dealt with in the past and today within the framework of the theological questions/problems that will be outlined below. On the other hand, in the proposed point of view, besides the linguistic features, the historical data of the atmosphere in which the verse was revealed, will constitute the determining factor of the interpretation. In this context, the subject will be detailed not only by using the facts that like the belief of the apo-calypse, the idea of naw’ and kehāne among the Jahiliyya Arabs that affect people even after they be-come Muslims but also by using of the tendency of the first interlocutors to ask many questions.
Burçlar, Müslüman toplumlar içerisinde aktüel bir değere sahip olduğu için, bu konunun dinî epist... more Burçlar, Müslüman toplumlar içerisinde aktüel bir değere sahip olduğu için, bu konunun dinî epistemolojik temellerinin tespiti önem arz etmektedir. Bu çalışmada burçların Kur’ân, Astronomi ve Astroloji’deki mahiyetine değinilmiş, Kur’ân merkeze alınarak burçlarla ilgili verilerin genel bir tahlili yapılıp, kavramın Kur’ân bağlamında ifade ettiği anlam ve bu anlamın Astronomi ve Astroloji’deki burç kavramından farkı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın neticesinde hem içerik hem de işlev bakımından Kur’ân’daki burç kavramıyla -özellikle- Astroloji’deki burç kavramı arasında kapanması mümkün olmayan bir ayrılığın olduğu sonucuna ulaşılmış ve burçların insanlara etkisi bu bağlamda ele alınmıştır.The determination of the constellations’ religious-epistemological foundations is very important because the subject has been a current value in muslim societies. In this study the position of constellation has been mentioned according to Quran, Astronomy and Astrology; the knowledges a...
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018
Bu makale, Kur'ân'ın Hz. Peygamber'e indirilişi ile ilgili görüşlerden biri olan ‚Kur'ân'ın üç aş... more Bu makale, Kur'ân'ın Hz. Peygamber'e indirilişi ile ilgili görüşlerden biri olan ‚Kur'ân'ın üç aşamalı indirilişi‛ fikri üzerinde cereyan eden tartışmaları konu edinmektedir. Sahabeden İbn Abbas'a dayandırılan ve sahih senetlere sahip olan bu fikir, Kur'ân'ın Levh-i Mahfuz'dan yakın semâya topluca, tek seferde indiğini akabinde buradan nüzûl ortamındaki olaylarla irtibatlı bir şekilde Allah Rasûlü'ne peyderpey nâzil olduğunu ifade etmektedir. Kur'ân'ın, indirilmeden önce ve bir şekilde kitap olarak bulunduğunu ortaya koyan bu görüş özellikle modern çalışmalarda vahiy-olgu münasebetini zayıflattığı hatta dikkate almadığı, tekellüflü yorumlara mahal teşkil ettiği, insan hürriyetini nakzettiği, metodik sorunları bünyesinde barındırdığı ve mezhebî ön kabullerin bir yansıması olduğu kabul edilmekte ve dolayısıyla eleştirilmektedir. Makale, öne sürülen bu görüşleri dinî ilimlerin verileri ve fikrî bütünlüğü çerçevesinde tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Elde edilen veriler çerçevesinde, Kur'ân'ın üç aşamalı indirilişi fikriyle ilgili özellikle son dönemde dile getirilen bu eleştirilerin, klasik düşüncenin bütünlüğü içinde tutarlı cevaplarının bulunduğu ve bazı eleştirilerin de gerçeği yansıtmadığı tespit edilmiştir.
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017
Davut AĞBAL ** Öz Bu makalede, ortaya koyduğu düşüncelerle Tasavvuf'un tarihî gelişim sürecine ön... more Davut AĞBAL ** Öz Bu makalede, ortaya koyduğu düşüncelerle Tasavvuf'un tarihî gelişim sürecine önemli etkileri bulunan Muhyiddin İbnü'l-Arabî'nin işârî tefsir anlayışının fikrî arka planı incelenmekte, onun Kur'ân yorumlarına ilişkin metoduna tesir eden ilkelerin tespiti amaçlanmaktadır. İbnü'l-Arabî düşüncesinde sûfînin şahsî tecrübesiyle ilişkilendirilen işârî tefsir, Kur'ân'ın bâtınî anlamlarıyla ilgili olup, teoride tekrarı mümkün olmayan yorumları içermektedir. Bu makalede İbnü'l-Arabî'nin işârî yorumlarına kaynaklık teşkil eden varlık, bilgi, insan ve Kur'ân anlayışından bir takım ilkeler tespit edilmektedir. Bu ilkeler çerçevesinde varlığı zâhir-bâtın şeklinde ayırmanın işârî tefsirin ortaya çıkışındaki en önemli ilkeyi oluşturduğu; zâhirbâtın ilişkisinin bu yorum şeklinin niteliğini belirlediği; tecellî kavramının işârî tefsire dinamizim kattığı; İbnü'l-Arabî'nin insan ve Kur'ân konusundaki fikirlerinin hitap muhatap dengesini temin eden bir düzlemde ele alındığı; bilgi kaynakları üzerindeki düşüncelerinin varlık anlayışıyla uyumlu bir takım çıkış noktaları içerdiği tespit edilmiştir.
OZ Burclar, Musluman toplumlar icerisinde aktuel bir degere sahip oldugu icin, bu konunun dini ep... more OZ Burclar, Musluman toplumlar icerisinde aktuel bir degere sahip oldugu icin, bu konunun dini epistemolojik temellerinin tespiti onem arz etmektedir. Bu calismada burclarin Kur'ân, Astronomi ve Astroloji'deki mahiyetine deginilmis, Kur'ân merkeze alinarak burclarla ilgili verilerin genel bir tahlili yapilip, kavramin Kur'ân baglaminda ifade ettigi anlam ve bu anlamin Astronomi ve Astroloji'deki burc kavramindan farki ortaya konulmaya calisilmistir. Arastirmanin neticesinde hem icerik hem de islev bakimindan Kur'ân'daki burc kavramiyla -ozellikle- Astroloji'deki burc kavrami arasinda kapanmasi mumkun olmayan bir ayriligin oldugu sonucuna ulasilmis ve burclarin insanlara etkisi bu baglamda ele alinmistir. Anahtar Kelimeler: Astronomi, Astroloji, Semâ/Gokyuzu, Burc. ABSTRACT The determination of the constellations' religious-epistemological foundations is very important because the subject has been a current value in muslim societies. In this study ...
Muhyiddin Ibn Arabi’nin kendi olusturdugu lafzi cerceve araciligiyla dile bakisi, onu kisi, dil ... more Muhyiddin Ibn Arabi’nin kendi olusturdugu lafzi cerceve araciligiyla dile bakisi, onu kisi, dil ve dili sorgulama cabasi arasindaki iliskiyi yeniden kurgulamaya sevk etmektedir. Bu, sadece sufi soylemin egilimi ve amacini acikca anlamak icin degil, problematigin genel yapisini da yeniden kurmak icindir. Ibn Arabi’nin bu yeni tasavvuru, dinin toplumla iliskisini gozlemledigi muddet zarfinda ortaya koydugu marifete dayali soruya dayanmaktadir. Onun bu gozlemleri toplumun siyâsi ve kulturel yonunde oldugu gibi siirsel tecrubesine ait varlik sekline de uzanmaktadir. Bahsedilen siirsel tecrube, sufi soylemin farkli metin uygulamalariyla birlikte daha da derinlesmektedir ki Ibn Arabi onu daha sonra zaman ve mekânda ozel bir cerceveye nispet edecektir. Fakat o, buna yaratici bir sekilde caba gosterecek yahut ihtimal ve sonsuzluk fikrine dayanmak suretiyle sufi soylemi bu zaman ve mekâna direncli kilacaktir.
In this article, the concept of uslūb al-hakīm, which means “to respond to the person in conversa... more In this article, the concept of uslūb al-hakīm, which means “to respond to the person in conversation or the person asking the question during a mutual conversation with an unexpected response” and some verses of the Quran that can be evaluated in the framework of this concept, are discussed. In the literature, it is possible to come across different opinions about the definition of uslūb al-hakīm, the process of being concept and the similarity with the concept of al-kavl bi’l-mūcib. Since there are small disputes about the definition of the concept, the article firstly aims to reveal the process of being concept of uslūb al-hakīm and accordingly the differences between al-kavl bi’l-mucib. Since the uslūb al-hakīm is a concept that expresses the exit from muktazā al-zāhir, the point of view about the discourse, the collocutors, and the environment in which the discourse has occurred (muktazā al-hāl) is important. As a matter of fact, this situation is closely observed in the interp...
Bu çalışma XVI’ncı asır Osmanlı âlimlerinden İbrahim el-Kırîmî’nin (öl. 1001/1593) er-Risāletu’n-... more Bu çalışma XVI’ncı asır Osmanlı âlimlerinden İbrahim el-Kırîmî’nin (öl. 1001/1593) er-Risāletu’n-nūriyye fī keşfi esrāri’n-nāriyye fī tefsīri ʾāyeti’n-nūr isimli risâlesini konu edinmektedir. Kırîmî bu eserinde Nûr Âyeti’ni işârî bir usulle yorumlamaktadır. Yorumlarının odak noktasını Vahdet-i Vücûd fikri oluşturmaktadır. Risâle bu doğrultuda tasavvufî düşüncedeki varlık mertebeleri, Hakîkat-i Muhammediyye, Zât-ı İlâhî’nin isim ve sıfatlarıyla âleme tecelli etmesi gibi birçok konuya işâret etmektedir. Çalışmada tek yazma nüshaya sahip olan bu risâlenin metnine, tercümesine muhtevasına yer verilmiş olup onun tefsir geleneğindeki yerini tespit amaçlı olarak müstakil Nûr Âyeti tefsirlerine yönelik bir literatür taraması yapılmıştır.
This study focuses on the treatise named al-Risāla an-nūriyya fī kaşf asrār an-nāriyye fī tafsīr ʾāyati an-nūr of Ibrahim al-Ḳirīmī (d. 1001/1593), one of the 16th-century Ottoman scholars. In this treatise, Ḳirīmī interprets ʾāyat al-nūr in an ishārī method. The focal point of his comments is the idea of Wahdat al-Wujud. In this direction, The Risāla refers to many issues such as the rankings of existence in sūfi thought, Haḳīḳat al-Muḥammadiyya, Zāt al-Ilāhiyya, the manifestation on the universe with the names and attributes. In the study, the text of this treatise, which has a single manuscript, and its translation were included, and in order to determine its place in the tafsir tradition, a literature review was made for the interpretations of ʾāyat al-nūr.
Bu makalede, belâğatta "karşılıklı konuşma esnasında muhataba veya soru soran kişiye onun bekleme... more Bu makalede, belâğatta "karşılıklı konuşma esnasında muhataba veya soru soran kişiye onun beklemediği bir karşılıkla mukabelede bulunmak" anlamındaki üslûb-i hakîm kavramı ve bu kavram çerçevesinde değerlendirilebilecek birtakım Kur'ân âyetleri ele alınmaktadır. Literatürde üslûb-i hakîmin gerek tanımlanması gerek kavramsallaşma süreci ve gerekse el-kavlü bi'l-mûcib kavramıyla benzerliği konusunda farklı görüşlere rastlamak mümkündür. Kavramın tanımıyla ilgili cüz'î ihtilaflar bulunduğu için makalede öncelikle üslûb-i hakîmin kavramsallaşma süreci ve buna bağlı olarak el-kavlü bi'l-mûcibden farklılaştığı noktaları ortaya koymak amaçlanmaktadır. Üslûb-i hakîmin muktezâ-i zâhirden çıkışı ifade eden bir kavram olması hasebiyle, söz, muhataplar ve sözün söylendiği ortama (muktezâ-i hâl) yönelik bakış açısı önem arz etmektedir. Nitekim konuya örnek teşkil eden âyetlerin yorum farklılıklarında da bu durum yakinen müşâhede edilmektedir. Ancak konu üzerinde yapılan çalışmalardaki bazı değerlendirmelerde Kur'ân'ın indiği atmosfere ait bilgilerin dikkate alınmadığına tanık olunmaktadır. Bundan dolayı çalışmada birkaç örnekle sınırlı kalsa da yorum önerilerinde bulunulmuş ve üslûb-i hakîm ile el-kavlü bi'l-mûcib kavramlarını farklılaştıracak anlam özelliğini tespit etmeye çalışılmıştır.
Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı I, 2017
ÖZET: Hâşiye, İslâmî telif türlerinden biri olmakla birlikte, bu ilimlerin tedrisinde zamanla olu... more ÖZET: Hâşiye, İslâmî telif türlerinden biri olmakla birlikte, bu ilimlerin tedrisinde zamanla oluşan geleneğin karakteristiğine de işâret eden bir yazım türüdür. Şerh ve talik gibi ana metin üzerinde gerçekleştirilen yazım faaliyetlerinden biri olarak hâşiye, temel alınan metni taklit etme, tekrarlama gibi gerekçelerle modern düşüncenin itirazlarına ve yadsımalarına maruz kalmaktadır. Ancak diğer bir bakış açısıyla temel metnin katılımcı bir okumaya tabi tutulması şeklinde değerlendirilebilecek bu telif türü, modern paradigmanın tasvirini nakzeden birçok örneğe de sahiptir. Nitekim bu gelenek içerisinde temel metnin önüne geçen hâşiyelere rastlandığı gibi, iki kapak arasında metni, şerhi ve hâşiyesiyle farklı fikrî akımları temsil eden eserler de bulunmaktadır. Hayatı hakkında fazlaca bilgi sahibi olma imkânımızın bulunmadığı Amasyalı âlim Yegenzâde Mehmed b. Osman (ö. 1180/1766), tefsir tarihinin önemli müelliflerinden biri olan Kâdı Beyzâvî’ye (ö. 685/1286) ait Envâru’t-tenzîl’e kısmî bir hâşiye kaleme almıştır. Hâşiye ‘ala Envâri’t-Tenzîl adlı bu eser Yâ-sin sûresinden Kur’ân’ın sonuna kadarki kısmı kapsamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla sadece Amasya İl Halk Kütüphanesinde iki nüshası bulunan bu eser hakkında bilgi veren Amasyalı Âkifzâde Abdurrahim (ö. 1763/1815), Yegenzâde’nin bu hâşiyesinin temize çekilmediğini kaydetmektedir. Sunulacak tebliğ çerçevesinde Yegenzâde’nin eğitim-öğretim hayatının hâsılası ve XVIII. Yüzyıl Amasya’sındaki tefsir öğretimi hakkında ipuçları sunacak bu hâşiye, dil, üslûp ve içerik bakımından incelemeye tabi tutulacaktır.
ABSTRACT: Hashiya is one of the Islamic writing types, in addition, it is writing type that refers to the characteristic of tradition occurred in the course of time in education of Islamic sciences. Hashiya like sharh and ta‘līk is one of the writing activity composed onto the main text. And it is criticized on ground of that is followed the main text and repeated the same content. But in another perspective, it can also evaluated as form that is participatory read of the main text. Thusly, this kind of writing have many examples disaffirm modern paradigm. Besides, this tradition have some hashiyas which get ahead of main text as well as works that represented the different intellectual trend -with its text and sharh and hashiya- in one book cover. Amasian scholar Yegenzāde Mahmad b. Osman Amāsī (d. 1180/1766) who we cannot reach to much knowledge about his life, wrote partial hashiya onto Kādī Baidāwī’s (d. 685/1286) work named Anwār al-Tanzīl. Kādī Baidāwī is one of the significant author of The Qur’ān exegesis history. This work that is named Hashiya ‘alā Anwār al-Tanzīl involve the section from Surah Yā-sīn to the end of The Qur’ān. As far as we can determine, there are only two copies of this hashiya in the Amasya Provincial Public Library. In according to Amasian Ākifzāde Abdurrahīm (d. 1763/1815) who give us information about this hashiya, mentioned Yegezāde's hashiya didn’t be made a clean copy. In the framework of this paper, it is investigated that results of Yegezāde's education life in addition to this hashiya that gives us clues about teaching The Qur’ān exegesis in Amasia in the 18th century.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019
ÖZ: XV. yüzyılın önemli simalarından olan Abdurrahmân Câmî, hayatının büyük kısmını geçirdiği Hor... more ÖZ: XV. yüzyılın önemli simalarından olan Abdurrahmân Câmî, hayatının büyük kısmını geçirdiği Horasan, Semerkant ve Herat’ın yanı sıra birçok İslâm beldesinde de eserleri ve fikirleriyle yakından takip edilmiş hâlâ da edilmektedir. Arkasında farklı uzmanlık alanlarına yönelik birçok eser bırakan müellifin tefsir sahasında da telifleri bulunmaktadır. Türkiye kütüphanelerinde Molla Câmî’ye nispet edilen üç Fâtihâ tefsiri yer almaktadır. Bunlardan ilki, Bakara Sûresi 40’ıncı âyete kadar tamamlanmış Molla Câmî Tefsiri’nin bir bölümüdür. Bu tefsirin Câmî’ye aidiyeti konusunda bir şüphe bulunmamaktadır. İkincisi, iki yazma nüshada, müellife nispet edilen bir sayfalık işârî Fâtihâ tefsiridir. Adı Tefsîru sûrati’l-Fâtihâ olarak kaydedilen bu eserin, kaynaklarda zikredilmemesine rağmen, içeriği ve üslûbu ile müellife aidiyeti imkân dâhilinde görülmektedir. Bu tefsirlerden bir diğeri, Farsça kaleme alınmış manzum bir işârî tefsirdir. Adı, yazma nüshalarda Tefsîru sûrati’l-Fâtihâ ‘alâ lisâni ehli’t-tarîka olarak yer almaktadır. Bu da bir önceki tefsir gibi kaynaklarda bahsi geçmeyen bir eserdir. Ne var ki şiirin sonunda Câmî kendi adını zikretmektedir. Ayrıca bu şiirin içeriğinin diğer iki esere mutabık olduğu da müşâhede edilmektedir. Bu makalede, sözü edilen üç Fâtihâ tefsirinden yola çıkılarak Câmî’nin varlık anlayışına yönelik açıklamaları ve atıfları konu edilmektedir. Çalışma kapsamında, Molla Câmî hakkında bilgi veren kaynaklarda bahsi geçmeyen iki eserinin tanıtımı, tahkîki ve tercümesinin yanı sıra onun bu eserlerdeki varlıkla ilgili ifadelerinin tespiti amaçlanmaktadır. Çalışma neticesinde üç eserin de muhteva bakımından birbiriyle uyumlu olduğu, özellikle âyetlerin işârî yorumlarında vahdet-i vücûd paradigmasının baskın olduğu ve bu düşünce çerçevesinde varlığın farklı veçhelerine işâret eden birçok yorum ve kavramın bu tefsirlerde ele alındığı tespit edilmiştir.
ABSTRACT: ‘Abd al-Rahmān Jāmī, one of the important figures of the 15th century, has been closely followed, with his works and ideas, in many Islamic towns as well as Khurasan, Samarkand and Herat where he spent most of his life in its. The author, who left behind many works for different fields of expertise, has also written in the field of exegesis. There are three exegeses of al-Fātihah that are ascribed to Mulla Jāmī in Turkey’s libraries. The first of it is a part of the Tafsir Mulla Jāmī that completed until the 40th verse of Surat al-Baqara. There is no doubt about the belonging of this exegesis to Jāmī. The second of it is ascribed to the author in the two manuscripts and it is a one-page ishārī exegesis of al-Fātihah. This work that is recorded in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah, although it’s not mentioned in the sources, via its content and style, it can be seen belonging to the author. Another of these exegeses is ishārī exegesis which consists of a poem written in Persian. The name is included in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah ‘alā lisān ahl at-tarīka. This is also a work that is not mentioned in the sources like his previous work. At the end of the poem, however, Jāmī mentions his own name. Furthermore, it is observed that the content of this poem is corresponding with the other two works. In this article, the explanations and references of Jāmī on the understanding of existence, are discussed with reference to the three exegeses of al-Fātihah. Within the scope of the study, it is aimed to define the two works and to present the edition critics and translations. These works are not mentioned in the sources giving information about Mulla Jāmī. In addition to this, it is also aimed to determine the statements about his understanding of the existence in these works. As a result of the study, it is determined that all three works are compatible with each other in terms of content, especially the wahdat al-wujūd paradigm is dominant in the ishārī interpretations of the verses. And in the frame this idea, many interpretations and concepts which refer to different dimensions of existence, are handled in these works.
تحقيق "تفسير سورتي البلد والكوثر" ليوسف أفندي زاده, 2024
This article focuses on the critical edition and content analysis of the treatise Tafsīr Sūratay ... more This article focuses on the critical edition and content analysis of the treatise Tafsīr Sūratay al-Balad wa al-Kawthar by Yūsufafandīzādah Abd al-Allāh Hilmī al-Amāsī, one of the Ottoman scholars in 18th-century. Yūsufafandīzādah lived in Istanbul between 1656 and 1754 and was among the notable scholars of his time. He was given the epithet "el-Amāsī" because his father hailed from Amasya, and "Yūsufafandīzādah" was a name derived from his grandfather. Both his father and grandfather were distinguished figures in the science of Qiraʾat (Recitation of the Qur'an) during their respective periods. Belonging to a intellectual family significantly influenced his educational journey. This, combined with his productive nature, resulted in Abd al-Allāh Hilmī Afandī leaving behind many of works before his passing. The treatise that includes the exegesis of Surah al-Balad and Surah al-Kawthar is among these works. As far as it can be determined, only one copy of this treatise exists in Turkish libraries. It is observed that the exegete provides a comprehensive summary of the information from the sources used while interpreting these two surahs. However, he accomplished this within the framework of his literary understanding let forming a new composition. On the other hand, it is possible to find a few instances in the work where he involuntarily inclined towards the methods of sharḥ and ḥashiya. This can be seen as a reflection of the scholarly style and characteristics of the period in which the treatise was written. From this perspective, it is difficult to assert that the treatise offers a new perspective and style within the science of exegesis. Nonetheless, it is certain that bringing these treatises to light is highly significant for comprehensive evaluations aimed at identifying the contemporary and successive scholarly acceptances, intellectual atmosphere, and the chronological changes in topics, style, and methods in specific types of works.
تتناول هذه المقالة الرِّسالة المسمَّاة بــالياقوتة الحمراء لمحمَّد طاهر بن محمَّد لَالَهزَارِي أ... more تتناول هذه المقالة الرِّسالة المسمَّاة بــالياقوتة الحمراء لمحمَّد طاهر بن محمَّد لَالَهزَارِي أحد علماء العثمانيِّين في القرن الثامن عشر، لَالَهزَارِي الذي لا تتوفَّر معلومات تفصيليَّة عن حياته ومع ذلك ترك خلفه رسائل كثيرة وكتبًا، جُمعت أغلبيَّة رسائله في مجموعة اسمها مجمع أسرار الجواهر الرُّوحانيَّة في مطلع الأنوار الزَّواهر الرَّيحانيَّة من قبل المؤلِّف، الرِّسالة التي هي موضوع هذه المقالة هي الرِّسالة الثَّالثة من هذه المجموعة، في المكتبات التركية نسختان لهذه الرسالة، وكلتا النسختين كُتبت بخط المؤلف، ولا يوجد فرق كبير بينهما. الياقوتة الحمراء تشرح بعض الجمل في تأويلات القرآن لأبي منصور الماتريدي (ت. 333ه/944م) في تفسير الآية الخامسة من الفاتحة. إنَّ النَّصَّ المنقول من الماتريدي يتناول "الاستثناء في الإيمان" أحد الموضوعات الكلاميَّة إجمالًا، لَالَهزَارِي أوَّلًا شرح هذا النَّصَّ؛ وبعده فصَّل الموضوع بأسلوب السُّؤال والجواب، وقد يرى أنَّ الشَّارح تعامل مع الموضوع المذكور من وجهة نظر تصوُّفيَّة في الرِّسالة، في هذه المقالة التي تهدف إلى تسليط الضوء على شخصيَّة لَالَهزَارِي العلميَّة والفترة التي عاش فيها تمّ التَّثبيت من أنّ لَالَهزَارِي لم يأت بفكرة جديدة. وعلى الرغم أنَّه ترك وراءه آثارًا كبيرة وصغيرة في مجالات مختلفة كان عدد قليل من مؤلَّفاته موضوع دراسات أكاديميَّة فقط؛ لكنَّ الرِّسالة مهمَّة لكونها واحدة من التَّآليف المحدودة على تأويلات القرآن من ناحية، ومن ناحية أخرى الكشفُ عن مثل هذه الآثار يساعد على فهم التراث الفكري العثماني بشكل أوضح. الكلمات المفتاحيَّة: التفسير، لَالَهزَارِي، الياقوتة الحمراء، الماتريدي، تأويلات القرآن.
Bu makale Lokmân Sûresi 34. âyeti ve bu âyetle ilişkilendirilerek ele alınan mugayyebât-ı hamse k... more Bu makale Lokmân Sûresi 34. âyeti ve bu âyetle ilişkilendirilerek ele alınan mugayyebât-ı hamse konusu-nu, tefsir geleneğinde yorumlanageldiği şekilden farklı olarak anlamanın imkânını tartışacaktır. Geleneksel bakış açısında bu âyetin insanın bilgi alanının dışında olan gaybî konuları sıraladığı düşünülmüş ve gayb ile ilgili kelâmî ıstılahlarla konu detaylandırılmıştır. Bu çalışmada ise bahsi geçen âyeti konuyla ilgili kelâmî problemler yumağından ayrıştırıp nüzûl ortamındaki tarihsel ve kültürel referanslara dayanarak yoruma tabi tutma önerilmiştir. Bu hedefe ulaşmak için tarihsel veriler üzerine inşa edilen nüzûl atmosferine ait resimde, ilgili âyetin ne dediğini ve ne demek istediğini teşhis etmeye odaklanılmıştır. Haddizatında ma-kalede kronolojik bir sırayla sunulacak olan geleneksel yorumlarda görüleceği üzere, âyetin nüzûl sebebi gibi birtakım tarihsel malumatlar bu yorumlarda dikkate alınmaktadır. Ne var ki bu bilgiler, dönemin sosyolojisi, kültürel ve dinî yapısıyla ilişkilendirilmediği için geleneksel yorumlarda bütüncül bir yapı arz etmemekte ve geri planda kalmaktadır. Hâliyle âyetin geçmişte de günümüzde de aşağıda ana hatlarıyla serdedilecek kelâmî soru(n)lar çerçevesinde ele alındığına tanık olunmaktadır. Buna karşın önerilen bakış açısında âyetin dilsel özelliklerinin yanı sıra indirildiği atmosfere ait tarihsel veriler, yorumun belirleyici unsurunu teşkil edecektir. Bu çerçevede Câhiliye Araplarındaki kıyamet inancı, nev’ fikri ve kehânet gibi müslüman olduktan sonra da insanlarda etkileri görülen olguların yanı sıra ilk muhatapların çok soru sorma eğiliminden istifade ile konu detaylandırılacaktır.
This article will discuss the possibility of understanding the 34th verse of Surat Luqmān and the subject of al-mugayyabāt al-hams, which is discussed in relation to this verse, differently from the way it is in-terpreted in the tradition of exegesis. In the traditional point of view, it is thought that this verse enu-merates the unseen/ghayb subjects that are outside of the knowledge of man, and the subject is detai-led with terms of kalām related to the unseen. In this study, it is suggested to separate this verse from the tangle of theological problems and interpret it based on the historical and cultural references in the environment of the revelation. In order to achieve this goal, the focus will be on identifying what this verse says and means in the picture of the revelation atmosphere built on historical data. As can be seen in the traditional interpretations, which will be presented in a chronological order in the article, some of historical information such as the reason for the revelation of the verse are taken into account in these interpretations. However, since it is not associated with the sociology, cultural and religious structure of this period, this information does not provide a holistic structure and lags behind in tradi-tional interpretations. As a matter of fact, it is witnessed that the verse has been dealt with in the past and today within the framework of the theological questions/problems that will be outlined below. On the other hand, in the proposed point of view, besides the linguistic features, the historical data of the atmosphere in which the verse was revealed, will constitute the determining factor of the interpretation. In this context, the subject will be detailed not only by using the facts that like the belief of the apo-calypse, the idea of naw’ and kehāne among the Jahiliyya Arabs that affect people even after they be-come Muslims but also by using of the tendency of the first interlocutors to ask many questions.
Burçlar, Müslüman toplumlar içerisinde aktüel bir değere sahip olduğu için, bu konunun dinî epist... more Burçlar, Müslüman toplumlar içerisinde aktüel bir değere sahip olduğu için, bu konunun dinî epistemolojik temellerinin tespiti önem arz etmektedir. Bu çalışmada burçların Kur’ân, Astronomi ve Astroloji’deki mahiyetine değinilmiş, Kur’ân merkeze alınarak burçlarla ilgili verilerin genel bir tahlili yapılıp, kavramın Kur’ân bağlamında ifade ettiği anlam ve bu anlamın Astronomi ve Astroloji’deki burç kavramından farkı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın neticesinde hem içerik hem de işlev bakımından Kur’ân’daki burç kavramıyla -özellikle- Astroloji’deki burç kavramı arasında kapanması mümkün olmayan bir ayrılığın olduğu sonucuna ulaşılmış ve burçların insanlara etkisi bu bağlamda ele alınmıştır.The determination of the constellations’ religious-epistemological foundations is very important because the subject has been a current value in muslim societies. In this study the position of constellation has been mentioned according to Quran, Astronomy and Astrology; the knowledges a...
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2018
Bu makale, Kur'ân'ın Hz. Peygamber'e indirilişi ile ilgili görüşlerden biri olan ‚Kur'ân'ın üç aş... more Bu makale, Kur'ân'ın Hz. Peygamber'e indirilişi ile ilgili görüşlerden biri olan ‚Kur'ân'ın üç aşamalı indirilişi‛ fikri üzerinde cereyan eden tartışmaları konu edinmektedir. Sahabeden İbn Abbas'a dayandırılan ve sahih senetlere sahip olan bu fikir, Kur'ân'ın Levh-i Mahfuz'dan yakın semâya topluca, tek seferde indiğini akabinde buradan nüzûl ortamındaki olaylarla irtibatlı bir şekilde Allah Rasûlü'ne peyderpey nâzil olduğunu ifade etmektedir. Kur'ân'ın, indirilmeden önce ve bir şekilde kitap olarak bulunduğunu ortaya koyan bu görüş özellikle modern çalışmalarda vahiy-olgu münasebetini zayıflattığı hatta dikkate almadığı, tekellüflü yorumlara mahal teşkil ettiği, insan hürriyetini nakzettiği, metodik sorunları bünyesinde barındırdığı ve mezhebî ön kabullerin bir yansıması olduğu kabul edilmekte ve dolayısıyla eleştirilmektedir. Makale, öne sürülen bu görüşleri dinî ilimlerin verileri ve fikrî bütünlüğü çerçevesinde tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Elde edilen veriler çerçevesinde, Kur'ân'ın üç aşamalı indirilişi fikriyle ilgili özellikle son dönemde dile getirilen bu eleştirilerin, klasik düşüncenin bütünlüğü içinde tutarlı cevaplarının bulunduğu ve bazı eleştirilerin de gerçeği yansıtmadığı tespit edilmiştir.
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017
Davut AĞBAL ** Öz Bu makalede, ortaya koyduğu düşüncelerle Tasavvuf'un tarihî gelişim sürecine ön... more Davut AĞBAL ** Öz Bu makalede, ortaya koyduğu düşüncelerle Tasavvuf'un tarihî gelişim sürecine önemli etkileri bulunan Muhyiddin İbnü'l-Arabî'nin işârî tefsir anlayışının fikrî arka planı incelenmekte, onun Kur'ân yorumlarına ilişkin metoduna tesir eden ilkelerin tespiti amaçlanmaktadır. İbnü'l-Arabî düşüncesinde sûfînin şahsî tecrübesiyle ilişkilendirilen işârî tefsir, Kur'ân'ın bâtınî anlamlarıyla ilgili olup, teoride tekrarı mümkün olmayan yorumları içermektedir. Bu makalede İbnü'l-Arabî'nin işârî yorumlarına kaynaklık teşkil eden varlık, bilgi, insan ve Kur'ân anlayışından bir takım ilkeler tespit edilmektedir. Bu ilkeler çerçevesinde varlığı zâhir-bâtın şeklinde ayırmanın işârî tefsirin ortaya çıkışındaki en önemli ilkeyi oluşturduğu; zâhirbâtın ilişkisinin bu yorum şeklinin niteliğini belirlediği; tecellî kavramının işârî tefsire dinamizim kattığı; İbnü'l-Arabî'nin insan ve Kur'ân konusundaki fikirlerinin hitap muhatap dengesini temin eden bir düzlemde ele alındığı; bilgi kaynakları üzerindeki düşüncelerinin varlık anlayışıyla uyumlu bir takım çıkış noktaları içerdiği tespit edilmiştir.
OZ Burclar, Musluman toplumlar icerisinde aktuel bir degere sahip oldugu icin, bu konunun dini ep... more OZ Burclar, Musluman toplumlar icerisinde aktuel bir degere sahip oldugu icin, bu konunun dini epistemolojik temellerinin tespiti onem arz etmektedir. Bu calismada burclarin Kur'ân, Astronomi ve Astroloji'deki mahiyetine deginilmis, Kur'ân merkeze alinarak burclarla ilgili verilerin genel bir tahlili yapilip, kavramin Kur'ân baglaminda ifade ettigi anlam ve bu anlamin Astronomi ve Astroloji'deki burc kavramindan farki ortaya konulmaya calisilmistir. Arastirmanin neticesinde hem icerik hem de islev bakimindan Kur'ân'daki burc kavramiyla -ozellikle- Astroloji'deki burc kavrami arasinda kapanmasi mumkun olmayan bir ayriligin oldugu sonucuna ulasilmis ve burclarin insanlara etkisi bu baglamda ele alinmistir. Anahtar Kelimeler: Astronomi, Astroloji, Semâ/Gokyuzu, Burc. ABSTRACT The determination of the constellations' religious-epistemological foundations is very important because the subject has been a current value in muslim societies. In this study ...
Muhyiddin Ibn Arabi’nin kendi olusturdugu lafzi cerceve araciligiyla dile bakisi, onu kisi, dil ... more Muhyiddin Ibn Arabi’nin kendi olusturdugu lafzi cerceve araciligiyla dile bakisi, onu kisi, dil ve dili sorgulama cabasi arasindaki iliskiyi yeniden kurgulamaya sevk etmektedir. Bu, sadece sufi soylemin egilimi ve amacini acikca anlamak icin degil, problematigin genel yapisini da yeniden kurmak icindir. Ibn Arabi’nin bu yeni tasavvuru, dinin toplumla iliskisini gozlemledigi muddet zarfinda ortaya koydugu marifete dayali soruya dayanmaktadir. Onun bu gozlemleri toplumun siyâsi ve kulturel yonunde oldugu gibi siirsel tecrubesine ait varlik sekline de uzanmaktadir. Bahsedilen siirsel tecrube, sufi soylemin farkli metin uygulamalariyla birlikte daha da derinlesmektedir ki Ibn Arabi onu daha sonra zaman ve mekânda ozel bir cerceveye nispet edecektir. Fakat o, buna yaratici bir sekilde caba gosterecek yahut ihtimal ve sonsuzluk fikrine dayanmak suretiyle sufi soylemi bu zaman ve mekâna direncli kilacaktir.
In this article, the concept of uslūb al-hakīm, which means “to respond to the person in conversa... more In this article, the concept of uslūb al-hakīm, which means “to respond to the person in conversation or the person asking the question during a mutual conversation with an unexpected response” and some verses of the Quran that can be evaluated in the framework of this concept, are discussed. In the literature, it is possible to come across different opinions about the definition of uslūb al-hakīm, the process of being concept and the similarity with the concept of al-kavl bi’l-mūcib. Since there are small disputes about the definition of the concept, the article firstly aims to reveal the process of being concept of uslūb al-hakīm and accordingly the differences between al-kavl bi’l-mucib. Since the uslūb al-hakīm is a concept that expresses the exit from muktazā al-zāhir, the point of view about the discourse, the collocutors, and the environment in which the discourse has occurred (muktazā al-hāl) is important. As a matter of fact, this situation is closely observed in the interp...
Bu çalışma XVI’ncı asır Osmanlı âlimlerinden İbrahim el-Kırîmî’nin (öl. 1001/1593) er-Risāletu’n-... more Bu çalışma XVI’ncı asır Osmanlı âlimlerinden İbrahim el-Kırîmî’nin (öl. 1001/1593) er-Risāletu’n-nūriyye fī keşfi esrāri’n-nāriyye fī tefsīri ʾāyeti’n-nūr isimli risâlesini konu edinmektedir. Kırîmî bu eserinde Nûr Âyeti’ni işârî bir usulle yorumlamaktadır. Yorumlarının odak noktasını Vahdet-i Vücûd fikri oluşturmaktadır. Risâle bu doğrultuda tasavvufî düşüncedeki varlık mertebeleri, Hakîkat-i Muhammediyye, Zât-ı İlâhî’nin isim ve sıfatlarıyla âleme tecelli etmesi gibi birçok konuya işâret etmektedir. Çalışmada tek yazma nüshaya sahip olan bu risâlenin metnine, tercümesine muhtevasına yer verilmiş olup onun tefsir geleneğindeki yerini tespit amaçlı olarak müstakil Nûr Âyeti tefsirlerine yönelik bir literatür taraması yapılmıştır.
This study focuses on the treatise named al-Risāla an-nūriyya fī kaşf asrār an-nāriyye fī tafsīr ʾāyati an-nūr of Ibrahim al-Ḳirīmī (d. 1001/1593), one of the 16th-century Ottoman scholars. In this treatise, Ḳirīmī interprets ʾāyat al-nūr in an ishārī method. The focal point of his comments is the idea of Wahdat al-Wujud. In this direction, The Risāla refers to many issues such as the rankings of existence in sūfi thought, Haḳīḳat al-Muḥammadiyya, Zāt al-Ilāhiyya, the manifestation on the universe with the names and attributes. In the study, the text of this treatise, which has a single manuscript, and its translation were included, and in order to determine its place in the tafsir tradition, a literature review was made for the interpretations of ʾāyat al-nūr.
Bu makalede, belâğatta "karşılıklı konuşma esnasında muhataba veya soru soran kişiye onun bekleme... more Bu makalede, belâğatta "karşılıklı konuşma esnasında muhataba veya soru soran kişiye onun beklemediği bir karşılıkla mukabelede bulunmak" anlamındaki üslûb-i hakîm kavramı ve bu kavram çerçevesinde değerlendirilebilecek birtakım Kur'ân âyetleri ele alınmaktadır. Literatürde üslûb-i hakîmin gerek tanımlanması gerek kavramsallaşma süreci ve gerekse el-kavlü bi'l-mûcib kavramıyla benzerliği konusunda farklı görüşlere rastlamak mümkündür. Kavramın tanımıyla ilgili cüz'î ihtilaflar bulunduğu için makalede öncelikle üslûb-i hakîmin kavramsallaşma süreci ve buna bağlı olarak el-kavlü bi'l-mûcibden farklılaştığı noktaları ortaya koymak amaçlanmaktadır. Üslûb-i hakîmin muktezâ-i zâhirden çıkışı ifade eden bir kavram olması hasebiyle, söz, muhataplar ve sözün söylendiği ortama (muktezâ-i hâl) yönelik bakış açısı önem arz etmektedir. Nitekim konuya örnek teşkil eden âyetlerin yorum farklılıklarında da bu durum yakinen müşâhede edilmektedir. Ancak konu üzerinde yapılan çalışmalardaki bazı değerlendirmelerde Kur'ân'ın indiği atmosfere ait bilgilerin dikkate alınmadığına tanık olunmaktadır. Bundan dolayı çalışmada birkaç örnekle sınırlı kalsa da yorum önerilerinde bulunulmuş ve üslûb-i hakîm ile el-kavlü bi'l-mûcib kavramlarını farklılaştıracak anlam özelliğini tespit etmeye çalışılmıştır.
Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı I, 2017
ÖZET: Hâşiye, İslâmî telif türlerinden biri olmakla birlikte, bu ilimlerin tedrisinde zamanla olu... more ÖZET: Hâşiye, İslâmî telif türlerinden biri olmakla birlikte, bu ilimlerin tedrisinde zamanla oluşan geleneğin karakteristiğine de işâret eden bir yazım türüdür. Şerh ve talik gibi ana metin üzerinde gerçekleştirilen yazım faaliyetlerinden biri olarak hâşiye, temel alınan metni taklit etme, tekrarlama gibi gerekçelerle modern düşüncenin itirazlarına ve yadsımalarına maruz kalmaktadır. Ancak diğer bir bakış açısıyla temel metnin katılımcı bir okumaya tabi tutulması şeklinde değerlendirilebilecek bu telif türü, modern paradigmanın tasvirini nakzeden birçok örneğe de sahiptir. Nitekim bu gelenek içerisinde temel metnin önüne geçen hâşiyelere rastlandığı gibi, iki kapak arasında metni, şerhi ve hâşiyesiyle farklı fikrî akımları temsil eden eserler de bulunmaktadır. Hayatı hakkında fazlaca bilgi sahibi olma imkânımızın bulunmadığı Amasyalı âlim Yegenzâde Mehmed b. Osman (ö. 1180/1766), tefsir tarihinin önemli müelliflerinden biri olan Kâdı Beyzâvî’ye (ö. 685/1286) ait Envâru’t-tenzîl’e kısmî bir hâşiye kaleme almıştır. Hâşiye ‘ala Envâri’t-Tenzîl adlı bu eser Yâ-sin sûresinden Kur’ân’ın sonuna kadarki kısmı kapsamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla sadece Amasya İl Halk Kütüphanesinde iki nüshası bulunan bu eser hakkında bilgi veren Amasyalı Âkifzâde Abdurrahim (ö. 1763/1815), Yegenzâde’nin bu hâşiyesinin temize çekilmediğini kaydetmektedir. Sunulacak tebliğ çerçevesinde Yegenzâde’nin eğitim-öğretim hayatının hâsılası ve XVIII. Yüzyıl Amasya’sındaki tefsir öğretimi hakkında ipuçları sunacak bu hâşiye, dil, üslûp ve içerik bakımından incelemeye tabi tutulacaktır.
ABSTRACT: Hashiya is one of the Islamic writing types, in addition, it is writing type that refers to the characteristic of tradition occurred in the course of time in education of Islamic sciences. Hashiya like sharh and ta‘līk is one of the writing activity composed onto the main text. And it is criticized on ground of that is followed the main text and repeated the same content. But in another perspective, it can also evaluated as form that is participatory read of the main text. Thusly, this kind of writing have many examples disaffirm modern paradigm. Besides, this tradition have some hashiyas which get ahead of main text as well as works that represented the different intellectual trend -with its text and sharh and hashiya- in one book cover. Amasian scholar Yegenzāde Mahmad b. Osman Amāsī (d. 1180/1766) who we cannot reach to much knowledge about his life, wrote partial hashiya onto Kādī Baidāwī’s (d. 685/1286) work named Anwār al-Tanzīl. Kādī Baidāwī is one of the significant author of The Qur’ān exegesis history. This work that is named Hashiya ‘alā Anwār al-Tanzīl involve the section from Surah Yā-sīn to the end of The Qur’ān. As far as we can determine, there are only two copies of this hashiya in the Amasya Provincial Public Library. In according to Amasian Ākifzāde Abdurrahīm (d. 1763/1815) who give us information about this hashiya, mentioned Yegezāde's hashiya didn’t be made a clean copy. In the framework of this paper, it is investigated that results of Yegezāde's education life in addition to this hashiya that gives us clues about teaching The Qur’ān exegesis in Amasia in the 18th century.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019
ÖZ: XV. yüzyılın önemli simalarından olan Abdurrahmân Câmî, hayatının büyük kısmını geçirdiği Hor... more ÖZ: XV. yüzyılın önemli simalarından olan Abdurrahmân Câmî, hayatının büyük kısmını geçirdiği Horasan, Semerkant ve Herat’ın yanı sıra birçok İslâm beldesinde de eserleri ve fikirleriyle yakından takip edilmiş hâlâ da edilmektedir. Arkasında farklı uzmanlık alanlarına yönelik birçok eser bırakan müellifin tefsir sahasında da telifleri bulunmaktadır. Türkiye kütüphanelerinde Molla Câmî’ye nispet edilen üç Fâtihâ tefsiri yer almaktadır. Bunlardan ilki, Bakara Sûresi 40’ıncı âyete kadar tamamlanmış Molla Câmî Tefsiri’nin bir bölümüdür. Bu tefsirin Câmî’ye aidiyeti konusunda bir şüphe bulunmamaktadır. İkincisi, iki yazma nüshada, müellife nispet edilen bir sayfalık işârî Fâtihâ tefsiridir. Adı Tefsîru sûrati’l-Fâtihâ olarak kaydedilen bu eserin, kaynaklarda zikredilmemesine rağmen, içeriği ve üslûbu ile müellife aidiyeti imkân dâhilinde görülmektedir. Bu tefsirlerden bir diğeri, Farsça kaleme alınmış manzum bir işârî tefsirdir. Adı, yazma nüshalarda Tefsîru sûrati’l-Fâtihâ ‘alâ lisâni ehli’t-tarîka olarak yer almaktadır. Bu da bir önceki tefsir gibi kaynaklarda bahsi geçmeyen bir eserdir. Ne var ki şiirin sonunda Câmî kendi adını zikretmektedir. Ayrıca bu şiirin içeriğinin diğer iki esere mutabık olduğu da müşâhede edilmektedir. Bu makalede, sözü edilen üç Fâtihâ tefsirinden yola çıkılarak Câmî’nin varlık anlayışına yönelik açıklamaları ve atıfları konu edilmektedir. Çalışma kapsamında, Molla Câmî hakkında bilgi veren kaynaklarda bahsi geçmeyen iki eserinin tanıtımı, tahkîki ve tercümesinin yanı sıra onun bu eserlerdeki varlıkla ilgili ifadelerinin tespiti amaçlanmaktadır. Çalışma neticesinde üç eserin de muhteva bakımından birbiriyle uyumlu olduğu, özellikle âyetlerin işârî yorumlarında vahdet-i vücûd paradigmasının baskın olduğu ve bu düşünce çerçevesinde varlığın farklı veçhelerine işâret eden birçok yorum ve kavramın bu tefsirlerde ele alındığı tespit edilmiştir.
ABSTRACT: ‘Abd al-Rahmān Jāmī, one of the important figures of the 15th century, has been closely followed, with his works and ideas, in many Islamic towns as well as Khurasan, Samarkand and Herat where he spent most of his life in its. The author, who left behind many works for different fields of expertise, has also written in the field of exegesis. There are three exegeses of al-Fātihah that are ascribed to Mulla Jāmī in Turkey’s libraries. The first of it is a part of the Tafsir Mulla Jāmī that completed until the 40th verse of Surat al-Baqara. There is no doubt about the belonging of this exegesis to Jāmī. The second of it is ascribed to the author in the two manuscripts and it is a one-page ishārī exegesis of al-Fātihah. This work that is recorded in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah, although it’s not mentioned in the sources, via its content and style, it can be seen belonging to the author. Another of these exegeses is ishārī exegesis which consists of a poem written in Persian. The name is included in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah ‘alā lisān ahl at-tarīka. This is also a work that is not mentioned in the sources like his previous work. At the end of the poem, however, Jāmī mentions his own name. Furthermore, it is observed that the content of this poem is corresponding with the other two works. In this article, the explanations and references of Jāmī on the understanding of existence, are discussed with reference to the three exegeses of al-Fātihah. Within the scope of the study, it is aimed to define the two works and to present the edition critics and translations. These works are not mentioned in the sources giving information about Mulla Jāmī. In addition to this, it is also aimed to determine the statements about his understanding of the existence in these works. As a result of the study, it is determined that all three works are compatible with each other in terms of content, especially the wahdat al-wujūd paradigm is dominant in the ishārī interpretations of the verses. And in the frame this idea, many interpretations and concepts which refer to different dimensions of existence, are handled in these works.
Kur'an ve Kıraati -el-Mürşidü'l-Veciz ilâ Ulûmin Teteallaku bi'l-Kitabi'l-Aziz-, 2020
Tüm hakları yazarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik,... more Tüm hakları yazarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması yapılamaz. Yalnızca kaynak gösterilerek kullanılabilir.
Tüm hakları yazarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik,... more Tüm hakları yazarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması yapılamaz. Yalnızca kaynak gösterilerek kullanılabilir.
Bilindiği gibi her müfessirin kendine has bazı özellikleri vardır. Mesela bazı müfessirler Kur’an... more Bilindiği gibi her müfessirin kendine has bazı özellikleri vardır. Mesela bazı müfessirler Kur’an’ı açıklarken onun dilsel boyutuna; bazıları fıkhî boyutuna; bazıları kelamî boyutuna, bazıları da tasavvufî boyutuna ağırlık vermişlerdir. Buna göre, dilsel bir açıklamayı işari tefsirde, tasavvufa yönelik bir açıklamayı da fıkhi tefsirde aramak yanlış olmamakla beraber pek isabetli değildir. Dolayısıyla her müfessirin tefsiri, yazarının ilgi ve birikimine göre şekillenmektedir. Bu noktadan hareketle biz de tefsir alanında çok önemli izler bırakan ve Kur’an’ın anlaşılmasına yönelik ciddi katkılar sağlayan bazı müfessirleri, öne çıkan birtakım hususiyetlerine binaen muhatapları ile buluşturmak istedik. Bu itibarla araştırma kitabımızın ilkinde Mukâtil b. Süleyman, Taberî, Zemahşerî ve Râzî’yi çalıştık. Mukatil b. Süleyman’ı tercih etmemizin sebebi; Ölüm tarihi 150/767 olması hasebiyle Mücahid ve Dahhak vasıtasıyla İbni Abbas’ın talebesi olması, bugün elimize ulaşan ve Kur’an-ı Kerim’i baştan sona kadar tefsir eden ilk müfessir olarak bilinmesi, ayetleri tefsir ederken genellikle vahiy ortamını ve metin içi bağlamı dikkate alması, rivayet ağırlıklı bir tefsir olması…
Taberî’yi tercih etmemizin sebebi; Rivayet tefsirinin zirvesi olarak kabul edilmesi, tefsirinin; Hz. Peygamberin, sahabenin, tabiinin ve kendisinden önceki tefsire dair bütün görüşleri ihtiva eden ansiklopedik nitelikte olması, ri- vayet ağırlıklı bir tefsir olması...
Zemahşerî’yi tercih etmemizin sebebi; Tefsir alanında dil ve belağat yönü itibariyle otorite kabul edil- mesi (Ümmü’t-Tefasir: tefsirlerin aslı/esası), kelamî konularda mutezili yorumlara genişçe yer vermesi, yaşadığı dönemin aykırı sesi olarak bilinmesi hasebiyle mutezili görüşlerinin ve benim- sediği tefsir metodunun çeşitli çevreler tarafından çokça tenkide tabi tutulmuş olması, dirayet ağırlıklı bir tefsir olması…
Râzî’yi tercih etmemizin sebebi; Hem nakli hem de akli ilimler noktasında yetkin olması hasebiyle tefsir alanında temayüz etmiş çok önemli bir müfessir olması, İs- lami ilimlerin hemen her sahasında kaynak eserler yazmış olması, tefsirinde Kur’an’a yönelik yapılan batıl görüşlere akli cevaplar vererek bu görüşleri çürütmeye çalışması, ayetleri tefsir ederken filozofların görüşlerine de sıkça yer vererek lugavî, felsefi ve kelamî gibi meseleleri kendine has başlıklar altında derinlemesi- ne incelemiş olması, dirayet ağırlıklı bir tefsir olması...
Bu çalışmamızda yukarıda ismi geçen dört müfessirle alakalı te- mayüz ettikleri altışar konu tespit ettik. Genelde her bir konunun yazarı alanında uzman, yurt içi ve yurt dışı olmak üzere on sekiz farklı üniversiteden yirmi üç farklı akademisyen yer almaktadır. Rabbimizin yardımıyla bu kitabımızda izlediğimiz yöntemi takip ederek diğer müfessirler üzerinde de çalışmamızı sürdürmek isti- yoruz. Hali hazırda çalışmamızın devamı niteliğinde olan ikinci ve üçüncü kitapta yer alması gereken müfessirleri ve konuları be- lirlemiş durumdayız. Çalışmamızda emeği geçen bütün hocaları- mıza ve meslektaşlarımıza ayrı ayrı teşekkür ediyoruz. Gayret bizden Tevfik Allah’tandır.
Uploads
Papers by Davut Ağbal
الكلمات المفتاحيَّة: التفسير، لَالَهزَارِي، الياقوتة الحمراء، الماتريدي، تأويلات القرآن.
This article will discuss the possibility of understanding the 34th verse of Surat Luqmān and the subject of al-mugayyabāt al-hams, which is discussed in relation to this verse, differently from the way it is in-terpreted in the tradition of exegesis. In the traditional point of view, it is thought that this verse enu-merates the unseen/ghayb subjects that are outside of the knowledge of man, and the subject is detai-led with terms of kalām related to the unseen. In this study, it is suggested to separate this verse from the tangle of theological problems and interpret it based on the historical and cultural references in the environment of the revelation. In order to achieve this goal, the focus will be on identifying what this verse says and means in the picture of the revelation atmosphere built on historical data. As can be seen in the traditional interpretations, which will be presented in a chronological order in the article, some of historical information such as the reason for the revelation of the verse are taken into account in these interpretations. However, since it is not associated with the sociology, cultural and religious structure of this period, this information does not provide a holistic structure and lags behind in tradi-tional interpretations. As a matter of fact, it is witnessed that the verse has been dealt with in the past and today within the framework of the theological questions/problems that will be outlined below. On the other hand, in the proposed point of view, besides the linguistic features, the historical data of the atmosphere in which the verse was revealed, will constitute the determining factor of the interpretation. In this context, the subject will be detailed not only by using the facts that like the belief of the apo-calypse, the idea of naw’ and kehāne among the Jahiliyya Arabs that affect people even after they be-come Muslims but also by using of the tendency of the first interlocutors to ask many questions.
This study focuses on the treatise named al-Risāla an-nūriyya fī kaşf asrār an-nāriyye fī tafsīr ʾāyati an-nūr of Ibrahim al-Ḳirīmī (d. 1001/1593), one of the 16th-century Ottoman scholars. In this treatise, Ḳirīmī interprets ʾāyat al-nūr in an ishārī method. The focal point of his comments is the idea of Wahdat al-Wujud. In this direction, The Risāla refers to many issues such as the rankings of existence in sūfi thought, Haḳīḳat al-Muḥammadiyya, Zāt al-Ilāhiyya, the manifestation on the universe with the names and attributes. In the study, the text of this treatise, which has a single manuscript, and its translation were included, and in order to determine its place in the tafsir tradition, a literature review was made for the interpretations of ʾāyat al-nūr.
Hayatı hakkında fazlaca bilgi sahibi olma imkânımızın bulunmadığı Amasyalı âlim Yegenzâde Mehmed b. Osman (ö. 1180/1766), tefsir tarihinin önemli müelliflerinden biri olan Kâdı Beyzâvî’ye (ö. 685/1286) ait Envâru’t-tenzîl’e kısmî bir hâşiye kaleme almıştır. Hâşiye ‘ala Envâri’t-Tenzîl adlı bu eser Yâ-sin sûresinden Kur’ân’ın sonuna kadarki kısmı kapsamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla sadece Amasya İl Halk Kütüphanesinde iki nüshası bulunan bu eser hakkında bilgi veren Amasyalı Âkifzâde Abdurrahim (ö. 1763/1815), Yegenzâde’nin bu hâşiyesinin temize çekilmediğini kaydetmektedir. Sunulacak tebliğ çerçevesinde Yegenzâde’nin eğitim-öğretim hayatının hâsılası ve XVIII. Yüzyıl Amasya’sındaki tefsir öğretimi hakkında ipuçları sunacak bu hâşiye, dil, üslûp ve içerik bakımından incelemeye tabi tutulacaktır.
ABSTRACT: Hashiya is one of the Islamic writing types, in addition, it is writing type that refers to the characteristic of tradition occurred in the course of time in education of Islamic sciences. Hashiya like sharh and ta‘līk is one of the writing activity composed onto the main text. And it is criticized on ground of that is followed the main text and repeated the same content. But in another perspective, it can also evaluated as form that is participatory read of the main text. Thusly, this kind of writing have many examples disaffirm modern paradigm. Besides, this tradition have some hashiyas which get ahead of main text as well as works that represented the different intellectual trend -with its text and sharh and hashiya- in one book cover.
Amasian scholar Yegenzāde Mahmad b. Osman Amāsī (d. 1180/1766) who we cannot reach to much knowledge about his life, wrote partial hashiya onto Kādī Baidāwī’s (d. 685/1286) work named Anwār al-Tanzīl. Kādī Baidāwī is one of the significant author of The Qur’ān exegesis history. This work that is named Hashiya ‘alā Anwār al-Tanzīl involve the section from Surah Yā-sīn to the end of The Qur’ān. As far as we can determine, there are only two copies of this hashiya in the Amasya Provincial Public Library. In according to Amasian Ākifzāde Abdurrahīm (d. 1763/1815) who give us information about this hashiya, mentioned Yegezāde's hashiya didn’t be made a clean copy. In the framework of this paper, it is investigated that results of Yegezāde's education life in addition to this hashiya that gives us clues about teaching The Qur’ān exegesis in Amasia in the 18th century.
Bu makalede, sözü edilen üç Fâtihâ tefsirinden yola çıkılarak Câmî’nin varlık anlayışına yönelik açıklamaları ve atıfları konu edilmektedir. Çalışma kapsamında, Molla Câmî hakkında bilgi veren kaynaklarda bahsi geçmeyen iki eserinin tanıtımı, tahkîki ve tercümesinin yanı sıra onun bu eserlerdeki varlıkla ilgili ifadelerinin tespiti amaçlanmaktadır. Çalışma neticesinde üç eserin de muhteva bakımından birbiriyle uyumlu olduğu, özellikle âyetlerin işârî yorumlarında vahdet-i vücûd paradigmasının baskın olduğu ve bu düşünce çerçevesinde varlığın farklı veçhelerine işâret eden birçok yorum ve kavramın bu tefsirlerde ele alındığı tespit edilmiştir.
ABSTRACT: ‘Abd al-Rahmān Jāmī, one of the important figures of the 15th century, has been closely followed, with his works and ideas, in many Islamic towns as well as Khurasan, Samarkand and Herat where he spent most of his life in its. The author, who left behind many works for different fields of expertise, has also written in the field of exegesis. There are three exegeses of al-Fātihah that are ascribed to Mulla Jāmī in Turkey’s libraries. The first of it is a part of the Tafsir Mulla Jāmī that completed until the 40th verse of Surat al-Baqara. There is no doubt about the belonging of this exegesis to Jāmī. The second of it is ascribed to the author in the two manuscripts and it is a one-page ishārī exegesis of al-Fātihah. This work that is recorded in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah, although it’s not mentioned in the sources, via its content and style, it can be seen belonging to the author. Another of these exegeses is ishārī exegesis which consists of a poem written in Persian. The name is included in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah ‘alā lisān ahl at-tarīka. This is also a work that is not mentioned in the sources like his previous work. At the end of the poem, however, Jāmī mentions his own name. Furthermore, it is observed that the content of this poem is corresponding with the other two works.
In this article, the explanations and references of Jāmī on the understanding of existence, are discussed with reference to the three exegeses of al-Fātihah. Within the scope of the study, it is aimed to define the two works and to present the edition critics and translations. These works are not mentioned in the sources giving information about Mulla Jāmī. In addition to this, it is also aimed to determine the statements about his understanding of the existence in these works. As a result of the study, it is determined that all three works are compatible with each other in terms of content, especially the wahdat al-wujūd paradigm is dominant in the ishārī interpretations of the verses. And in the frame this idea, many interpretations and concepts which refer to different dimensions of existence, are handled in these works.
الكلمات المفتاحيَّة: التفسير، لَالَهزَارِي، الياقوتة الحمراء، الماتريدي، تأويلات القرآن.
This article will discuss the possibility of understanding the 34th verse of Surat Luqmān and the subject of al-mugayyabāt al-hams, which is discussed in relation to this verse, differently from the way it is in-terpreted in the tradition of exegesis. In the traditional point of view, it is thought that this verse enu-merates the unseen/ghayb subjects that are outside of the knowledge of man, and the subject is detai-led with terms of kalām related to the unseen. In this study, it is suggested to separate this verse from the tangle of theological problems and interpret it based on the historical and cultural references in the environment of the revelation. In order to achieve this goal, the focus will be on identifying what this verse says and means in the picture of the revelation atmosphere built on historical data. As can be seen in the traditional interpretations, which will be presented in a chronological order in the article, some of historical information such as the reason for the revelation of the verse are taken into account in these interpretations. However, since it is not associated with the sociology, cultural and religious structure of this period, this information does not provide a holistic structure and lags behind in tradi-tional interpretations. As a matter of fact, it is witnessed that the verse has been dealt with in the past and today within the framework of the theological questions/problems that will be outlined below. On the other hand, in the proposed point of view, besides the linguistic features, the historical data of the atmosphere in which the verse was revealed, will constitute the determining factor of the interpretation. In this context, the subject will be detailed not only by using the facts that like the belief of the apo-calypse, the idea of naw’ and kehāne among the Jahiliyya Arabs that affect people even after they be-come Muslims but also by using of the tendency of the first interlocutors to ask many questions.
This study focuses on the treatise named al-Risāla an-nūriyya fī kaşf asrār an-nāriyye fī tafsīr ʾāyati an-nūr of Ibrahim al-Ḳirīmī (d. 1001/1593), one of the 16th-century Ottoman scholars. In this treatise, Ḳirīmī interprets ʾāyat al-nūr in an ishārī method. The focal point of his comments is the idea of Wahdat al-Wujud. In this direction, The Risāla refers to many issues such as the rankings of existence in sūfi thought, Haḳīḳat al-Muḥammadiyya, Zāt al-Ilāhiyya, the manifestation on the universe with the names and attributes. In the study, the text of this treatise, which has a single manuscript, and its translation were included, and in order to determine its place in the tafsir tradition, a literature review was made for the interpretations of ʾāyat al-nūr.
Hayatı hakkında fazlaca bilgi sahibi olma imkânımızın bulunmadığı Amasyalı âlim Yegenzâde Mehmed b. Osman (ö. 1180/1766), tefsir tarihinin önemli müelliflerinden biri olan Kâdı Beyzâvî’ye (ö. 685/1286) ait Envâru’t-tenzîl’e kısmî bir hâşiye kaleme almıştır. Hâşiye ‘ala Envâri’t-Tenzîl adlı bu eser Yâ-sin sûresinden Kur’ân’ın sonuna kadarki kısmı kapsamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla sadece Amasya İl Halk Kütüphanesinde iki nüshası bulunan bu eser hakkında bilgi veren Amasyalı Âkifzâde Abdurrahim (ö. 1763/1815), Yegenzâde’nin bu hâşiyesinin temize çekilmediğini kaydetmektedir. Sunulacak tebliğ çerçevesinde Yegenzâde’nin eğitim-öğretim hayatının hâsılası ve XVIII. Yüzyıl Amasya’sındaki tefsir öğretimi hakkında ipuçları sunacak bu hâşiye, dil, üslûp ve içerik bakımından incelemeye tabi tutulacaktır.
ABSTRACT: Hashiya is one of the Islamic writing types, in addition, it is writing type that refers to the characteristic of tradition occurred in the course of time in education of Islamic sciences. Hashiya like sharh and ta‘līk is one of the writing activity composed onto the main text. And it is criticized on ground of that is followed the main text and repeated the same content. But in another perspective, it can also evaluated as form that is participatory read of the main text. Thusly, this kind of writing have many examples disaffirm modern paradigm. Besides, this tradition have some hashiyas which get ahead of main text as well as works that represented the different intellectual trend -with its text and sharh and hashiya- in one book cover.
Amasian scholar Yegenzāde Mahmad b. Osman Amāsī (d. 1180/1766) who we cannot reach to much knowledge about his life, wrote partial hashiya onto Kādī Baidāwī’s (d. 685/1286) work named Anwār al-Tanzīl. Kādī Baidāwī is one of the significant author of The Qur’ān exegesis history. This work that is named Hashiya ‘alā Anwār al-Tanzīl involve the section from Surah Yā-sīn to the end of The Qur’ān. As far as we can determine, there are only two copies of this hashiya in the Amasya Provincial Public Library. In according to Amasian Ākifzāde Abdurrahīm (d. 1763/1815) who give us information about this hashiya, mentioned Yegezāde's hashiya didn’t be made a clean copy. In the framework of this paper, it is investigated that results of Yegezāde's education life in addition to this hashiya that gives us clues about teaching The Qur’ān exegesis in Amasia in the 18th century.
Bu makalede, sözü edilen üç Fâtihâ tefsirinden yola çıkılarak Câmî’nin varlık anlayışına yönelik açıklamaları ve atıfları konu edilmektedir. Çalışma kapsamında, Molla Câmî hakkında bilgi veren kaynaklarda bahsi geçmeyen iki eserinin tanıtımı, tahkîki ve tercümesinin yanı sıra onun bu eserlerdeki varlıkla ilgili ifadelerinin tespiti amaçlanmaktadır. Çalışma neticesinde üç eserin de muhteva bakımından birbiriyle uyumlu olduğu, özellikle âyetlerin işârî yorumlarında vahdet-i vücûd paradigmasının baskın olduğu ve bu düşünce çerçevesinde varlığın farklı veçhelerine işâret eden birçok yorum ve kavramın bu tefsirlerde ele alındığı tespit edilmiştir.
ABSTRACT: ‘Abd al-Rahmān Jāmī, one of the important figures of the 15th century, has been closely followed, with his works and ideas, in many Islamic towns as well as Khurasan, Samarkand and Herat where he spent most of his life in its. The author, who left behind many works for different fields of expertise, has also written in the field of exegesis. There are three exegeses of al-Fātihah that are ascribed to Mulla Jāmī in Turkey’s libraries. The first of it is a part of the Tafsir Mulla Jāmī that completed until the 40th verse of Surat al-Baqara. There is no doubt about the belonging of this exegesis to Jāmī. The second of it is ascribed to the author in the two manuscripts and it is a one-page ishārī exegesis of al-Fātihah. This work that is recorded in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah, although it’s not mentioned in the sources, via its content and style, it can be seen belonging to the author. Another of these exegeses is ishārī exegesis which consists of a poem written in Persian. The name is included in the manuscripts as Tafsîr sūrat al-Fātihah ‘alā lisān ahl at-tarīka. This is also a work that is not mentioned in the sources like his previous work. At the end of the poem, however, Jāmī mentions his own name. Furthermore, it is observed that the content of this poem is corresponding with the other two works.
In this article, the explanations and references of Jāmī on the understanding of existence, are discussed with reference to the three exegeses of al-Fātihah. Within the scope of the study, it is aimed to define the two works and to present the edition critics and translations. These works are not mentioned in the sources giving information about Mulla Jāmī. In addition to this, it is also aimed to determine the statements about his understanding of the existence in these works. As a result of the study, it is determined that all three works are compatible with each other in terms of content, especially the wahdat al-wujūd paradigm is dominant in the ishārī interpretations of the verses. And in the frame this idea, many interpretations and concepts which refer to different dimensions of existence, are handled in these works.
Taberî’yi tercih etmemizin sebebi;
Rivayet tefsirinin zirvesi olarak kabul edilmesi, tefsirinin; Hz.
Peygamberin, sahabenin, tabiinin ve kendisinden önceki tefsire
dair bütün görüşleri ihtiva eden ansiklopedik nitelikte olması, ri-
vayet ağırlıklı bir tefsir olması...
Zemahşerî’yi tercih etmemizin sebebi;
Tefsir alanında dil ve belağat yönü itibariyle otorite kabul edil-
mesi (Ümmü’t-Tefasir: tefsirlerin aslı/esası), kelamî konularda
mutezili yorumlara genişçe yer vermesi, yaşadığı dönemin aykırı
sesi olarak bilinmesi hasebiyle mutezili görüşlerinin ve benim-
sediği tefsir metodunun çeşitli çevreler tarafından çokça tenkide
tabi tutulmuş olması, dirayet ağırlıklı bir tefsir olması…
Râzî’yi tercih etmemizin sebebi;
Hem nakli hem de akli ilimler noktasında yetkin olması hasebiyle
tefsir alanında temayüz etmiş çok önemli bir müfessir olması, İs-
lami ilimlerin hemen her sahasında kaynak eserler yazmış olması,
tefsirinde Kur’an’a yönelik yapılan batıl görüşlere akli cevaplar
vererek bu görüşleri çürütmeye çalışması, ayetleri tefsir ederken
filozofların görüşlerine de sıkça yer vererek lugavî, felsefi ve
kelamî gibi meseleleri kendine has başlıklar altında derinlemesi-
ne incelemiş olması, dirayet ağırlıklı bir tefsir olması...
Bu çalışmamızda yukarıda ismi geçen dört müfessirle alakalı te-
mayüz ettikleri altışar konu tespit ettik. Genelde her bir konunun
yazarı alanında uzman, yurt içi ve yurt dışı olmak üzere on sekiz
farklı üniversiteden yirmi üç farklı akademisyen yer almaktadır.
Rabbimizin yardımıyla bu kitabımızda izlediğimiz yöntemi takip
ederek diğer müfessirler üzerinde de çalışmamızı sürdürmek isti-
yoruz. Hali hazırda çalışmamızın devamı niteliğinde olan ikinci
ve üçüncü kitapta yer alması gereken müfessirleri ve konuları be-
lirlemiş durumdayız. Çalışmamızda emeği geçen bütün hocaları-
mıza ve meslektaşlarımıza ayrı ayrı teşekkür ediyoruz.
Gayret bizden Tevfik Allah’tandır.