Giriş Sözcükler, bir dilin konuşuru olan kişilerin kendini anlatma ve anlama sürecinde ihtiyaç du... more Giriş Sözcükler, bir dilin konuşuru olan kişilerin kendini anlatma ve anlama sürecinde ihtiyaç duyduğu birtakım yapılardır. Tarih içerisinde pek çok değişim yaşayan sözcükler, bu değişimi yaşamaya devam etmektedirler. Bu etki bazen siyasi bazen sosyo-kültürel bazen de teknoloji çağının getirdikleriyle şekil almıştır. Bu etkiler dolayısıyla, dilde yer alan sözcükler kimi zaman kullanımdan düşmüş kimi zaman da morfolojik ve semantik değişimlere uğramış ya da hiçbir değişikliğe ve etkiye maruz kalmadan günümüze kadar kullanılagelmiştir. Bu bağlamda Türk dilinin de birçok etkiye ve değişime maruz kaldığı söylenebilir. Muharrem Ergin'in dil tanımında yer alan "dil canlı bir varlıktır" ibaresi bu bahse bir kanıt niteliğindedir. "Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabiî bir vasıta, kendisine mahsus kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış gizli anlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimaî bir müessesedir" (Ergin, 1985: 3). Bir dilin zaman içerisinde değişime uğraması oldukça tabiidir. Fakat bu değişim içerisinde özüne bağlı kalmak ve bu bağlılığı devam ettirebilmek son derece mühimdir. Dilin canlı ve hareketli yapısı, bu yeniliği adeta zorunlu kılmaktadır. Türkçenin zaman içerisinde yaşadığı değişimleri ve etkileri birer tanık niteliğinde olan sözlüklerden takip etmek mümkündür. Çünkü her sözlük ait olduğu dilin kültürel ve dilsel varlığının donmuş şekli konumundadır. Her sözlük, belli bir amaca ve sisteme göre teşekkül edilmiştir. Çalışmanın konusuna bağlı olarak Kamûs-ı Türkî 'den ve Kubbealtı Lugati'nden bahsetmek yerinde olacaktır. Kamûs-ı Türkî, Osmanlı döneminde modern sözlükçülük geleneği doğrultusunda yazılmış ilk sözlük olmakla birlikte adında "Türk" kelimesi geçen ilk Türkçeden Türkçeye sözlüktür. Kamûs-ı Türkî, aynı dönemde yazılmış diğer sözlüklerden söz varlığı ve sözlükçülük geleneği yönünden ayrılır. Şemseddin Sami tarafından 1901 yılında yazılan bu sözlüğün içerisinde 29.085 madde başı yer almaktadır. Aynı zamanda Türk dilinin modern sözlük ilkelerine uygun olarak yazılan ilk sözlüğü konumundadır. Kamûs-ı Türkî'de yer alan konuşma dili özelliklerini ve unsurlarını inceleyen Yavuz Kartallıoğlu, Kamûs-ı Türkî'nin Türk sözlükçülük geleneğinde ayrı bir yere ve öneme sahip olduğunu belirtir (Kartallıoğlu, 2015: 313). Paşa Yavuzarslan ise, Kamûs-ı Türkî'nin diğer sözlüklerden ayrılan özelliklerini şöyle sıralar; arkaik Türkçe kelimeler * orcid.org/0000-0003-3767-4634. ''Türk'': i. (Eski Türk. Türk "güç, kuvvet; güçlü, kuvvetli"): 1. Ana yurdu Orta Asya olan, buradan çeşitli yönlere yayılarak büyük devletler kuran, Türkçe'nin değişik lehçeleriyle konuşan millet ve bu milletten olan kimse: Türk ölmeyi teslim olmaya tercih eder (Ömer Seyfeddin-Ö.T.S.). Yüce dağlar gibidir gördüğün iş Türk oğlu (Yahyâ Kemal). Türk adı babamdan bana mîrastır / Daha bundan başka adı neyleyim (Âşık Veysel-Ö.T.S.). 2. Türkiye Cumhuriyeti'nde yaşayan, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan kimse. 3. (İsim tamlamasının birinci öğesi olarak) Türklere âit, Türklerle ilgili: "Türk bayrağı." "Türk mûsikîsi." "Türk dili." 4. Köylü: "Türk ne bilir bayramı, hürp hürp içer ayranı." Böğürtlen açılsa bağ oldum sanır / Türk şehre gelse beğ oldum sanır (…). Evinde çul döşenen Türk şehr-i azîmin tabakāt-ı muhtelife ve ahvâlini ne bilsin (İsmâil Hakkı Bursevî). 5. (Sevgili için kullanıldığında cevri, eziyeti çok olmasından kinâye) Zâlim, kanlı kimse: Gözü hicrine alındım figān ol Türk-i hun-rîzin / Saçı küfrüne tutuldum meded bir nâ-müselmânın (Necâtî Bey'den). Gönül ol Türk hışmından hazer kıl / Husûsâ mest ü yalın hançeri var (Bursalı Cenânî'den). 6. Güzel, dilber, civan: Yavuz göz görmesin seni eyâ Türk-i kemân-ebrû (Ahmedî'den). Verip endâmına dîbâ-yı Rûm ile kıyâfetçik / O Türk-i fitne-kârı bir Acem raksında seyr eyle (Mütercim Âsım Efendi'den). 7. Yiğit, mert, kuvvetli kimse, kahraman [Kelimenin son dört anlamı eskimiştir]. 1. Kamûs-ı Türkî'de ve Kubbealtı Lügati'nde Geçen Hastalık Adlarının Tanımlama Açısından Karşılaştırılması Âteş: Âteş: i. Harâret kızgınlık. (Kamûs-ı Türkî) 1 Ateş: i. Normalden yüksek vücut ısısı. (Kubbealtı Lügati) 2 Ahtapod: Ahtapod: i.: Bir nev'i çıban: rahim ahtapotu. (KT) Ahtapot: i. Kansere benzeyen bir çeşit ur. (KL) Arpacık: Arpacık: i. Göz kapağının ucunda çıkan kabarcık. (KT) Arpacık: i. Göz kapağının kenarında çıkan arpa küçüklüğünde çıban, it dirseği. (KL) Argın: Argın: sıf. Zaîf, zebûn, düşkün, dermansız. (KT) Argın: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) Arıklık: Arıklık: i. Etsizlik, lâgarlık, zayıflık. (KT) Arıklık: Zayıflık. (KL) Ayazlatmak: Gecenin ayazına bırakıp üşütmek. (KT) Ayazlatmak: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) Ayazlamak: Ayazlamak: Gece ayazında üşümek. (KT) Ayazlamak: Ayazda kalıp çok üşümek. Ayazda kalıp soğumak. (KL) Ayazlanmak: Ayazlanmak: Gece ayazından müteessir olup soğuk almak. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) İcl: İcl: iz. Boyun tutukluğu. (KT) İcl: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) İhlâl: İhlâl: iz. Halel getirme, bozma, sakatlama. (KT) İhlal: i. Bozma, sakatlama, halel getirme. (KL) Hâl: Hâl: iz. Yürek sürme, lînet: ishâle uğramak, ishâlî olmak, ishâl vermek, ishâl-i hafif, ishâl-i şedîd. (KT) Hâl: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) İştahâsız: İştahâsız: sıf. Yemeğe istekli olmayan. (KT) İştahâsız: sıf. Tok olmadığı halde yemeğe karşı istek duymayan. (KL) İştihâsızlık: İştihâsızlık: i. [zebân-zedî: iştahsızlık] iştihâ fikdânı, yemeğe isteksizlik. (KT) İştihâsızlık: i. İştahsız olma durumu. (KL) A'mâ: A'mâ: Kör. Gözü görmez. (KT) A'mâ: sıf. ve i. Kör. (KL) Akra': Akra': sıf. Bir illetten dolayı başının saçı dökülmüş olan. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) İltihâb: İltihâb: iz. Alevlenme, yangı, tutuşma, parlama. (KT) İltihab: i. Vücudun, herhangi bir dokusunda mikroplara veya başka zararlılara karşı şişkinlik, kızarıklık, ısı artışı, ağrı ile şekillenen ve ileri safhasında irin toplanması da görülen, hayâtî özellik taşıyan koruyucu reaksiyonu, yangı. Alevlenme, tutuşma, parlama. (KL) İltihâbî: İltihâbî: sıf. İltihâbi durum. Âniden beyân olunan iltihâba mensûb ve müteallik: âsârı iltihâbiye. (KT) İltihabı: sıf. İltihapla ilgili. İltihaplı, iltihaplanmış: İltihâbî hastalıklar. İltihâbî bir durum. (KL) İntifâh: İntifâh: iz. Şişme, kabarma, şişkinlik. İntifâh-ı em'â', intifâh-ı batn, intifüh-t, re's intifüh-i rahm vesâire: uzuvların şişmesi. (KT) İntifah: i. Şişme, kabarma. Bir organın şişip kabarması.: İntifâh-ı batnî: Karnın şişmesi. İntifâh-ı rie: Ciğerin şişmesi. (KL) İntikâs: İntikâs: iz. Baş aşağı dönme veya düşme. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) İntikâs-ı hârici: İntikâs-ı hârici: bazı a'zâ-i dâhiliyenin fıtık sûretinde dışarıya fırlaması. (KT) İntikâs-i hâricî: Bâzı iç organların fıtık şeklinde dışarıya fırlaması. (KL) Encuriyye: Encuriyye: i. Fasîle-i encüriye ısırgan kabîlinden nebâtât. İs. Isırgan otunun temasından hâsıl olan kabarcıklara müşâbih cilt hastalığı. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Ur: Ur: i. Beden-i insanın muhtelif yerlerinde çıbansız ve iltihapsız olarak hâsıl olan şiş, tümsek: et uru-damar uru, yağ uru. (KT) Ur: i. Canlı organizmanın herhangi bir yerinde, aynı cins hücrelerin anormal bir şekilde çoğalması sonucu meydana gelen hastalıklı kitle veya yumru. (KL) Üşütmek: Üşütmek: ya da üşütmek, Soğuk hissettirmek, soğuktan müteessir etmek. (KT) Üşütmek: Üşümekten dolayı vücûdunda rahatsızlık duymak, soğuk almak. (KL) Öksürmek: Öksürmek: Ciğerde hâsıl olan balgam veya gıcıktan dolayı gayr-i ihtiyâri ve sesli bir ne fes vermekle onu çıkarmaya çalışmak, öksürük vesaire, öksürmek vesaire. (KT) Öksürmek: f. Akciğerlerdeki havayı birdenbire ve gürültülü bir sesle dışarı vermek. (KL) Öksürük: Öksürük: i. Gam veya gıcık üzerine insanın gayr-ı ihtiyâri ve sesli bir nefesle onu tarda çalışması, su'âl, tenahnuh: öksürük gelmek, tutmak. Ekseri ya soğuktan gelen ve bazen sirâyet eden göğüs rahatsızlığı ki öksürmeyi mûcib olur. (KT) Öksürük: i. Solunum organlarının kasılması ve zorlanmasıyle ciğerlerdeki havanın gürültülü bir şekilde ağızdan dışarı atılması. (KL) İrin: İrin: i. Olgun yaradan akan yeşil ve sarıya mâil madde, kayh, cerâhat. (KT) İrin: i. Cerâhat. (KL) İrinlenmek: İrinlenmek: (Yara) cerâhat bağlamak, cerâhat tutmak, takayyuh etmek. (KT) İrinlenmek: dönüşlü f. (Yara için) Cerâhat toplamak, irin peydâ etmek, işlemek. (KL) İrinlenme: İrinlenme: i. Yaranın cerâhat bağlaması, takayyuh. (KT) İrinlenme: dönüşlü f. (Yara için) Cerâhat toplamak, irin peydâ etmek, işlemek. (KL) İrinli: İrinli: sıf. Cerâhatı olan (yara). (KT) İrinli: sıf. İrin toplamış, cerâhatli. (KL) Sefen: Sefen: iz. Nasır. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Sü'ûl: Sü'ûl: iz seʼâlîl. Et beni, siğil. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cederî: Cederî: iz. Çiçek illeti. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cederî-i kâzib: Cederî-i kâzib: suçiçeği. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cilt hastalığı: Cilt hastalığı: tuzlu balgam gibi derinin üzerin de zuhur eden maraz. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cemre: Cemre: is. İltihablı bir çıban. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Çalkantı: Çalkantı: i. Çarpıntı, Mide bozukluğu. (KT) Çalkantı: hastalık adı olarak yer almıyor. (KL) Çopur: Çopur: yüzdeki çiçek bozuğu. (KT) Çopur: Yüzü geçirdiği çiçek hastalığından delik deşik olmuş (kimse), çiçek bozuğu. (KL) Çopurlu: Çopurlu: yüzü çiçekten delik deşik olmuş. (KT) Çopurlu (çopurluk): Çopur olma, yüzü geçirdiği çiçek hastalığından dolayı delik deşik olma durumu. (KL) Çolak: Çolak: bir kolu sakat veya eksik olan. (KT) Çolak: sıf. ve i. Bir kolu veya eli sakat olan (kimse). (KL) Çıban: Çıban: çıban. (KT) Çıban: i. Vücûdun herhangi bir yerinde ve deri üzerinde meydana gelen iltihaplı kabartı: (KL) Çiçek bozuğu: Çiçek bozuğu: çopur. (KT) Çiçek bozuğu: birl. sıf. Geçirdiği çiçek hastalığı sonunda yüzü delik deşik olmuş (kimse). (KL) Fesâd-ı dimağ: Zihin bozukluğu, delilik. (KL) Kaşınmak: Kaşınmak: Kaşımak ihtiyacını hissetmek, gicişmek. (KT) Kaşınmak: Kaşıntısı olmak. (KL) Kaşınma: Kaşınma: i. Gicişme, kaşınmak ihtiyacını hissetme. (KT) Kaşınma: Kaşıntısı...
Bu eserde yayımlanan yazıların içerikleriyle ilgili her türlü yasal sorumluluk, yazar veya yazarl... more Bu eserde yayımlanan yazıların içerikleriyle ilgili her türlü yasal sorumluluk, yazar veya yazarlarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması yapılamaz. Yalnızca kaynak gösterilerek kullanılabilir.
Ahlak kavramı, insanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, huyl... more Ahlak kavramı, insanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya konan iradeli davranışlar bütünü ve bunlarla ilgili olan ilim dalıdır. Ahlâk KAYNAKÇA
Toponim veya Türkçe karşılığı olan yer adı, her türlü coğrafya unsurunun adlandırılması anlamını ... more Toponim veya Türkçe karşılığı olan yer adı, her türlü coğrafya unsurunun adlandırılması anlamını taşımaktadır. Başta dilbilim ve coğrafya bilimi olmak üzere çeşitli bilim dallarının araştırma konusu içerisine giren toponimler, insan ve coğrafya etkileşimini iki yönlü olarak ortaya koymaktadır. Bu sebeple insanın doğaya etkisi ve doğanın da insan üzerindeki etkisinin bir göstergesi konumunda olan toponimler, bu konuda önemli bilgiler vermektedir. Toponimi, kültür değerlerinin coğrafi mekândaki en görünür unsurlarından biridir. Aynı zamanda o yerin yalnızca coğrafi konumunu değil, nasıl bir kültüre sahip olduğu hakkında da bilgiler verebilmektedir. Bununla beraber toponimi, yer aldığı toplumun sosyo-kültürel değerlerini ve geçmişine dair bilgilerini de yansıtmaktadır. Bu sebeple yer adları üzerine yapılan her inceleme yadsınamayacak ölçüde değerlidir. Çünkü yer adları araştırması yapılan bir coğrafyanın, yalnızca coğrafi adlandırmaları hakkındaki bilgiye değil aynı zamanda o coğrafi bölgenin bünyesinde barınan milli ve kültürel değerler hakkındaki * ORCID: orcid.org/0000-0003-3767-4634 Asena YALNIZ ASOBİD • Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı/Issue 12 • Aralık/December 2022 • Sayfa/Page: 133-159 134 134 bilgiye de şahit olunmaktadır. Bu çalışmada Amasya ilinin merkez ve ilçelerinde bulunan renk adlarıyla meydana gelmiş yer adlarının gramatikal ve bölgesel incelemesi yapılmıştır. Çalışma esnasında Amasya ilinin ve ilçelerinin yer adbilimine kaynak olacak ölçüde materyale Sahip olduğu görülmüştür. Yapılan bu çalışmayla asıl gayemiz toponimi yani yer adbilimine katkı sağlamaktır. Anahtar Kelimeler: Toponim, toponimi, Amasya ili ve ilçeleri, coğrafi mekân, coğrafya bilimi, dil bilimi, ad bilimi. Abstract Toponym, often known as place names as the Turkish, refers to the naming all kinds of geographical elements. Toponyms, which are included in the research subjects of various sciences, especially linguistics and geography, reveal the interaction of humans and geography in two ways. For this reason, toponyms, which are an indicator of the effect of man on nature and the effect of nature on man, reveal significant clues as to this subject. Toponymy is one of the most visible elements of cultural values in geographical space. Further, it can imply not only where that place is, but also what kind of culture it has. Moreover, the toponymy also reflects the socio-cultural values and knowledge of the past of the society in which it is located. Therefore, each type of research on place names is undeniably valuable. We witness not only the geographical naming of the geography, where place names are researched, but also the national and spiritual elements. In this research, the place names, which are formed with the color names in the center and districts of Amasya province, were analyzed by grammatical and regional classification. During the research, we observed that the province of Amasya and all the districts of the city have enough material to be a source for onomastics. Our ultimate goal through this research is to contribute to the topic of toponymy within the framework of the science of place names.
Deyimler, anlatıma canlılık ve akıcılık katmaları bakımından dilin söz varlığı içinde önemli bir ... more Deyimler, anlatıma canlılık ve akıcılık katmaları bakımından dilin söz varlığı içinde önemli bir yere sahiptir. Türkçe deyimleri bakımından dünyanın zengin dillerinden biridir. Orhun Yazıtlarından itibaren yazılı metinlerle takip edilebilen Türk dili, bu tarihî seyri içinde pek çok deyim üretmiştir. Bu deyimlerin yoğun olarak kullanıldığı yerlerin başında Türkiye Türkçesi ağızları gelmektedir. Türkiye Türkçesi ağızlarında kayda alınmayı bekleyen birçok deyim varlığı yapılan kısıtlı çalışmada tespit edilmiştir. Başta teknolojik gelişmeler olmak üzere pek çok nedenle ağızlarda yer alan söz varlığı yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu sebeple Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili söz varlığının tespiti ve kayıt altına alınması oldukça önemlidir. Bu çalışmada Oğuzeli ağzında kullanılan ancak standart Türkçede yer almayan deyimler ele alınmıştır. Oğuzeli ve köylerinden yapılan derlemeler ile tespit edilen deyimler üzerinde çeşitli tasnifler yapılmıştır. İlk olarak belirlenen deyimle...
Ağızlar; kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, eğitim düzeyinin yükselmesi, köyden kente göç ... more Ağızlar; kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, eğitim düzeyinin yükselmesi, köyden kente göç gibi nedenlerle yok olma tehlikesi altındadır. Bu sebeple; ağızların söz varlığına dair tespit edilip kayda geçirilen her bir kelime, deyim vs. çok önemlidir. Metin derlemesi yanında sözcük derlemeleri de bu noktada önem taşımaktadır. Bu önemli dil verilerinin kaybolmaması için derleme çalışmalarının vakit kaybetmeden yapılması gerekmektedir. Bu nedenle derleme çalışmalarının önemi son yıllarda giderek artmıştır. Bu kapsamda son yıllarda çeşitli araştırmacılar tarafından "Derleme Sözlüğü'ne Katkılar" başlığını taşıyan pek çok çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalarla Derleme Sözlüğü'nün eksiklikleri giderilmeye çalışılmaktadır. Biz de bu amaç doğrultusunda böyle bir çalışma yapmaya karar verdik. Bu çalışmada Oğuzeli ağzında kullanılan ve Derleme Sözlüğü'nde yer almayan söz varlıkları ile Derleme Sözlüğü'nde bulunan ancak Oğuzeli ağzında farklı anlam taşıyan söz varlıkları ele alınmıştır. Belirlenen söz varlığı; deyimler, adlar, sıfatlar, zarflar, fiiller, ünlemler, ikilemeler başlığı altında tasnif edilerek incelenmiştir. Yaptığımız bu çalışmayla asıl gayemiz Derleme Sözlüğü'nün yapılacak yeni baskılarına az da olsa bir katkı sunmaktır.
Giriş Sözcükler, bir dilin konuşuru olan kişilerin kendini anlatma ve anlama sürecinde ihtiyaç du... more Giriş Sözcükler, bir dilin konuşuru olan kişilerin kendini anlatma ve anlama sürecinde ihtiyaç duyduğu birtakım yapılardır. Tarih içerisinde pek çok değişim yaşayan sözcükler, bu değişimi yaşamaya devam etmektedirler. Bu etki bazen siyasi bazen sosyo-kültürel bazen de teknoloji çağının getirdikleriyle şekil almıştır. Bu etkiler dolayısıyla, dilde yer alan sözcükler kimi zaman kullanımdan düşmüş kimi zaman da morfolojik ve semantik değişimlere uğramış ya da hiçbir değişikliğe ve etkiye maruz kalmadan günümüze kadar kullanılagelmiştir. Bu bağlamda Türk dilinin de birçok etkiye ve değişime maruz kaldığı söylenebilir. Muharrem Ergin'in dil tanımında yer alan "dil canlı bir varlıktır" ibaresi bu bahse bir kanıt niteliğindedir. "Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabiî bir vasıta, kendisine mahsus kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış gizli anlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş içtimaî bir müessesedir" (Ergin, 1985: 3). Bir dilin zaman içerisinde değişime uğraması oldukça tabiidir. Fakat bu değişim içerisinde özüne bağlı kalmak ve bu bağlılığı devam ettirebilmek son derece mühimdir. Dilin canlı ve hareketli yapısı, bu yeniliği adeta zorunlu kılmaktadır. Türkçenin zaman içerisinde yaşadığı değişimleri ve etkileri birer tanık niteliğinde olan sözlüklerden takip etmek mümkündür. Çünkü her sözlük ait olduğu dilin kültürel ve dilsel varlığının donmuş şekli konumundadır. Her sözlük, belli bir amaca ve sisteme göre teşekkül edilmiştir. Çalışmanın konusuna bağlı olarak Kamûs-ı Türkî 'den ve Kubbealtı Lugati'nden bahsetmek yerinde olacaktır. Kamûs-ı Türkî, Osmanlı döneminde modern sözlükçülük geleneği doğrultusunda yazılmış ilk sözlük olmakla birlikte adında "Türk" kelimesi geçen ilk Türkçeden Türkçeye sözlüktür. Kamûs-ı Türkî, aynı dönemde yazılmış diğer sözlüklerden söz varlığı ve sözlükçülük geleneği yönünden ayrılır. Şemseddin Sami tarafından 1901 yılında yazılan bu sözlüğün içerisinde 29.085 madde başı yer almaktadır. Aynı zamanda Türk dilinin modern sözlük ilkelerine uygun olarak yazılan ilk sözlüğü konumundadır. Kamûs-ı Türkî'de yer alan konuşma dili özelliklerini ve unsurlarını inceleyen Yavuz Kartallıoğlu, Kamûs-ı Türkî'nin Türk sözlükçülük geleneğinde ayrı bir yere ve öneme sahip olduğunu belirtir (Kartallıoğlu, 2015: 313). Paşa Yavuzarslan ise, Kamûs-ı Türkî'nin diğer sözlüklerden ayrılan özelliklerini şöyle sıralar; arkaik Türkçe kelimeler * orcid.org/0000-0003-3767-4634. ''Türk'': i. (Eski Türk. Türk "güç, kuvvet; güçlü, kuvvetli"): 1. Ana yurdu Orta Asya olan, buradan çeşitli yönlere yayılarak büyük devletler kuran, Türkçe'nin değişik lehçeleriyle konuşan millet ve bu milletten olan kimse: Türk ölmeyi teslim olmaya tercih eder (Ömer Seyfeddin-Ö.T.S.). Yüce dağlar gibidir gördüğün iş Türk oğlu (Yahyâ Kemal). Türk adı babamdan bana mîrastır / Daha bundan başka adı neyleyim (Âşık Veysel-Ö.T.S.). 2. Türkiye Cumhuriyeti'nde yaşayan, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan kimse. 3. (İsim tamlamasının birinci öğesi olarak) Türklere âit, Türklerle ilgili: "Türk bayrağı." "Türk mûsikîsi." "Türk dili." 4. Köylü: "Türk ne bilir bayramı, hürp hürp içer ayranı." Böğürtlen açılsa bağ oldum sanır / Türk şehre gelse beğ oldum sanır (…). Evinde çul döşenen Türk şehr-i azîmin tabakāt-ı muhtelife ve ahvâlini ne bilsin (İsmâil Hakkı Bursevî). 5. (Sevgili için kullanıldığında cevri, eziyeti çok olmasından kinâye) Zâlim, kanlı kimse: Gözü hicrine alındım figān ol Türk-i hun-rîzin / Saçı küfrüne tutuldum meded bir nâ-müselmânın (Necâtî Bey'den). Gönül ol Türk hışmından hazer kıl / Husûsâ mest ü yalın hançeri var (Bursalı Cenânî'den). 6. Güzel, dilber, civan: Yavuz göz görmesin seni eyâ Türk-i kemân-ebrû (Ahmedî'den). Verip endâmına dîbâ-yı Rûm ile kıyâfetçik / O Türk-i fitne-kârı bir Acem raksında seyr eyle (Mütercim Âsım Efendi'den). 7. Yiğit, mert, kuvvetli kimse, kahraman [Kelimenin son dört anlamı eskimiştir]. 1. Kamûs-ı Türkî'de ve Kubbealtı Lügati'nde Geçen Hastalık Adlarının Tanımlama Açısından Karşılaştırılması Âteş: Âteş: i. Harâret kızgınlık. (Kamûs-ı Türkî) 1 Ateş: i. Normalden yüksek vücut ısısı. (Kubbealtı Lügati) 2 Ahtapod: Ahtapod: i.: Bir nev'i çıban: rahim ahtapotu. (KT) Ahtapot: i. Kansere benzeyen bir çeşit ur. (KL) Arpacık: Arpacık: i. Göz kapağının ucunda çıkan kabarcık. (KT) Arpacık: i. Göz kapağının kenarında çıkan arpa küçüklüğünde çıban, it dirseği. (KL) Argın: Argın: sıf. Zaîf, zebûn, düşkün, dermansız. (KT) Argın: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) Arıklık: Arıklık: i. Etsizlik, lâgarlık, zayıflık. (KT) Arıklık: Zayıflık. (KL) Ayazlatmak: Gecenin ayazına bırakıp üşütmek. (KT) Ayazlatmak: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) Ayazlamak: Ayazlamak: Gece ayazında üşümek. (KT) Ayazlamak: Ayazda kalıp çok üşümek. Ayazda kalıp soğumak. (KL) Ayazlanmak: Ayazlanmak: Gece ayazından müteessir olup soğuk almak. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) İcl: İcl: iz. Boyun tutukluğu. (KT) İcl: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) İhlâl: İhlâl: iz. Halel getirme, bozma, sakatlama. (KT) İhlal: i. Bozma, sakatlama, halel getirme. (KL) Hâl: Hâl: iz. Yürek sürme, lînet: ishâle uğramak, ishâlî olmak, ishâl vermek, ishâl-i hafif, ishâl-i şedîd. (KT) Hâl: hastalık adı olarak verilmemiş. (KL) İştahâsız: İştahâsız: sıf. Yemeğe istekli olmayan. (KT) İştahâsız: sıf. Tok olmadığı halde yemeğe karşı istek duymayan. (KL) İştihâsızlık: İştihâsızlık: i. [zebân-zedî: iştahsızlık] iştihâ fikdânı, yemeğe isteksizlik. (KT) İştihâsızlık: i. İştahsız olma durumu. (KL) A'mâ: A'mâ: Kör. Gözü görmez. (KT) A'mâ: sıf. ve i. Kör. (KL) Akra': Akra': sıf. Bir illetten dolayı başının saçı dökülmüş olan. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) İltihâb: İltihâb: iz. Alevlenme, yangı, tutuşma, parlama. (KT) İltihab: i. Vücudun, herhangi bir dokusunda mikroplara veya başka zararlılara karşı şişkinlik, kızarıklık, ısı artışı, ağrı ile şekillenen ve ileri safhasında irin toplanması da görülen, hayâtî özellik taşıyan koruyucu reaksiyonu, yangı. Alevlenme, tutuşma, parlama. (KL) İltihâbî: İltihâbî: sıf. İltihâbi durum. Âniden beyân olunan iltihâba mensûb ve müteallik: âsârı iltihâbiye. (KT) İltihabı: sıf. İltihapla ilgili. İltihaplı, iltihaplanmış: İltihâbî hastalıklar. İltihâbî bir durum. (KL) İntifâh: İntifâh: iz. Şişme, kabarma, şişkinlik. İntifâh-ı em'â', intifâh-ı batn, intifüh-t, re's intifüh-i rahm vesâire: uzuvların şişmesi. (KT) İntifah: i. Şişme, kabarma. Bir organın şişip kabarması.: İntifâh-ı batnî: Karnın şişmesi. İntifâh-ı rie: Ciğerin şişmesi. (KL) İntikâs: İntikâs: iz. Baş aşağı dönme veya düşme. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) İntikâs-ı hârici: İntikâs-ı hârici: bazı a'zâ-i dâhiliyenin fıtık sûretinde dışarıya fırlaması. (KT) İntikâs-i hâricî: Bâzı iç organların fıtık şeklinde dışarıya fırlaması. (KL) Encuriyye: Encuriyye: i. Fasîle-i encüriye ısırgan kabîlinden nebâtât. İs. Isırgan otunun temasından hâsıl olan kabarcıklara müşâbih cilt hastalığı. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Ur: Ur: i. Beden-i insanın muhtelif yerlerinde çıbansız ve iltihapsız olarak hâsıl olan şiş, tümsek: et uru-damar uru, yağ uru. (KT) Ur: i. Canlı organizmanın herhangi bir yerinde, aynı cins hücrelerin anormal bir şekilde çoğalması sonucu meydana gelen hastalıklı kitle veya yumru. (KL) Üşütmek: Üşütmek: ya da üşütmek, Soğuk hissettirmek, soğuktan müteessir etmek. (KT) Üşütmek: Üşümekten dolayı vücûdunda rahatsızlık duymak, soğuk almak. (KL) Öksürmek: Öksürmek: Ciğerde hâsıl olan balgam veya gıcıktan dolayı gayr-i ihtiyâri ve sesli bir ne fes vermekle onu çıkarmaya çalışmak, öksürük vesaire, öksürmek vesaire. (KT) Öksürmek: f. Akciğerlerdeki havayı birdenbire ve gürültülü bir sesle dışarı vermek. (KL) Öksürük: Öksürük: i. Gam veya gıcık üzerine insanın gayr-ı ihtiyâri ve sesli bir nefesle onu tarda çalışması, su'âl, tenahnuh: öksürük gelmek, tutmak. Ekseri ya soğuktan gelen ve bazen sirâyet eden göğüs rahatsızlığı ki öksürmeyi mûcib olur. (KT) Öksürük: i. Solunum organlarının kasılması ve zorlanmasıyle ciğerlerdeki havanın gürültülü bir şekilde ağızdan dışarı atılması. (KL) İrin: İrin: i. Olgun yaradan akan yeşil ve sarıya mâil madde, kayh, cerâhat. (KT) İrin: i. Cerâhat. (KL) İrinlenmek: İrinlenmek: (Yara) cerâhat bağlamak, cerâhat tutmak, takayyuh etmek. (KT) İrinlenmek: dönüşlü f. (Yara için) Cerâhat toplamak, irin peydâ etmek, işlemek. (KL) İrinlenme: İrinlenme: i. Yaranın cerâhat bağlaması, takayyuh. (KT) İrinlenme: dönüşlü f. (Yara için) Cerâhat toplamak, irin peydâ etmek, işlemek. (KL) İrinli: İrinli: sıf. Cerâhatı olan (yara). (KT) İrinli: sıf. İrin toplamış, cerâhatli. (KL) Sefen: Sefen: iz. Nasır. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Sü'ûl: Sü'ûl: iz seʼâlîl. Et beni, siğil. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cederî: Cederî: iz. Çiçek illeti. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cederî-i kâzib: Cederî-i kâzib: suçiçeği. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cilt hastalığı: Cilt hastalığı: tuzlu balgam gibi derinin üzerin de zuhur eden maraz. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Cemre: Cemre: is. İltihablı bir çıban. (KT) Bu madde yer almıyor. (KL) Çalkantı: Çalkantı: i. Çarpıntı, Mide bozukluğu. (KT) Çalkantı: hastalık adı olarak yer almıyor. (KL) Çopur: Çopur: yüzdeki çiçek bozuğu. (KT) Çopur: Yüzü geçirdiği çiçek hastalığından delik deşik olmuş (kimse), çiçek bozuğu. (KL) Çopurlu: Çopurlu: yüzü çiçekten delik deşik olmuş. (KT) Çopurlu (çopurluk): Çopur olma, yüzü geçirdiği çiçek hastalığından dolayı delik deşik olma durumu. (KL) Çolak: Çolak: bir kolu sakat veya eksik olan. (KT) Çolak: sıf. ve i. Bir kolu veya eli sakat olan (kimse). (KL) Çıban: Çıban: çıban. (KT) Çıban: i. Vücûdun herhangi bir yerinde ve deri üzerinde meydana gelen iltihaplı kabartı: (KL) Çiçek bozuğu: Çiçek bozuğu: çopur. (KT) Çiçek bozuğu: birl. sıf. Geçirdiği çiçek hastalığı sonunda yüzü delik deşik olmuş (kimse). (KL) Fesâd-ı dimağ: Zihin bozukluğu, delilik. (KL) Kaşınmak: Kaşınmak: Kaşımak ihtiyacını hissetmek, gicişmek. (KT) Kaşınmak: Kaşıntısı olmak. (KL) Kaşınma: Kaşınma: i. Gicişme, kaşınmak ihtiyacını hissetme. (KT) Kaşınma: Kaşıntısı...
Bu eserde yayımlanan yazıların içerikleriyle ilgili her türlü yasal sorumluluk, yazar veya yazarl... more Bu eserde yayımlanan yazıların içerikleriyle ilgili her türlü yasal sorumluluk, yazar veya yazarlarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması yapılamaz. Yalnızca kaynak gösterilerek kullanılabilir.
Ahlak kavramı, insanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, huyl... more Ahlak kavramı, insanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya konan iradeli davranışlar bütünü ve bunlarla ilgili olan ilim dalıdır. Ahlâk KAYNAKÇA
Toponim veya Türkçe karşılığı olan yer adı, her türlü coğrafya unsurunun adlandırılması anlamını ... more Toponim veya Türkçe karşılığı olan yer adı, her türlü coğrafya unsurunun adlandırılması anlamını taşımaktadır. Başta dilbilim ve coğrafya bilimi olmak üzere çeşitli bilim dallarının araştırma konusu içerisine giren toponimler, insan ve coğrafya etkileşimini iki yönlü olarak ortaya koymaktadır. Bu sebeple insanın doğaya etkisi ve doğanın da insan üzerindeki etkisinin bir göstergesi konumunda olan toponimler, bu konuda önemli bilgiler vermektedir. Toponimi, kültür değerlerinin coğrafi mekândaki en görünür unsurlarından biridir. Aynı zamanda o yerin yalnızca coğrafi konumunu değil, nasıl bir kültüre sahip olduğu hakkında da bilgiler verebilmektedir. Bununla beraber toponimi, yer aldığı toplumun sosyo-kültürel değerlerini ve geçmişine dair bilgilerini de yansıtmaktadır. Bu sebeple yer adları üzerine yapılan her inceleme yadsınamayacak ölçüde değerlidir. Çünkü yer adları araştırması yapılan bir coğrafyanın, yalnızca coğrafi adlandırmaları hakkındaki bilgiye değil aynı zamanda o coğrafi bölgenin bünyesinde barınan milli ve kültürel değerler hakkındaki * ORCID: orcid.org/0000-0003-3767-4634 Asena YALNIZ ASOBİD • Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı/Issue 12 • Aralık/December 2022 • Sayfa/Page: 133-159 134 134 bilgiye de şahit olunmaktadır. Bu çalışmada Amasya ilinin merkez ve ilçelerinde bulunan renk adlarıyla meydana gelmiş yer adlarının gramatikal ve bölgesel incelemesi yapılmıştır. Çalışma esnasında Amasya ilinin ve ilçelerinin yer adbilimine kaynak olacak ölçüde materyale Sahip olduğu görülmüştür. Yapılan bu çalışmayla asıl gayemiz toponimi yani yer adbilimine katkı sağlamaktır. Anahtar Kelimeler: Toponim, toponimi, Amasya ili ve ilçeleri, coğrafi mekân, coğrafya bilimi, dil bilimi, ad bilimi. Abstract Toponym, often known as place names as the Turkish, refers to the naming all kinds of geographical elements. Toponyms, which are included in the research subjects of various sciences, especially linguistics and geography, reveal the interaction of humans and geography in two ways. For this reason, toponyms, which are an indicator of the effect of man on nature and the effect of nature on man, reveal significant clues as to this subject. Toponymy is one of the most visible elements of cultural values in geographical space. Further, it can imply not only where that place is, but also what kind of culture it has. Moreover, the toponymy also reflects the socio-cultural values and knowledge of the past of the society in which it is located. Therefore, each type of research on place names is undeniably valuable. We witness not only the geographical naming of the geography, where place names are researched, but also the national and spiritual elements. In this research, the place names, which are formed with the color names in the center and districts of Amasya province, were analyzed by grammatical and regional classification. During the research, we observed that the province of Amasya and all the districts of the city have enough material to be a source for onomastics. Our ultimate goal through this research is to contribute to the topic of toponymy within the framework of the science of place names.
Deyimler, anlatıma canlılık ve akıcılık katmaları bakımından dilin söz varlığı içinde önemli bir ... more Deyimler, anlatıma canlılık ve akıcılık katmaları bakımından dilin söz varlığı içinde önemli bir yere sahiptir. Türkçe deyimleri bakımından dünyanın zengin dillerinden biridir. Orhun Yazıtlarından itibaren yazılı metinlerle takip edilebilen Türk dili, bu tarihî seyri içinde pek çok deyim üretmiştir. Bu deyimlerin yoğun olarak kullanıldığı yerlerin başında Türkiye Türkçesi ağızları gelmektedir. Türkiye Türkçesi ağızlarında kayda alınmayı bekleyen birçok deyim varlığı yapılan kısıtlı çalışmada tespit edilmiştir. Başta teknolojik gelişmeler olmak üzere pek çok nedenle ağızlarda yer alan söz varlığı yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu sebeple Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili söz varlığının tespiti ve kayıt altına alınması oldukça önemlidir. Bu çalışmada Oğuzeli ağzında kullanılan ancak standart Türkçede yer almayan deyimler ele alınmıştır. Oğuzeli ve köylerinden yapılan derlemeler ile tespit edilen deyimler üzerinde çeşitli tasnifler yapılmıştır. İlk olarak belirlenen deyimle...
Ağızlar; kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, eğitim düzeyinin yükselmesi, köyden kente göç ... more Ağızlar; kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, eğitim düzeyinin yükselmesi, köyden kente göç gibi nedenlerle yok olma tehlikesi altındadır. Bu sebeple; ağızların söz varlığına dair tespit edilip kayda geçirilen her bir kelime, deyim vs. çok önemlidir. Metin derlemesi yanında sözcük derlemeleri de bu noktada önem taşımaktadır. Bu önemli dil verilerinin kaybolmaması için derleme çalışmalarının vakit kaybetmeden yapılması gerekmektedir. Bu nedenle derleme çalışmalarının önemi son yıllarda giderek artmıştır. Bu kapsamda son yıllarda çeşitli araştırmacılar tarafından "Derleme Sözlüğü'ne Katkılar" başlığını taşıyan pek çok çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalarla Derleme Sözlüğü'nün eksiklikleri giderilmeye çalışılmaktadır. Biz de bu amaç doğrultusunda böyle bir çalışma yapmaya karar verdik. Bu çalışmada Oğuzeli ağzında kullanılan ve Derleme Sözlüğü'nde yer almayan söz varlıkları ile Derleme Sözlüğü'nde bulunan ancak Oğuzeli ağzında farklı anlam taşıyan söz varlıkları ele alınmıştır. Belirlenen söz varlığı; deyimler, adlar, sıfatlar, zarflar, fiiller, ünlemler, ikilemeler başlığı altında tasnif edilerek incelenmiştir. Yaptığımız bu çalışmayla asıl gayemiz Derleme Sözlüğü'nün yapılacak yeni baskılarına az da olsa bir katkı sunmaktır.
Uploads
Papers by Asena YALNIZ