Faculty of Islamic Sciences

Öz
Abdüllatif el-Bağdâdî, XIII. Yüzyılda yaşamış, Fârâbî ekolüne mensup kabul edebileceğimiz, gelenekçi filozoflardan birisidir. Çeşitli konularda yazmış olduğu onlarca eserinin, belki de en önemli ortak noktası, yaşadığı dönemin meselelerini eleştirel bir tarzda incelemesidir. Kitâbü'n-nasihateyn adlı risalesinde de Bağdâdî, tıp ve felsefe konusunda kendi dönemindeki mevcut durumu analiz ederek, İbn Sînâ'nın eserlerine karşı insanları uyarmaktadır. Çünkü ona göre İbn Sînâ felsefî geleneği, Eflatun ve Aristoteles felsefesinde olmayan yeni konularla tahrif etmiştir. O, İbn Sînâ ve takipçilerini, Eflatun ve Aristoteles felsefesini kendilerine göre yorumlamaları ve bu felsefenin bölümleri üzerinde kendilerine göre tasarrufta bulunmaları sebebiyle eleştirmektedir.
Abstract
Abd al-Latīf al-Baghdādī is a 18 th century traditionalist philosopher within al-Fārābī school, and a relatively newfound figure in present studies of Islam philosophy. Characteristically, his works on various themes share the common critical approach regarding the actual issues of his day. In Kitāb al-nasihatayn, al-Baghdādī analysis the situation in his time with regard to medicine and philosophy, and warns readers against works by Avicenna. According to al-Baghdādī, Avicenna has distorted philosophical tradition with new themes that are never treated by Plato and Aristotle. The first chapter of the work comprises warnings about medicine. Hereby study grounds on the second chapter of his work that concentrates on al-Baghdādī's analyses and criticisms about philosophy. In philosophical terms, al-Baghdādī criticises Avicenna and his followers for interpreting Platonist and Aristotelian philosophies in their own way and for bringing forth personal judgments on this philosophical movement.

Öz
Abdüllatif el-Bağdâdî XIII. Yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve farklı ilimlerde temayüz etmiş bir düşünürdür. Klasik kaynaklar felsefe, tıp, coğrafya, kelam, hadis ve fıkıh gibi çeşitli disiplinlerde 160’a yakın eseri ona atfetmektedir. Hayatı hakkında tabakât kitapları ayrıntılı bilgiler vermektedir. Bunun sebebi büyük oranda onun -İbn Sînâ’ya nazire olarak kaleme aldığı iddia edilen- otobiyografisini yazmış olmasıdır. O, hemen her konuda olduğu gibi felsefe konusunda da gelenekten yana bir tavır almıştır. Bu nedenle Fârâbî’nin takipçisi olarak İbn Sînâ’yı sert bir şekilde
eleştirmiştir. Bu makalenin öncelikli amacı Gazzâlî sonrasında yaşamış bir düşünürün entelektüel serüvenini ortaya koymaktır. Bu sayede, felsefî düşüncenin, Gazzâlî’nin felsefeye yönelik eleştirisi sonucunda -iddia edildiği üzere- kötürüm kalmadığının anlaşılması umulmaktadır. İkinci olarak ise; Gazzâlî sonrasında, felsefî düşüncenin seyrinde belirleyici olan İbn Sînâcı geleneğin aslında tek eğilim olmadığını, başta İbn Rüşd’ün temsil ettiği, Abdüllatif el-Bağdâdî’nin de dâhil olduğu gelenekçi tavrın ulema nezdinde meşruiyetini koruduğunu göstermektir.

Abstract
Abdullatif al-Baghdadî is a polymath thinker who lived in the first half of the 13th century. The classical sources refer to him close to 160 works in various disciplines such as philosophy, medicine, geography, kalam, hadith and fiqh. Biography books provide detailed information about his life. This is largely because he wrote his autobiography asserted written as opposed to Avicenna. He preferred the tradition in philosophy as in almost every other subject. Therefore, as a follower of Fârâbî he acutely criticized Ibn Sînâ. The aim of this article is, firstly, to present the intellectual adventure of a thinker who lived after al-Ghazali. In this way, we hope that it will be understood that philosophical thought has not disappeared after the criticism of al-Ghazali. Secondly, the aim of this article is to show that after the al-Ghazali, the Avicennian tradition was not the only tendency. The traditionalist approach, which was represented by Ibn Rushd and including Abdullatif al-Baghdadî, maintained its legitimacy between the ulama.

MAX WEBER'İN KARİZMATİK OTORİTE KURAMI BAĞLAMINDA
HZ. PEYGAMBERİN OTORİTESİ
Yrd. Doç. Dr. Eyüp KURT Afyon Kocatepe Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, İslam Tarihi ve Sanatları [email protected]
Otorite sözcüğü; emretme, itaat ettirme, hak, güç, iktidar, nüfuz, gibi anlamlara gelmektedir. Geleneksel, karizmatik ve yasal-ussal otorite tipolojileri, Max Weber, tarafından geliştirilmiştir. Bu tipolojileri İslam tarihine uyarlayan Hamid Dabaşi, Hz. Peygamberin otoritesini karizmatik otorite olarak tavsif etmiştir. Hâlbuki karizmatik otorite, daha çok yapay nitelikli bir otoritedir. Çünkü bu modelde önemli olan, yönetilenlerin algısıdır. Ancak Hz. Peygamberin otoritesi, vahiyle desteklenen ve yönetilenlerce gerektiğinde müzakere edilebilen rasyonel özelliktedir. Bundan dolayı Hz. Peygamber’in otoritesini, “Nebevi Otorite” olarak adlandırmak, “karizmatik otorite”den daha kapsayıcıdır. Anahtar Kelimeler: Otorite, Max Weber, karizma, gelenek

Öz Raşid halifeler dönemi, Hz. Ebu Bekir'in hilafetiyle başlayıp Hz. Ali'nin halifeliğinin sonuna kadar devam eden bir dönemdir. Hayat şartları birbirinden farklı olmasına rağmen, her iki dönemde de sosyal yapının temelini, gelenekleri ve ahlaki değerleriyle kabile oluşturuyordu. Kabile mensuplarının yağmacılık, bencillik, kan davası gütme gibi olumsuz duygula-rı, İslam'ın diriltici nefesi sayesinde, hak, adalet, kardeşlik gibi müspet vasıflara dönüş-müştür. Abstract Period of Rashid Caliphs, begins with Hz. Abu Bekir's management, and ends with Hz. Ali's. Although different terms of life, both periods the basis of the social structure with the traditions and moral values, in the tribe. Religion of Islam changed the negative qualities such as selfishness, plunder and blood feuds to the positive qualities such as Rights Justice, Fraternity

Authority means ordering, obeying, the rights, power and influence. The terms traditional, charismatic and rational authority was improved by Max Weber. Hamid Dabaşi who adapted this typologies to Islamic history had defined the Prophet's authority as charizmatic authority. But the charizmatic authority is still artificial. The prophet's authority is rational, it is supported by divine inspiration and discussed by the companions of the prophet Muhammed. As a result, to name The Prophet's authority as Nabawî authority is more extensive than charizmatic one.

Yüce Allah tarafından gönderilen Allah Resûlü, (s) Mekke’de tebliğ görevini yerine getirirken lider oligarşisiyle uğraşmak zorunda kalmıştır. Hz. Peygamber’in (s) şirkin yerine tevhîdi ikâme etmeye dayalı çağrısı üzerine Mekke müşrikleri, kurulu düzenlerinin bozulacağı endişesiyle tedirgin olmuşlardır. Bundan dolayı Dârunnedve riyâsetindeki örgütlü yapıyı organize ederek İslam davetine karşı ayetlerde “mekr” olarak ifadesini bulan tuzaklar kurmuşlardır. Buna karşı Allah Resûlü (s) onların tuzaklarını boşa çıkarmak için vahyin rehberliğinde bir dizi strateji tatbik etmiştir. Bunları; Hâşimîlerle ilgili Olanlar, Hâşimîler Dışındaki Kureyş Liderlerle ilgili Olanlar ve Kureyş’i Çevre Kabileler Üzerinden Kazanma Amacına Yönelik Olanlar şeklinde üç başlık altında ortaya koymaya çalıştık. Allah Resûlü’nün (s) tebliğ sürecinde izlediği stratejilerin neler olduğu ve nasıl tatbik edildiği hususu, bu görevi devam ettirmeyi şiar edinen müslümanların bilmesi gerektiği gibi bu konuyla ilgilenen h...

 Muâviye b. Ebi Süfyan, Hz. Peygamber’e kâtiplik, râşid halifelerden Hz. Ebu Bekir döneminde komutan yardımcılığı, Hz. Ömer ve Hz. Osman dönemlerinde valilik yapmış birikimi oldukça yüksek bir bürokrat olarak tanınmıştır. Mekke’nin fethinden sonra müslüman olan Muâviye, dördüncü halife Hz. Ali’ye karşı başlattığı mücadelesinde nispeten başarılı olmuştur. Ancak hilafet makamına oturmayı Hz. Ali’nin yerine geçen oğlu Hz. Hasan döneminde başarmıştır. Araştırmamızda öncelikle “Muâviye b. Ebi Süfyan’ın Yönetim Becerilerinin Oluşmasını Sağlayan Unsurlar” başlığı altında yönetim alanındaki başarılarının arka planındaki unsurları ortaya koymaya çalıştık. Akabinde, Muâviye b. Ebi Süfyan’ın yönetim dehasını dört başlık altında ele aldık, bunlar; “Bürokrasi Politikası”, Reel Politiği Esas Alması”, Hâkimiyet Politikaları” ve “Meşrûiyet Politikaları”. Bu çalışmanın hedefi, Muâviye b. Ebi Süfyan’ın yönetim anlayışının ana hatlarını belirlemeye çalışmaktır. Bu arada, cahiliye döneminde dahi başvur...

Âdiyât suresi ilk Mekkî surelerdendir. Tefsir geleneğinde ilk beş ayetinin bir cihad/savaş ortamındaki soluk soluğa koşan atları yahut Arafat’tan Müzdelife’ye oradan da Mina’ya koşuşturan develeri tasvir ettiği düşünülmüştür. İlk beş ayet koşan/savaşan atlar yorumuna sıkışınca sonraki altı ayetle bağlantısında zorlanılmıştır. Türkçeye yapılan çevirilerin ekserisinde de aynı düşüncenin devam etiği görülür. Bu çalışmada Peygamber Efendimizin boyuyla kendi boyunu bir üstünlük yarışı içinde gören ve kulak kulağa giden atlar gibi harıl harıl koştuklarını düşünen Ebu Cehil’in siyer kitaplarına giren sözleri dikkate alınarak Âdiyât suresi yeniden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ebu Cehil böyle düşünen tek kişi değildir. Başka boyların liderleri de onun gibi düşünmektedirler. Bu rekabet ortamı ve Peygamberimizin zuhuruyla gündeme gelen yenilmişlik hissi onların düşmanlığını zirveye taşımıştır. Mekke’nin ilk yıllarındaki şiddetli muhalefetin belki de en önemli birkaç sebebinden biri olan ka...

Risalet'in Mekke döneminde Allah Resulü'nün (sav) getirdiği dini benimseyen az sayıda insan olmuştur. Aynı zamanda ne kendisinin ne de müminlerin güvenliğini sağlayacak bir üst otorite de tesis edilememiştir. Ayrıca Hz. Peygamber'in tevhit inancını merkeze alan davasıyla putperestliği esas alan Mekke'deki kurulu düzen taban tabana zıt olduğundan, Dâru'n-Nedve riyaseti Allah Resulü (sav)'nün nübüvvet görevini bu şehirde sürdürmesine imkân vermemiştir. Bu şartlarda ilahi görevin sürdürülebilmesi mümkün olmadığından farklı alternatifler üzerinde yoğunlaşan Hz. Peygamber, başka bir arayış için yola çıkan Medineli Hazreclilerle Akabe'de karşılaşmıştır. Yapılan müzakereler sonucunda taraflar beklentilerini gerçekleştirmek üzere karşılıklı anlaşmışlardır. Her iki tarafın da beklentilerini karşılamaya yönelik olarak bir taraftan üst bir otorite tesis edilirken aynı zamanda yeni değerler ile de donatılmış yeni bir toplum oluşturulmuştur. Medine Vesikası ile çerçevesi belirlenen üst otorite, sadece Ensar ve Muhacirleri değil aynı zamanda şehirde yaşayan Yahudileri de bir araya getirmeyi başarmıştır. Böylece sadece kurucu unsur durumundaki Ensar ve Muhacirlerin talepleri yerine getirilmekle yetinilmeyip aynı zamanda şehirde yaşayan diğer din mensupları da sisteme dâhil edilerek onların da bahsi geçen birlik beraberlikten istifade etmelerine imkân verilmiştir. Bütün bu gelişmelerin başarılmasının hareket noktası, tarafların millet iradelerinin bir noktada uzlaşmaları olmuştur. Bahsi geçen dinamiklerin etkili olduğu bu oluşum hem Yesrib şehrini Medine'ye dönüştürdüğü gibi, sadece Hicaz veya Arap Yarımadası'nda değil aynı zamanda bütün dünyanın içinde bulunduğu buhrandan kurtulması için yeni bir soluk olmayı da başarmıştır.

Iraklı müellif Ekrem Ziya Umeri tarafından telif edilen "Sahih Rivayetlere Göre Hz. Peygamber'in (SAV) Hayatı" adlı eser, adından da anlaşıldığı gibi Hz. Peygamber’in hayatını konu edinmektedir. Siyer sahasında kaleme alınan bu eserin tarafımızdan kritik edilmeğe değer olarak görülmesi, siyer yazıcılığı alanında müellifin üzerinde çalıştığı bir yöntemin bu eserde uygulamaya konulmuş olmasından dolayıdır. Müellif bu eserde Peygamberimizin hayatıyla ilgili öteden beri yer verilen konuların rivayetlerini değerlendirirken, metin ve rivayet tenkidi yöntemlerini birlikte uygulamaya koymaya çalışmıştır.

Risalet'in Mekke döneminde Allah Resulü'nün (sav) getirdiği dini benimseyen az sayıda insan olmuştur. Aynı zamanda ne kendisinin ne de müminlerin güvenliğini sağlayacak bir üst otorite de tesis edilememiştir. Ayrıca Hz. Peygamber'in tevhit inancını merkeze alan davasıyla putperestliği esas alan Mekke'deki kurulu düzen taban tabana zıt olduğundan, Dâru'n-Nedve riyaseti Allah Resulü (sav)'nün nübüvvet görevini bu şehirde sürdürmesine imkân vermemiştir. Bu şartlarda ilahi görevin sürdürülebilmesi mümkün olmadığından farklı alternatifler üzerinde yoğunlaşan Hz. Peygamber, başka bir arayış için yola çıkan Medineli Hazreclilerle Akabe'de karşılaşmıştır. Yapılan müzakereler sonucunda taraflar beklentilerini gerçekleştirmek üzere karşılıklı anlaşmışlardır. Her iki tarafın da beklentilerini karşılamaya yönelik olarak bir taraftan üst bir otorite tesis edilirken aynı zamanda yeni değerler ile de donatılmış yeni bir toplum oluşturulmuştur. Medine Vesikası ile çerçevesi belirlenen üst otorite, sadece Ensar ve Muhacirleri değil aynı zamanda şehirde yaşayan Yahudileri de bir araya getirmeyi başarmıştır. Böylece sadece kurucu unsur durumundaki Ensar ve Muhacirlerin talepleri yerine getirilmekle yetinilmeyip aynı zamanda şehirde yaşayan diğer din mensupları da sisteme dâhil edilerek onların da bahsi geçen birlik beraberlikten istifade etmelerine imkân verilmiştir. Bütün bu gelişmelerin başarılmasının hareket noktası, tarafların millet iradelerinin bir noktada uzlaşmaları olmuştur. Bahsi geçen dinamiklerin etkili olduğu bu oluşum hem Yesrib şehrini Medine'ye dönüştürdüğü gibi, sadece Hicaz veya Arap Yarımadası'nda değil aynı zamanda bütün dünyanın içinde bulunduğu buhrandan kurtulması için yeni bir soluk olmayı da başarmıştır.

Authority means ordering, obeying, the rights, power and influence. The terms traditional, charismatic and rational authority was improved by Max Weber. Hamid Dabaşi who adapted this typologies to Islamic history had defined the Prophet's authority as charizmatic authority. But the charizmatic authority is still artificial. The prophet's authority is rational, it is supported by divine inspiration and discussed by the companions of the prophet Muhammed. As a result, to name The Prophet's authority as Nabawî authority is more extensive than charizmatic one.

Osmanlı devlet teşkilatının ilmiye sınıfına mensup Müftü Abdullah Vehbi Efendi ve ailesi bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Kayıtlarda "es-seyyid" olarak geçen bu ailenin Medine kökenli olduğu varsayılmaktadır. Müftü Abdullah Vehbi Efendi'nin babası Hüseyin Efendi Karahisarısâhib'te Nakîbuleşraf Kaymakamlığı'nın yanında kendisine tahsis edilen tekkede halvetî şeyhi olarak görev yapmıştır. Bu tekkenin daha sonra medreseye dönüştürüldüğü ve "Dağ Medresesi" olarak meşhur olduğu bilinmektedir. Oğul Abdullah Vehbi Efendi ise aynı yerde müftü, müderris, câbî gibi önemli görevlerde bulunmuştur. Torun Mehmet Vahid Efendi de müderris olup şehrin eğitim kurumlarından Alaca Medrese'de görev yapmıştır. Bunlar muhtelif tarihlerde vefat etmişler ve Akmescit Camii haziresine defnedilmişlerdir. Küreselleşen günümüz dünasında "öteki" ile birlikte yaşamanın kaçınılmaz olması, deneyimlerinden istifade edilmesi noktasında Osmanlı devletini, sadece Müslümanlar için değil aynı zamanda tüm insanlık için de önemli hale getirmiştir. Bundan dolayı Osmanlı Devleti'nin yıkılışa doğru gittiği bir dönemde devlet teşkilatının üç önemli meslek grubundan birini oluşturan ilmiye sınıfının durumunun aydınlatılması önemle üzerinde durulması gereken hususlardan olmalıdır. Daha önce konuyla ilgili muhtelif araştırmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar daha çok ilgili şer'iyye sicillerinden hareketle oluşturulmuştur. Biz de bahsi geçen kayıtlardan istifade etmekle birlikte ailenin torunlarından bir akademisyenin çalışmamıza yazar olarak destek vermiş olması konuyla ilgili daha özel verilere ulaşmamıza vesile olmuştur. Bu durumun getirdiği bir sonuç olarak aileyle ilgili bazı kayıt, kalıntı ve rivayetleri elde etme imkânı ortaya çıkmıştır. Bunlar Şeyh Hüseyin Efendi'nin mezar taşı, aileye ait mesken-medrese yerleşkesinde yer alan çeşme kitabesi ve içerisinde oğul Mehmet Vahid Efendi'nin şiirlerinin yer aldığı bir divandır. Çalışmamız analiz ve sentez yöntemiyle oluşturulmuş olup, araştırmamızın vücuda getirilmesi için sicillerinden, ilgili araştırmalardan ve sözünü ettiğimiz kalıntılardan faydalanılmıştır. Bahsi geçen eserlerden hareketle yapılan bu çalışmayla, sözünü ettiğimiz kalıntılar ilim âlemine kazandırılmıştır.